Hodočašće najvećim bojištem Velikog rata

Decembar je vreme za hodočašće stazom od varoši Ljig do stenovitog Čardaka, vrha brda Građenik.

POČETAK decembra je vreme za hodočašće stazom od varoši Ljig do stenovitog Čardaka, vrha brda Građenik, prirodne tvrđave – čuvara puta iz kolubarske nizije ka visovima Rajca i Suvobora. Nema tog spomenika isklesanog ljudskom rukom koji bi bio dostojan prolaska ovim putem srpskih ratnika, mučenika i pobednika Suvoborsko-kolubarske bitke.

Prva armija srpske vojske je u novembru i decembru 1915. na bregovima oko Građenika, najvećeg neobeleženog srpskog memorijalnog centra, preokrenula tok boja i naizgled neizbežni poraz pretvorili u trijumf. Cena pobede je bila strašna, svaka od današnjih pitomih kosa Kadine Luke bila je groblje srpskih ratnika pokošenih čeličnom kišom austrougarske artiljerije. Srpski topovi su krajem novembra zaćutali bez municije, ali austrougarski plan o munjevitom osvajanju strateški važnog Suvobora osujetili su vojnici Četvrtog prekobrojnog puka Dunavske divizije prvog poziva.

Nalik Spartancima u klancu Termopila, oni su doslovno svojim telima zatvorili uski planinski put iznad dubodolina kojima teku Ljig i Slavkovačka reka. U uskim prolazima između vulkanskih stena Građenika, oni su odbijali napad za napadom elitnih pukova autrougarske brdske pešadije.

Samo u jednom danu ovde je poginulo više od 500 srpskih vojnika vodeći žestoku borbu bombama i bajonetima, zabeležio je čuveni američki reporter Džon Rid. Neprijateljska artiljerija je, pokušavajući da otera branioce, doslovno spalila vrh Građenika koji je i danas go i crn.

Uprkos ognjenoj kiši, četiri dana zaredom izginule srpske junake neprestano su zamenjivali novi, svesni da idu u smrt. Austrougarske trupe, iako sveže i dobro opremljene, klonule su duhom. Tek kad su izginuli svi branioci Građenika vojnici crno-žute monarhije su ga zauzeli, ali nisu bili pobednici.

Žrtva vojnika Četvrtog prekobrojnog puka omogućila je da se Prva armija srpske vojske reorganizuje i 3. decembra 1915. krene u munjeviti kontranapad koji je odlučio Suvoborsko-kolubarsku bitku. Dugo su žene iz planinskih zaseoka Kadine Luke sadile perunike na Građeniku, u spomen na junake kojima ni kosti nisu pronađene. Jedan jedini mali spomenik pod Čardakom su podigli 1985. meštani Kadine Luke, ovo mesto stradanja i slave je od zaborava spasao planinar Mladen Draškić, koji je obeležio memorijalnu stazu od Ljiga do Rajca i na nju doveo hiljade poklonika.

STAZA JUNAKA

Staza od Ljiga do Građenika počinje kod mosta, na mestu gde je vojvoda Mišić zaustavio povlačenje srpske vojske iscrpljene borbama u podrinskim planinama. Ona je dobro obeležena planinarskim crveno-belim krugovima i nastavlja se kroz park i dalje po nekadašnjoj trasi “ćire” do Kadine Luke.

Markacije tu vode do prelaza s mostićem preko reke gde počinje uspon poljskim i seoskim putevima na Građenik, do koga se može doći i iz sela Slavkovica i Ba.

Autor: Boris Subašić

Foto: Boris Subašić

Izvor: Večernje novosti

Vezane vijesti:

Veliki rat i megalomanske ambicije | Jadovno 1941.

Svet je kao pred Veliki rat — fali samo Princip | Jadovno 1941.

Golgota Velikog rata | Jadovno 1941.