Iz „Knjige o Draži“: Saveznici i građanski rat

Iz „Knjige o Draži“ pročitajte drugi deo čuvenog memoranduma dr Živka Topalovića „Situacija u Jugoslaviji maja 1944“.

Između dva dela narodne revolucije

Već od početka 1943. godine svi razumni Jugosloveni bili su zabrinuti činjenicom da naša velika narodna oslobodilačka borba protiv okupatora ide sve više ka opasnoj stranputici. […] Nestajalo je sve više narodnooslobodilačkog rata, a rastao je u ogromnim razmerama građanski rat. Borba se razvijala i podela vršila na unutrašnjim socijalnim i političkim problemima, oko toga: kakav će biti budući ekonomski i socijalni poredak Jugoslavije, kakav njen unutrašnji politički i narodnosni uređaj, kakva njena međunarodna orijentacija budućnosti posle rata. Izvesna snaga Titovog pokreta, organizaciona snaga koja ga drži i razvitak mu upravlja i određuje, jeste Komunistička stranka, koja je započela komunističku revoluciju boljševičkog tipa. Ova socijalno politička revolucija nadovezuje se na opštu narodnu revoluciju, utkiva se u nju, teži da uz narodnu revoluciju stvori svoj partijski oružani aparat, koji će Komunističkoj stranci omogućiti da posle rata osvoji političku vlast u Jugoslaviji i tako, po boljševičkom primeru iskorišćavanja tuđih snaga, ostvari svoj socijalni i politički program. Ova komunistička akcija, utkana u narodnu revoluciju od samoga početka, dobila je moćnu međunarodnu potporu od svojih prijatelja u inostranstvu, koji su razvojem rata postali vrlo moćan regulator svih zbivanja u svetu.

Druga strana narodne revolucije, demokratsko-nacionalna i nekomunistička, baš zato je i postala vrlo odlučna u pobijanju one strane pod komunističkim vođstvom, jer veruje da je to otpočinjanje građanskog rata oko našeg društvenog poretka, začetak likvidacije naše državne samostalnosti, nametanje jedne nove vlasti i novog društvenog i političkog poretka, bez slobodno izražene narodne volje i bez veze sa našom narodnom tradicijom i našom istorijom.

[…]

Vrlo ozbiljni i vrlo reprezentativni ljudi među Srbima, Hrvatima i Slovencima u okupiranoj zemlji sastajali su se i dogovarali u toku cele 1943. g. Oni su se saglasili na to, da ujedine sve snage demokratskih političkih i nepolitičkih narodnih pokreta na jedan zajednički narodni i demokratski program. Saglasili su se da se staraju da na tom programu ujedine oba oružana aparata narodne revolucije, Mihailovićev i Titov. Ovaj proces duhovnoga, političkoga, organizacionog i vojničkog ujedinjavanja naroda, veoma je dobro napredovao u toku 1943. On je doveo do osnivanja Jugoslovenske narodne demokratske zajednice. Tu su se okupile sve srpske i sve slovenačke narodne i demokratske skupine, izuzev komunista i neznatnog dela autsajdera. Tu je već ušao jedan deo Hrvata i stvoreni su preduslovi da se postigne saglasnost i sa predstavnicima Hrvatske seljačke stranke, za čijim vođom dr Vlatkom Mačekom nesumnjivo stoji velika većina hrvatskog naroda. Krajnji cilj ovog narodnog grupisanja nije da ruši Komunističku stranku, nego da je pridobije za saradnju i potčinjavanje opštoj narodnoj disciplini. Krajnji vojnički cilj ovog narodnog grupisanja po sili prilika ne može biti i nije rušenje jedne od vojnih formacija, a uzdizanje druge; već je cilj prekid rata među njima i ukopčavanje obe ove formacije u opštu akciju svetske demokratije. To se može postići ako se i jedna i druga vojna organizacija naše narodne revolucije prilagodi opštem ratnom planu, utvrđenom sa Saveznicima, i posveti isključivo vojnoj akciji; i ako obe priznaju osnovna načela demokratije, po kojima vojni aparat ne može i ne sme da se bavi političkim problemima, te da ostave slobodnoj odluci naroda i narodnih predstavnika sva pitanja o budućem političkom i socijalnom poretku u Jugoslaviji.

Postupak Velikih Saveznika

Za uspeh ovoga značajnoga posla oko unutrašnjeg smirenja, prekida građanskog rata, vraćanja narodne revolucije sa stranputice ka narodnooslobodilačkoj borbi protivu okupatora, od odsudnoga je značaja držanje naših Velikih Saveznika. Hoće li i oni pomoći ove težnje za izmirenje, ili će se staviti na jednu od bornih strana i rešenje jugoslovenske krize tražiti na taj način što će zaoštriti građanski rat i pomoći jednoj strani da oružanom rukom i u krvi zadavi drugu stranu? To je pitanje koje smo svi mi, pristalice narodne demokratije i mirnog razvića u Jugoslaviji, sa strahom sebi postavljali. Naše strahovanje bilo je, nažalost, vrlo opravdano. Baš kad je baš posao unutrašnjeg prebiranja velikih narodnih skupina pokazivao vrlo vidne rezultate krajem 1943. i početkom 1944. g., Veliki Saveznici su pošli obrnutim putem. Oni su priznali Tita, ali se nisu starali da i Mihailoviću stvore nužne preduslove za uspešnu borbu, već su ga odbacili i dali jednostranu pomoć Titu. Njemu su predali ogromnu masu italijanskog oružja i stali mu vršiti velike liferacije. Sav saveznički propagandni aparat stavio se na stranu Tita. Rezultat: ogromno pojačanje građanskog rata i katastrofalno smanjenje borbe i borbene snage protiv okupatora – stanje koje sam ostavio u zemlji kada sam ovamo krenuo.

Jednostrano potpomaganje je pogreška

Ne ulazim u nagađanja zašto su Veliki Saveznici ovako jednostrano se opredelili. Dopuštam sebi slobodu da rečem da sva jugoslovenska demokratija, do danas sakupljena u Jugoslovensku demokratsku narodnu zajednicu, a posebno i naročito sva radnička i socijalistička demokratija, kojoj imam čast takođe pripadati, smatra ovu politiku Velikih Saveznika veoma štetnom po sadašnjost i budućnost svih naroda Jugoslavije, kao i po ratne napore i ciljeve samih Velikih Saveznika. Evo zašto mi imamo takvo uverenje.

Pokret đenerala Mihailovića usvojio je onaj demokratski narodni program koji su izradile ujedinjene demokratske skupine. Na narodnom kongresu održanom krajem 1943 g.[Svetosavski kongres u Ba, početkom 1944. prim. ur.] u slobodnim srpskim planinama, stvoren je jedan zajednički narodni program i osnovana Jugoslovenska demokratska narodna zajednica. Socijalne, političke i moralne ideje za koje se bori vojska pod komandom kralja Petra II i đenerala Mihailovića, jesu ideje koje usvaja ogromna većina Srba, Hrvata i Slovenaca. Ideje koje predstavlja Tito, nameću se silom, i to samo tamo gde Saveznici pomognu davanjem Titu modernog oružja koje nemaju njegovi protivnici. Kad bi Saveznici stavili Tita i njegove protivnike u narodu u isti položaj: da obe podjednako pomažu ili obe ne pomažu, brzo bi se pokazalo da je nadmoćna ona strana uz koju stoji velika narodna masa. Jednostrano pomaganje i nametanje Tita od strane Saveznika, liči na nasilno osvajanje i duboko vređa osećanja pravde i dostojanstva velike većine naroda u borbi koja neće ono što titizam ideološki predstavlja. Na ovaj se način ne jača ljubav i poverenje naroda prema Velikim Saveznicima i ne obezbeđuje se miran razvitak, već se stvara stanje koje će izazvati sve nove pobune i sukobe, dok najzad ne probije ono što narodna većina hoće.

Imam utisak da Saveznici potcenjuju vojničku snagu đenerala Mihailovića. Taj pokret je vojnički obuhvatio i u potpunosti organizovao svu vojnu silu Srbije i velike delove Crne Gore, Bosne, Hercegovine i Dalmacije. Osposobljena je za vojnu službu sva mladež od osamnaest do dvadeset i četiri godine, koja redovno odslužuje svoj vojni rok u šumi. Kako nema dovoljno oružja, nije uopšte uvođena u vojnu akciju glavna sila Srbije, vojska koja je pre rata prošla kroz redovnu vojnu obuku i tzv. „Solunci“, koji će odlučno i kao čelik stajati na braniku srpske istorije i srpske tradicije i koji, sem za kralja Petra, neće da znaju ni za kakvog drugog gospodara u državi. U ovome su svi saglasni, izuzev komunista.

Sada vojska đenerala Mihailovića raspolaže sa 170.000 pušaka. Ona se za kratko vreme može mobilizacijom da podigne na 500.000 ljudi, već formiranih u vojne jedinice. Ovi će se ljudi braniti kao lavovi protiv svakog novog osvajača, jer tu odbranu vezuju za celu svoju veliku prošlost, koja jedino i zna za takve odbrane. Mnogo će krvi morati da prospe onaj koji hoće da pokori Srbiju. A Tito u sadašnjem obliku dolazi samo kao osvajač.

Ja ovo govorim kao prijatelj i sa ogromnim bolom u duši savetujem Saveznike i molim ih: ne idite tim strašnim putem borbe sa srpskim narodom na život i smrt. Molim da mi se veruje: Srbi će se braniti. Srbi se neće predati. Srbi će se braniti i tada kad silom budu potčinjeni. Ne namećite im Tita savezničkim oružjem! Upotrebite savezničko oružje na to da se istera okupator i da onda pod zaštitom Saveznika i Tito i njegovi protivnici puste narodu da slobodno odluči: hoće li kralja Petra ili Tita za državnog poglavara, i hoće li onakvu ustavnu, demokratsku i federativnu Jugoslaviju kakvu žele protivtitovci, ili kakvu žele titovci. A ako se savezničko oružje, saveznička sila i autoritet upotrebe na to da nam se silom nametnu Tito i titizam, – onda je to zlo rađenje. A zlo dobra nikada neće da donese.

Da napomenem i tu važnu činjenicu, da savezničko nametanje titizma Jugoslovenima izaziva strah i nepoverenje u svim susednim balkanskim državama. Nacionalni pokret u Jugoslaviji uživa simpatije svih narodnih demokratija na Balkanu, izuzev komunista. Nasilno postupanje sa Jugoslovenima izaziva opravdan strah, da saveznička pobeda neće doneti slobodu nacionalnog samoopredeljenja malim narodima, već oružanu intervenciju iz inostranstva u njihove unutrašnje poslove i gašenje državne nezavisnosti. Pokret đenerala Mihailovića zbog toga nailazi na znatnu potporu svih demokratskih, nacionalnih snaga u svima susednim državama. Svoju situaciju na Balkanu Saveznici neće urediti, nego će je do krajnosti komplikovati i oslabiti nasilnim lomljeljem slobodne narodne vojske u Jugoslaviji.

Dužnost pravih prijatelja

Tito predstavlja jednu ozbiljnu vojničku snagu. Komunisti, koji taj pokret vode, uspeli su da mu privuku znatan deo omladine. Tamo gde zavlada titizam, to je upravo vlast dece nad roditeljima. U tome je slabost titizma, ali i njegova borbena snaga. On je takođe oko sebe prikupio znatan deo socijalno upropašćenih, kojih je nažalost mnogo u jednom ratu gde su Nemci i Italijani sistematski gurali u krvavo raspravljanje oko svih starih verskih i nacionalnih sporova: jedno pleme protiv drugoga, jedan narod protiv drugoga, jednu veru protiv druge, a sami bezobzirno tri pune godine pljačkali, palili i ubijali. Titizam se pod vođstvom Komunističke partije osnažio i razvio iz razorene države, razorenog društva, razorenih religija, razorenih stotina hiljada porodica, iz požara, pustoši, bede, divljeg međusobnog klanja, mržnje i želje za osvetom. Titizam je sakupio oko sebe, pored snaga koje znaju šta hoće (komunista) i masu nezadovoljnika koji prosto hoće da dadu izraza svome nezadovoljstvu. Iz ovoga skupa u kome su jedino komunisti konstruktivni i složni (i zato u njemu isključivo i vladaju), ne može izići ništa pozitivno. Ali kao rušilačka snaga, kao borbena sila u ratu, ova oko Tita sakupljena vojska jeste faktor sa kojim se mora računati.

Međutim, daleko je brojnija ona druga sila u živim narodima koja je manje bučna i koju čini još neupropašćena seljačka i građanska masa. Nad dušama te mase vlada nacionalno osećanje srpsko, hrvatsko, slovenačko, albansko; vladaju vere pravoslavna, katolička, muslimanska, jevrejska; vladaju istorijske tradicije; vlada želja i potreba za svojom narodnom državom; vlada poverenje u pokrete kojima su kroz duge godine pripadali i u ljude koji su ih vodili. Ko može ozbiljno verovati da je titizam sa svojom omladinom u stanju da zbriše celu ovu vekovima stvaranu narodnu tradiciju? I ko može verovati da će se ona velika većina zrelih ljudi i žena u narodu prosto podvrći novome vođstvu novotara, dece i destruktivnih nezadovoljnika? Ne. Tradicionalni narodni pokreti su i danas u Jugoslaviji znatno jači od revolucionarnih poduhvata, i oni mogu iz sebe dati i daju znatne borbene oružane snage. Te snage ne treba odbacivati. Sa njima se mora u prvom redu računati. Takva je vojska đenerala Mihailovića, takve su nacionalne vojske Hrvata i Slovenaca koje su u formiranju.

Iz opštih prilika u kojima su se našli, stvorila su se dosad dva velika pola u narodnoj borbi Jugoslovena i formirale su se dve vojske. Nije razumna politika upućivati jednu od tih vojski protiv druge. Razumna je politika razdvojiti ih i kanalisati, upraviti njihovu akciju ka opštim ciljevima. Srećom, Saveznici imaju veliki autoritet nad obadve vojske. Dužnost je Saveznika da ozbiljno intervenišu i prekinu borbu koja se vodi među tim vojskama. Dužnost je Saveznika da ih razdvoje u posebne operativne zone i ukopčaju ih u dogovorom utvrđeni opšti plan ratne akcije na Balkanu. Dužnost je Saveznika da posle pobede pomognu da se narodima Jugoslavije i građanima Jugoslavije obezbedi unutrašnji mir, tako da oni bez upotrebe oružja u političkoj borbi u miru i demokratskim putevima mogu rešiti sve sporne političke i socijalne probleme. Od Saveznika i prijatelja mi očekujemo, ne da nas zavađaju, nego da nas mire i da nas izvedu iz unutrašnje revolucije na staze demokratskog mirnog razvića. Nije nimalo teško naći praktične puteve da se to postigne, samo ako ima dobre volje i pravog prijateljstva.

Autor: Dr Živko Topalović

Izvor: SRBIN INFO

Vezane vijesti:

Iz „Knjige o Draži“: Situacija u proleće 1944.