Iz „Knjige o Draži“: Situacija u proleće 1944.

Iz „Knjige o Draži“ pročitajte odabrane delove čuvenog memoranduma dr Živka Topalovića „Situacija u Jugoslaviji maja 1944.“.

Napustio sam jugoslovensku teritoriju poslednjeg dana maja 1944. godine. Tada je stanje bilo ovako:

Akcija Nemaca, nedićevaca i ljotićevaca protiv đenerala Mihailovića

Tokom meseca marta [1944] Nemci su vršili gonjenje odreda đenerala Mihailovića na prostoru između gradova Beograda, Smedereva, Kragujevca i Čačka. Poginulo je ili pohvatano oko trista četnika u zaštitničkim borbama, dok su se glavne snage izvukle ka zapadnoj i istočnoj Srbiji. Neprijatelju je zadano mnogo gubitaka. Na železnicama i transportnim kamionima opljačkano je dosta novog oružja. Očekivala se velika akcija protiv svih trupa đenerala Mihailovića u Srbiji. Nedić i Ljotić, i izvestan broj njihovih vojnih i političkih saradnika, energično su tražili od Nemaca da slome vojničke snage Mihailovićeve pre nastupanja proleća, jer se samo na taj način može da izbegne narodni ustanak koji Mihailović sprema u vezi sa očekivanim iskrcavanjem Saveznika na Balkanu. Sa strane Mihailovićevih odreda povećana je kaznena akcija protiv svih onih Srba koji su bili u otvorenoj službi Nemcima.

U Nedićevoj Vladi i među njegovim saradnicima izbio je rascep oko toga: treba li, ili ne, da i Nedićeve i Ljotićeve oružane snage zajedno sa Nemcima napadnu na vojne odrede Mihailovićeve. Veliki broj političkih saradnika Nedića, gotovo svi komandanti Srpske državne straže i izvestan broj komandanata Dobrovoljačkog korpusa (ljotićevci), izjasnili su se protiv takve oružane akcije sa motivacijom: da je sav narod u Srbiji uz Mihailovića; da bi se u toku borbi i njihove snage priključile Mihailoviću i da bi takva borba imala za jedini rezultat opustošavanje mnogo srpskih sela.

U ovoj dubokoj režimskoj krizi, Nedić je dao ostavku, koju mu Nemci nisu uvažili. Ali on dugo vremena nije dolazio u svoju kancelariju, niti napuštao svoju kuću. Poslove Predsedništva Vlade vodili su državni podsekretari Ceka Đorđević i šef kabineta pukovnik Miloš Masalović. Oni su odlučno tražili uništenje Mihailovićevih snaga i stajali u službi Nemaca. Oni su organizovali jednu posebnu grupu terorista, od sto pedeset do dvesta, pod komandom starog komitskog vojvode Blaška. Njima su Nemci dali najbolje automatsko oružje i sredstva za brze pokrete. Prvi im je zadatak bio da ubiju đenerala Mihailovića, a potom i sve njegove važnije saradnike. Odgovor na ovo bio je da su odredi đenerala Mihailovića najpre likvidirali vojvodu Blaška i veći deo njegovih terorista, a potom su u Beogradu ubili pukovnika Masalovića i Državnog podsekretara Ceku Đorđevića.

Akcija Titovih trupa protiv Mihailovića

Upravo kada se očekivao veliki sukob između Nemaca i njihovih saradnika u Srbiji sa trupama đenerala Mihailovića, nastupila je ofanziva Titovih trupa na Srbiju. To je poremetilo unutrašnju borbu u Srbiji i primoralo đenerala Mihailovića da povuče svoje trupe ispred Nemaca i grupiše ih na jače planinske položaje u pravcu udara Titovih snaga. Tokom meseca aprila pokušavale su Titove jedinice iz istočne Bosne da se prebace preko reke Drine i zauzmu zapadnu Srbiju. Te su se grupe više puta prebacile preko reke, ali su posle borbe od nekoliko dana svuda uništavane, dospevši najviše dvadeset do četrdeset kilometara u unutrašnjost Srbije. Daleko snažniji napad izvršen je u aprilu i maju iz Crne Gore preko Novopazarskog Sandžaka u pravcu gradova Rudo–Ivanjica–Raška. Napad su vršile dve Titove divizije. Po pravcu kretanja videlo se jasno da je njihov cilj bio da se probiju ka jedinom uporištu što ga je Tito imao na teritoriji Srbije, na planini Jastrebac u jugoistočnoj Srbiji. Borba između Titovih i Mihailovićevih snaga vodila se na planinskom prostoru između reke Ibra i Drine sa promenljivom srećom punih pet nedelja, i završila se katastrofalnim porazom Titovih trupa, koje su izbačene iz Srbije i Sandžaka i prebačene preko Lima u Crnu Goru.

Obe vojske, Mihailovićeva i Titova, hitno su preduzele spremanje za dalje vođenje građanskog rata: Titovi odredi za ofanzivni udar iz planine Jastrepca, kuda su im Saveznici odašiljali veliku pomoć u oružju, a Mihailovićevi odredi na ofanzivni udar ka srednjoj i severnoj Crnoj Gori, čije bi čišćenje od titovaca dovršilo zavlađivanje Mihailovićevih trupa nad gotovo celokupnim srpskim prostorom u Jugoslaviji.

Građanski rat u Jugoslaviji nalazi se, dakle, u svojoj najvišoj fazi. Već je bilo angažovano u borbi sa obe strane više od trideset hiljada ljudi, a pripremalo se za sledeći sukob dva puta toliko. Građanski rat gutao je bezmalo sve žive borbene snage narodne revolucije, sve oružje i sva materijalna sredstva stvorena u samoj zemlji ili dobijena od Saveznika. Nemci su zadovoljno trljali ruke. Narodna revolucija Jugoslovena guta svoju decu. Ona se troši u uzajamnoj borbi dve revolucionarne vojske, koje zbog te borbe obustavljaju ili svode na najmanju meru rat protiv okupatora.

Autor: Dr Živko Topalović

Sledi nastavak…

Izvor: SRBIN INFO

Vezane vijesti:

Iz „Knjige o Draži“: Saveznici i građanski rat