Izbačeni iz stroja

U noći između 13. i 14. oktobra 1915. godine Bugarska je napala Srbiju na celoj liniji fronta, a dobrovoljci su zauzeli strateške položaje

Milan Micić je istoričar i književnik. Autor je dvadeset dve knjige iz istoriografije, istorijske esejistike, dokumentarne i kratke proze i poezije. Bavi se temama vezanim za istoriju kolonizacije Vojvodine u 20. veku i srpskim dobrovoljačkim pokretom u Prvom svetskom ratu.

Od ostataka Jadarskog četničkog odreda i prispelih Srba, austrougarskih državljana iz SAD, prebeglica iz Austrougarske i ratnih zarobljenika Srba, januara 1915. godine, u Kragujevcu, osnovan je Prvi dobrovoljački bataljon, pod komandom majora Vojina Popovića Vojvode Vuka, jačine od oko 1.000 ljudi. Brzo posle formiranja 1. dobrovoljačkog bataljona jedinica je otišla u vardarsku Makedoniju sa zadatkom da na prostoru između Valandova i Krive Palanke zaustavi upade bugarskih komitskih četa. Bataljon je na ovom prostoru ostao sve do septembra 1915. godine, kada je prebačen u Predejane da osigurava prugu između Leskovca i Vranja. Maja 1915. godine, po naređenju srpske Vrhovne komande, pukovnik Dragutin Dimitrijević Apis formirao je u Užicu od ostataka Rudničkog, Zlatiborskog i Gornjačkog četničkog odreda, od srpskih prebeglica iz Bosne i 60 dobrovoljaca iz Amerike Drugi dobrovoljački bataljon, snage oko 900 ljudi, koji je pod komandom kapetana Radoja Pantića 28. avgusta 1915. godine prebačen u Predejane, gde se spojio sa Prvim dobrovoljačkim bataljonom.

Pošto je u Grdeličkoj klisuri Prvi dobrovoljački bataljon narastao na oko 1.500 ljudi, osnovan je i Treći dobrovoljački bataljon snage 750 ljudi, a 27. septembra 1915. godine, po naređenju srpske Vrhovne komande, osnovan je Dobrovoljački odred, a za njegovog komandanta postavljen je Vojin Popović Vojvoda Vuk. Hiljadu dobrovoljaca iz Rusije koji su Dunavom stigli u Srbiju 27. septembra 1915. godine, 15. oktobra 1915. godine prebačeni su u logor Čemernik i od njih je osnovan Četvrti dobrovoljački bataljon. Dobrovoljački odred, pred borbe oktobra 1915. godine, u rejonu Vlasine imao je ukupno 3.550 ljudi. „Sve silni ljudi”, pisao je Pero Slijepčević „jedni iz Amerike, svesni i prekaljeni, drugi već prošli kroz slavne vatre. Godine 1914. u Drugom bataljonu, na primer, komandant i svi komandiri imađahu Karađorđeve zvezde sa mačevima”.

Od 3. oktobra 1915. godine komandant odreda postao je potpukovnik Alimpije Marjanović, a Prvim bataljonom komandovao je major Dušan
Jezdić, koga je posle zamenio major Kostić, a major Jezdić preuzeo je Četvrti bataljon; Drugim bataljonom komandovao je kapetan Radoje Pantić, a Trećim bataljonom kapetan Milorad Pavićević.

Osnivanjem Prvog i Drugog dobrovoljačkog bataljona, krajem septembra 1915. godine, formirana je vojna jedinica za prijem dobrovoljaca pod nadležnošću srpske Vrhovne komande. Major Vojin Popović 21. juna 1915. godine uputio je pismo načelniku Štaba srpske Vrhovne komande, u kojem je istakao nezadovoljstvo organizacijom i delovanjem četničkih odreda u 1914. godini, kao i stanjem njihove discipline, i predložio da formaciju Dobroljačkih odreda „vrši samo Vrhovna komanda i niko više”, da dobrovoljačke jedinice treba tretirati kao regularnu vojsku pod komandom starešina koje su pokazale kvalitete.

Vojin Popović u pismu je istakao da „posle prvih borbi jedan veliki broj dobrovoljaca napušta svoje jedinice i sve vreme do kraja rata provode u pozadini, pljačkajući i praveći nered. Veliki broj menja komande dok ne nađe starešinu koji će mu dozvoljavati da radi šta hoće. Što je najgore, mnogi vojnici begunci, kesaroši, pa čak i sumnjivi ljudi, zaklanjaju se za ime dobrovoljaca.”

Na prostoru Vlasine, u jesen 1915. godine, u iščekivanju bugarskog napada, osnovan je Vlasinski odred na čijem čelu je bio potpukovnik Milovan Plazina sa Dobrovoljačkim odredom koji je bio deo Vlasinskog odreda i koji je od 30 kilometara fronta držao položaje širine 20 kilometara.

U noći 13-14. oktobra 1915. godine Bugarska je napala Srbiju na celoj liniji fronta, a dobrovoljci su zauzeli strateške položaje – Mali Vrh, Gramadu, Gadžinu poljanu i Bukovu glavu. Drugi dobrovoljački bataljon i 17. puk, pod pritiskom bugarskih snaga, nisu mogli da zadrže položaj Bukovu glavu i 18-19. oktobra 1915. godine ka Bukovoj glavi, koju su zauzeli Bugari, upućen je Četvrti dobrovoljački bataljon, sastavljen od dobrovoljaca tek pristiglih iz Rusije, koji su pokošeni pred bugarskim položajima tako da ih je za pola sata 292 izbačeno iz stroja.

Nastaviće se

Piše: Milan Micić

Knjiga se može naručiti od izdavača: RTS izdavaštvo i Banatski kulturni centar, Novo Miloševo, tel. 011/655-27-35, e-mail: izdavastvo@rts.rs

Izvor: Politika, subota 17. oktobar 2015., str. 22

Vezane vijesti:

Prvi svjetski rat – Jadovno 1941.