ITALIJANI O GENOCIDU NAD SRBIMA: „Hrvatska je postala ogromna krstionica i džinovska klanica“

Od prvih dana okupacije u aprilu 1941. godine, italijanska vojska  izvještavala je o ratnim zbivanjima i u tim su izvještajima upozoravali  da je cilj novoproglašene Nezavisne Države Hrvatske (NDH) najstrašnija i najdrastičnija likvidacija Srba.

Komanda italijanske Druge armije 10. juna 1941. izvještava da je „hrvatski ultranacionalizam koji gubi svako osjećanje mjere uspostavio režim nasilja i terora, čiji se intezitet stalno povećava. Političku borbu inspiriše religiozni osjećaj integrisan u zločinu. Političko – religiozna borba ustaša istinski poprima takva obilježja represije koja se može upoređivati  s najgorim vremenima srednjeg vijeka“.

Službeno formiranje ustaške vojnice (vojske) počelo je 10. 5. 1941. kada je Ante Pavelić, poglavnik, naredio da se formira vojna- ustaška snaga „ustaška vojnica“. U toj vosci  ostaje se doživotno. Ustaška vojnica je nezavisna od domobranstva i čini dio oružanih snaga NDH s Glavnim stanom na čelu kao najvažnijim osloncem poglavniku.

Obavještajna služba italijanske vojske slala je podatke o masovnim ubijanjima Srba, ali ni italijanska diplomatska dokumenta, niti zvanični izvještaji italijanskih ratnih aktivnosti na području Dalmacije, koje je uredno vodio italijanski generalštab, a istoričar Odon Talpo (Oddone Talpo) 1985. objavio, ne znaju kada je donijeta odluka ko je odlučio da otpočnu masovne likvidacije Srba. Ustaše zvjerski likvidiraju muškarce, žene, starije osobe, djecu, a njihove kuće, stoka i imovina se daju u vlasništvo  muslimanskim ili hrvatskim porodicama.

U ratnom  izvještaju s ratnog područja NDH. poslan 14. 9. 1941. talijanskom generalštabu   navodi se: učinjen je opšti pokolj, razorene su sve moralne veze koje jedno društvo čini ljudskom zajednicom. Žrtve su obični ljudi, a ubice njihovi susjedi – komšije druge vjere. Ubice ne nose uniforme, niti su unaprijed organizovani, nego su  na brzinu skupljeni nekoliko dana ranije. Oni koji su se sakrili, mogli su sa obljižnjih stratišta raspoznati krikove  svojih ubijenih rođaka ili glasove njihovih ubica, za koje se nikad nije mislilo da se mogu latiti oružja.

U takvim izvještajima navodi se da su katolički seljaci u unutrašnjoj Dalmaciji ubijali svoje pravoslavne susjede sa „pasijom“( mučeničkom strašću).

Ono što je italijanska vojna obavještajna služba početkom 1941. saznala i obavijestila, tako je kasnije istorijska nauka saznala i potvrdila da je Glavni ustaški stan u Zagrebu naredio da se do 6. septembra 1941. likvidacije Srba moraju završiti, ali nije naučno potvrđeno kad je naređeno da započnu te likvidacije.

Posljednjih dana mjeseca maja 1941. italijanska vojska je iz Hercegovine obavještavala „da Srbi nastavljaju u cijeloj zoni da se  organizuju  u odbrani golih života, organizuju revoluciju“. Već 13. maja uslijedio je izvještaj da se, kao odgovor na pokolje, organizuje srpska pobuna.

Italijanski vazduhoplovci 31. 5. 1941. s aerodroma u Mostaru izvještavaju da su u svim selima na istočnoj strani Neretve samoorganizovane naoružane srpske čete. Oružani sukobi su počeli u aprilu i tokom cijelog mjeseca maja šire se vijesti o pobuni Srba zbog pokolja koji vrše ustaše.

Italijanski vojnici su zaprepašćeni da neke od tih krvavih orgija vode katolički svećenici. General Alesandro Luzano (Allesandro Lusano), u pismu Musoliniju koje je uputio mimo protokola, opisao je zločin koji su ustaše izvršile u selu Prebilovci. On je obilazio mjesta istočne Hercegovine u sastavu velike župe Dubrava, jedne od 22 župe na koje je bila teritorijalno podijeljena NDH. Velika župa Dubrava počela je djelovati 30. 6. 1941.   Glavni grad te župe bio  je Dubrovnik.  Veliki župan  bio je Ante Buć, a  njegov zamjenik Muhamed Mehičić. Ta župa obuhvaćala je   oblast srezova: Dubrovnik, Trebinje, Gacko, Bileću, Ljubinje, Stolac (Čapljina, opština pri Stocu) i od 16. 10. 1941. Ravno. Na tom području je, prema popisu iz 1931. živjelo ukupno  166.408 stanovnika, od čega  73.122 katolika, 64.868 pravoslavnih, 27.954 muslimana i 464 ostalih.

Prilikom povlačenja italijanske vojske s okupiranih područja Hercegovine ostavljeni su  italijanski obavještajci. Nakon tri dana pokolja u srpskim mjestima, general Luzano došao je u Prebilovci, selo na južnoj obali rijeke Bregave 3 km. udaljeno od Čapljine, i u seoskoj školi vidio gomilu ubijene djece. Jedan dječak je preživio taj masakr i nakon ukazane ljekarske pomoći u vojnoj bolnici ispričao, da je učiteljica Stana Arnaut silovana. Kao i nekoliko osmogodišnjih   djevojčica. Nekima su odrezali glave i poredali ih po klupama. U svemu tome je učestvovao župnik Tomas (Don Ilija Tomas, 1901. – 1942.)  Istog dana 6. 8. 1941. su odvedene preostale žene i djeca i bačeni u jamu Golubinku kod mjesta Šurmanci. To selo imalo je 1.000 žitelja (prema popisu stanovništva iz 1931.), a nakon provedenih zločina ostalo je živo  samo 172 stanovnika. Takvih jama, navodi se u tom izvještaju, „puna je Hercegovina, Bosna, Lika, Dalmacija“. To pismo je 1974. objavio srpski emigrantski istoričar Lazar Kostić (Lazar Markov Kostić 1897. – 1979.).

U takvim istorijskim okolnostima organizovana je prva srpska akcija sakupljanja potpisa za peticiju italijanskoj vladi. Nakon toga se samoorganizuju grupe srpskih intelektualaca, seljaka i radnika koji su kasnije ušli, iako su neki bili protiv dinastije Karađorđevića, u četnički pokret generala Draže Mihailovića. Draža je bio pukovnik u Drugoj armiji Jugoslavenske kraljevske vojske. Pred kraj aprilskog rata ta armija u Bosni u žestokim borbama protiv njemačke divizije trpi poraz kod Kiseljaka. Draža se c  ostatkom svoje jedinice povlači prema rijeci Drini i spajaju se sa 41. pješadiskom brigadom i ova združena jedinaca smješta se na planinu Ravnu Goru gdje juna mjeseca 1941. Draža proglašava osnivanje Ravnogorskog četničkog pokreta. General Simović, predsjednik izbjegličke jugoslavenske vlade, imenovao je 15. 11. 1941. Dražu Mihailovića komadantom svih jugoslavenskih oružanih snaga u otadžbini. Vlada ga je mjesec dana ranije unaprijedila u čin generala, a u januaru 1942., nakon što je Simović smijenjen, novi predsjednik vlade Slobodan Jovanović, imenuje generala Dražu ministrom vojske i četnika pod Dražinom komandom.

Odmah nakon sloma Jugoslavije, grupa srpskih intelektualaca i političara iz Hercegovine, Dalmacije, Crne Gore i Srbije organizuju političku akciju za reviziju granica NDH. Dr. Niko Novaković, srpski gradonačelnik Knina, dopisuje  se od 3. maja s italijanskim vlastima i 7. maja 1941. donosi peticiju sa 100.000 potpisa da se područje Knina pripoji Italiji i potpuno odvoji od hrvatske države. On je sarađivao sa Boškom Desnicom, advokatom iz Obrovca u namjeri da se i taj dio pripoji Italiji. Razgovaralo se i o peticiji iz Hercegovine koju su napisali intelektualci Dubrovnika i Boke Kotorske. Dr. Novica Kraljević (1906. rođen u Cicrini – 1942. ubijen kao desničar u selu Grkavci u blizini Trebinja), profesor Pravnog fakulteta u Subotici, angažovan je na sastavljanju peticije Piju XII (papa 1939 – 1958.), a to je podržavao i kralj Petar u izgnanstvu.

Ministar vanjskih poslova Kraljevske vlade u Londonu Momčilo Ninčić nezadovoljan prvom verzijom peticije  papi Piju XII, pa je njegov šef kabineta Vojislav Vučković sastavio konačni tekst peticije. Taj tekst je lično Ninčić „početkom jeseni 1941. predao apostolskom delegatu pri britanskoj vladi Vilijamu  Godfriju (William Godfrey)“. Tako je papa obaviješten o zločinima nad srpskim narodom. Isto kao i protesti intelektualaca iz Hercegovine i ovaj je ostao bez odgovora.

Sava Ljubibratić  je pošao  s grupom Srba na Cetinje da traži podršku za priključenje istočne Hercegovine Crnoj Gori. Istoričari Vasilj Popović i Vasa Čubrilović, profesori beogradskog univerziteta, pridružili su se Ljubibratiću. Nakon što je Popovića i Čubrilovića u Kotoru uhapsila njemačka tajna služba, Popović je izvršio samoubistvo, a Čubrilović je  deportovan odatle u koncentracioni logor. Glavni pokretači ovih akcija su dr. Dobrosav Jevđević (1895. – 1962.) i vojvoda Ilija Trifunović – Birčanin (1887. – 1943.), koji je bio šef Narodne odbrane, organizacije između dva svjetska rata. Italijanske vlasti su ga uhapsile na Cetinju i držale kao taoca, a potom pustile da nastavi svoju započetu političku aktivnost.

Svoje poglede o vođenju i ishodu rata Jevđević je italijanskim vlastima izložio 23. 9. 1941. u Splitu. Njegovim nagovorom jedna delegacija Srba i muslimana išla je u Italiju da predloži Musoliniju zahtjev da se 60% stanovništva Bosne i Hercegovine protivi uključenju u granice hrvatske države. Jevđević je italijanskim vojnim vlastima rekao da se srpski narod digao na ustanak zbog masakra nad njima koji vrši hrvatska država, ali da ustanak sve više poprima komunistički karakter i na to je dodao „propaganda Jugoslovenske vlade u Londonu ostavlja potpuno po strani Srbe Stare Srbije, a ni najmanje ne vodi brigu o Srbima u Bosni i Hercegovini, koji poslije sadašnjih promjena nemaju nikakvih drugih aspiracija nego mir“. Dinastija Karađorđevića je diskreditovana u srpskom narodu pa Jevđević misli da bi Italija trebala da stvara jedan antinjemački blok mađarske, srpske, crnogorske i albanske dinastije, pod plaštom italijanskog kralja.

Hrvatske vlasti su saznale za skupljanje potpisa o namjeri pripajanja istočne Hercegovine Crnoj Gori. Sarajevski „Novi list“ između ostalog piše:

„Ovdje neki Srbi očekuju neko čudo, ili u najmanju ruku da će se ujediniti sa budućom Crnom Gorom ……. Mi ovim bijednicima i samozvanim i ni od koga priznatim. Crnogorcima svečano poručujemo da nijednog komada Herceg – Bosne nikome ne damo, a osobito zabranjujemo doseljenoj, do juče raji i kmetovima, da se rasipaju sa tuđom zemljom“.

Jevđević i Birčanin su oformili srpski komitet u Splitu i to su Italijani najprije tolerisali, a zatim privremeno zabranili. Ova akcija smatra se kao kolaboracija sa italijanskim vlastima i to prije nego je i četnički pokret službeno formiran. Neophodno je uzeti u obzir i nasilno pokatoličavanje pravoslavnog stanovništva. Italijansko ministarstvo vanjskih poslova je u oktobru 1941. procijenilo da je u novoj hrvatskoj državi pokršteno 250.000 pravoslavnih vijernika.

Hrvatski ambasador u Rimu protestvovao je što talijanska vojska održava kontakte sa četnicima. Jedan od načelnika ministarstva Luka Pjetromarki (Pietromarchi) otišao je razgovarati s poglavnikom u Zagreb i tom prilikom se zgrozio brutalnošću hrvatskog državnog vrha prema pravoslavnoj vjeri uopšte. Pavelić mu je tom prilikom rekao: „Pokatoličavanje cijelog pravoslavnog življa je fundamentalna tačka njegovog programa“ i da u njegov uspjeh ulaže zaslijepljenu vjeru koja ne trpi prigovor i odlaganja. Ređe je pokrštavano cijelo selo i to, najčešće, djeca do dvanaeste godine života, a majke koje su donosile krštenicu, odbijane su. Pjetromorki navodi da su pravoslavni od katoličkih susjeda terorizirani i u stalnom strahu, pa su pokrštavanjem spasavali djecu: „Hrvatska je postala jedna ogromna krstionica i ujedno džinovska klanica“.

Milorad Vukanović / Slobodna Hercegovina