Golgota dobrovoljaca iz Velikog rata: Nevini stradali u Hortijevoj klanici!

Krvavi krešendo u Vojvodini aprila 1941. godine. Oko 35.000 proterano, a u mađarske logore odvedeno i zatočeno 13.000 ljudi. Ubijeno više od 5.000

Sva ona lica srpske, bosanaske i crnogorske, te ciganske narodnosti, nadalje Jevreji, koji pre 31. oktobra 1918. godine nisu imala opštinsku zavičajnost na području velike Mađarske (bez Hrvatske), a nisu ni potomci ovakvih lica, to jest useljenici ili kolonisti, dužni su napustiti područje države u roku od tri dana, počevši od 29-og ovog meseca u 0.00 sati“.

Ovo je naredba mađarskog generala Ferenca Bajora, vojnog komandanta Novog Sada, obznanjena 25. aprila 1941, tačno dve sedmice pošto je mađarski regent Mikloš Horti, uz bojni poklič „Napred, na hiljadugodišnje granice!“, svoje honvede poslao u napad na već teško ranjenu Kraljevinu Jugoslaviju.

Njegov glavni cilj bila je Bačka, a upravo u njoj je bio naseljen najveći broj od ukupno 19.200 dobrovoljaca iz Velikog rata koji su dobili pravo na kolonizaciju (još 2.000 kolonizovano je na Kosovo), a o čijoj međuratnoj golgoti su „Novosti“ pisale pre sedam dana. Druga, mnogo krvavija faza te golgote počela je upravo citiranim Hortijevim pokličem.

– Tokom zauzimanja Bačke u aprilu 1941, mađarski vojnici su ubili tačno 3.506 Srba – precizira za naš list istoričar dr Drago Njegovan. – Preovlađivali su upravo solunski dobrovoljci i njihovi potomci, a zatim pripadnici četničkih udruženja i viđeniji Srbi, svi potkazani od lokalnih Mađara.

Užas tih dana, kao i imena 906 Mađara koji su, na različite načine, učestvovali u zločinima, Njegovan je predočio u knjizi „Ulazak mađarske vojske u Bačku i Baranju 1941.“. U njoj je, uz ostale, opisan i masovni zločin u Sirigu, dobrovoljačkom selu na sredokraći puta Novi Sad – Srbobran.

Prizor nakon ulaska mađarskih vojnika u Sombor

– Temerinski nemzeteri ili lokalni Mađari pripadnici tih dana formiranih narodnih straža, 13. aprila 1941. su na jednu seosku ledinu isterali sve Sirižane, da bi Hortijevi vojnici, koji su stigli iz pravca Srbobrana, iz mitraljeza pobili njih oko 360, uključujući i šezdesetoro dece – veli Njegovan.

Manje ili više masovnih pokolja bilo je u celoj Bačkoj, naročito u tačno 32 sela koja su, po dobijanju kolonističke zemlje, podigli upravo dobrovoljci. Od Stepanovićeva i Veternika, preko Tomislavaca, Malog Beograda, Karađorđeva, Tankosićeva i Njegoševa, do Vojvode Zimonjića, Hajdukova, Mišićeva… Mada su, od tada, prošle ravno 73 godine, živih svedoka još ima.

UZALUDNA TUŽBA

Grupa preživelih šarvarskih stradalnika je pre nekoliko godina, bezuspešno, pokušala da od mađarske države dobije makar simboličnu odštetu. – Jedna od prvih Hortijevih naredbi u aprilu 1941. godine bila je da uskrati državljanstva svima koji u Bačkoj nisu živeli pre 31. oktobra 1918, a mi smo odbijeni uz obrazloženje da pravo na odštetu imaju samo oni koji su u vreme zlostavljanja bili mađarski državljani – kaže Milan Korać.

– Kada su Mađari prešli granicu, moj otac Spasoje Ninković nas je povezao zaprežnim kolima, s namerom da nas iz Hajdukova, gde smo živeli, skloni kod rodbine u Bačku Topolu. Usput nas je zaustavio najamnik na našem imanju Ištvan Lodri i odmah pozvao mađarske vojnike – seća se Subotičanka Anđelka Grubešić (80).

Spasoje, rodom iz Gornjeg Vrbna kod Trebinja, na Solunski front je, kao dobrovoljac, stigao 1917. iz Amerike, a Lodri je honvedima rekao da je on četnik. To je bilo dovoljno da ga ovi najpre prebiju kundacima pušaka, a potom i pucaju u njega.

– Moja sestra Bojana, kojoj je bilo 18 godina, bacila se preko oca, da ga zaštiti svojim telom, pa su ubili i nju – dodaje Anđelka, s tugom koju nisu zalečile ni minule decenije.

Kad je naredba generala Bajora obznanjena, u Bačkoj je, prema mađarskim izvorima, bilo 48.000 lica na koja se odnosila, mahom upravo dobrovoljaca i njihovih potomaka. Njena realizacija imala je dve faze: iseljavanje iz kuća i smeštaj u sabirne logore u Bečeju, Bačkoj Topoli, Subotici, Somboru, Apatinu, Vrbasu, Novom Sadu, Begeču, Odžacima, Titelu, Bačkoj Palanci i Kanjiži, i proterivanje u Srbiju. Za to su određena dva pravca, preko Petrovaradina i Sremske Mitrovice, oba preko teritorije u međuvremenu proglašene Pavelićeve NDH.

– Često se dešavalo da Mađari nesrećne ljude i po četiri-pet puta prebacuju preko Dunava, a ustaše vraćaju nazad. U međuvremenu, mnoštvo njih je umrlo u teškim uslovima sabirnih logora – veli Njegovan čija nova knjiga „Deportacija“, posvećena upravo ovim zbivanjima, uskoro treba da izađe iz štampe.

Do 3. juna 1941, kada je nemačka vojna komanda zabranila dalje ulaske u Srbiju, već pritisnutu stotinama hiljada izbeglica iz drugih krajeva raspale kraljevine, iz Bačke je proterano oko 35.000 dobrovoljaca i njihovih potomaka. Ma koliko to strašno zvučalo, oni su, zapravo, imali sreće. Jer, preostalih 13.000 je tek čekao užas mađarskih logora Šarvar, Barč i Nađkanjiža.

– Smrt je bila naš stalni saputnik, umiralo se svakog dana, u drvenim krevetima bez prostirki, u logorskom krugu, na smetlištu koje smo prekopavali u potrazi za ostacima hrane – seća se šarvarska logorašica Ljubica Ćurčin (79). – Glad, dizenterija, tifus i tuberkuloza najviše su kosili decu, pa ja tamo 1942. umrla i moja trogodišnja sestra Bosiljka.

Bosiljka je bila samo jedna od tačno 850 šarvarskih žrtava, mahom upravo dece. Prema podacima iz knjige novosadskog istoričara Zvonimira Golubovića „Šarvarska golgota 1941-1945“ još oko 1.200 ubijeno je ili umrlo tokom izgnanstva, zatim u Barču i Nađkanjiži i u sabirnim logorima širom Bačke, pa crnom spisku dobrovoljačkih žrtava valja dodati još najmanje 2.000 duša.

Mađarski general nadgleda „akciju“ svoje vojske u Subotici

Ukupan broj bi, svakako, bio i znatno veći, da u aprilu 1942. Episkop bački Irinej Ćirić, sa grupom novosadskih Srba, nije pokrenuo akciju spasavanja srpske dece do 15 godina zatočene u Šarvaru. Posle dugog natezanja, uspeo je dobije saglasnost mađarskih vlasti da njih oko 2.800 odvede odatle, smesti u srpske prodice širom Bačke i spase ih od sigurne smrti.

Piše: Đorđe Vukmirović

Izvor: Večernje Novosti

Vezane vijesti:

horti kriv za genocid nad 100.000 nedužnih žitelja bačke

Horti je znao za zločine | Jadovno 1941.

Kako sam preživeo »novosadsku raciju« – Ivan Ivanji | Jadovno …