Godišnjica svirepog zločina

Proleće 1992. godine. Socijalistička Fedrativna Republika Jugoslavija uveliko je krvarila, razbijana i razbijena po davno nacrtanim šavovima i prema davno skrojenom scenariju anglosaksonske kuhinje pohranjenom u riznicama Vatikana. Jugoslovenska Narodna Armija, preostala od dve komponente federalnih oružanih snaga (oružane snage SFRJ činile su: Jugoslovenska Narodna Armija i Teritorijalna odbrana republika članica), povukla se iz Socijalističke Republike Slovenije, kao i iz Socijalističke Republike Hrvatske, nakon formiranja Republike Srpske Krajine i formiranja Srpske Vojske Krajine, na teritoriju ostalih republika članica federalne države. Slovenački teroristički sastavi (tzv. Teritorijalna odbrana Slovenije) su tokom 1991. godine ubili više desetina nenaoružanih vojnika JNA, i time izvršili prazločin na prostoru Jugoslavije, nezabeležen u novijoj evropskoj istoriji – ubijanje nenaoružanih vojnika, svoje matične države. Sličan scenario je bio pripremljen i delimično ostvaren za SR Hrvatsku. Veći deo efektiva JNA se na prelazu 1991. u 1992. godinu dislocirao na teritoriju Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine i delom Socijalističke Republike Srbije, i tamo dočekao, ispostaviće se, krvavo proleće 1992. godine.

Situacija u SR Bosni i Hercegovini je mirisala na krv već u prvim danima 1992. godine. Prazločin na teritoriji SR BiH su izvršile terorističke snage tzv. Hrvatskog veća odbrane uz sadejstvo tada već ozvaničenih oružanih sastava novoformirane Hrvatske u Sijekovcu, odnosno muslimanske naoružane bande ubistvom srpskog svata Nikole Gardovića i ranjavanjem sveštenika SPC Radenka Mikovića ispred Stare crkve na Baščaršiji (1. mart 1992., ubica je pripadnik tzv. Zelenih beretki Ramiz Delalić Ćelo). Islamski fundamentalisti, predvođeni Alijom Izetbegovićem nastavili su oružane napade na jedinice i ustanove JNA, koordinisano za hrvatskim paravojnim snagama. Već 3. marta 1992, nepoštujući volju Srpskog naroda u BiH, muslimansko-hrvatsko rukovodstvo proglašava “nezavisnost Bosne i Hercegovine“, čime je dat znak za početak još otvorenijih napada na Srpski živalj i Jugoslovensku Narodnu Armiju. Evropska zajednica priznaje Bosnu i Hercegovinu 6. aprila 1992, a Ujedinjene Nacije je primaju u članstvo rezolucijom 22. maja 1992. godine, čime je dat znak muslimansko-hrvatskom rukovodstvu za otvoreni lov na Srbe i pripadnike Jugoslovenske Narodne Armije. Pokušavajući izbegavanje krvavog scenarija i otvorenih sukoba muslimanskog i hrvatskog naroda sa jedne strane i formacija JNA sa druge, nakon definitivnog raspada SFRJ, aprila 1992. godine potpisan je sporazum o mirnom povlačenju JNA sa teritorije BiH na teritoriju Savezne Republike Jugoslavije, (formirane na ruševinama SFRJ, voljom naroda Srbije i Crne Gore). Sporazum su potpisali čelnici novonastale Savezne Republike Jugoslavije, BiH i Jugoslovenske Narodne Armije, a shodno njemu, Predsedništvo BiH 27. aprila donosi Odluku br. 02-11-327/92 o mirnom povlačenju jedinica JNA sa teritorije BiH. Nažalost, samo dva dana kasnije, 29. aprila 1992., ministar unutrašnjih poslova takozvane Bosne i Hercegovine, Alija Delimustafić, upućuje strogo poverljivu naredbu 02/145-1 svim jedinicama pod kontrolom muslimansko-hrvatskog rukovodstva u Sarajevu kojom se naređuju otvoreni napadi na sve objekte JNA kao i na sve jedinice JNA koje se shodno sporazumu od 27. aprila povlače na teritoriju Srbije i Crne Gore (Savezne Republike Jugoslavije). Već 2. i 3. maja u Dobrovoljačkoj ulici u Sarajevu ubijeno je 56 pripadnika JNA a ranjeno 73 vojnika, oficira i civila, tokom povlačenja jedinica JNA iz Sarajeva ka objektu u Lukavici. Isti talas je zahvatio i reon Tuzle, gde najavu krvavog događaja koji će se desiti par dana kasnije, 15. maja, predstavlja ubistvo zastavnika JNA u Kalesiji i zarobljavanje više vojnika JNA na redovnom odsluženju vojnog roka u kasarni “Husinska Buna“.

Iako je oružani sukob na teritoriji BiH bio takvog intenziteta da se podrazumevala primena ratnih propisa sadržanih u Ženevskoj konvenciji i Dopunskom protokolu Ženevske konvencije, već nakon događaja u Dobrovoljačkoj ulici bilo je jasno da muslimanko-hrvatska strana nije i neće poštovati svoju odluku od 27.aprila niti primeniti ratno pravo Ženevskih konvencija. Konkretne pregovore o povlačenju 92.motorizovane brigade Jugoslovenske Narodne Armije iz kasarne “Husinska Buna“ vodio je komandant potpukovnik JNA Mile Dubajić, sa predstavnicima civilnih i vojnih vlasti grada Tuzle, predsednikom kriznog štaba SO Tuzla Selimom Bešlagićem, komandantom TO Tuzla Enverom Delibegovićem i načelnikom javne bezbednosti Mehom Bajrićem. Vlasti SO Tuzla su potpukovniku Dubajiću garantovale mirno izmeštanje 92.MTBR. Nažalost, paralelno sa pregovorima o mirnom izmeštanju, Krizni štab Tuzle je vršio pripreme za vojno zaposedanje položaja uz predviđenu maršrutu. Mobilisane su jednice tzv. Teritorijalne odbrane, Javne bezbednosti i kao i 65 pripadnika tzv. Patriotske lige, namenski dovedenih u Tuzlu. Data su naređenja ratnim policijskim stanicama opštine Tuzla: Slavinovići, Brčanaska Malta, Sjenjak. Ubrzano su postavljane zapreke na putu, mitraljeska gnezda na Gušića Brdu, kao i snajperski položaju na stambenim kulama u gradu. Krizni štab Tuzle je do tančina izvršio pripreme za sprovođenje perfidnog terorističko – prepadnog napada na kolonu JNA u povlačenju marševskim poretkom. Na sam dan napada na kolonu JNA, 15.maja 1992.godine, dežurstvo u Operativnom štabu SO Tuzla (formiranom za upravljanje oružanim dejstvima uz koordinaciju sa Kriznim štabom) preuzima Ilija Jurišić, bivši načelnik stanice Državne bezbednosti Tuzle (DB BiH SSUP) i pripadnik rezervnog sastava MUP BiH. Društvo mu prave članice streljačkog kluba Tuzle, sa već preuzetim dužnostima snajperista. Prvi pokušaj mirnog izmeštanja 92. MTBR oko 14 časova su onemogućili policajci SJB Tuzla na Brčanskoj Malti. Vraćanje kolone u kasarnu je imalo za cilj poptuno sprovođenje perfidije, odnosno apsolutno zaprečavanje i potpuno oružano zaposedanje prethodno dogovorenog pravca izmeštanja: kasarna Husinska Buna – Skojevska ulica – Brčanska Malta- Simin Han- Bijeljina. Oko 19 časova, 92.MTBR kreće u izmeštanje dogovorenim pravcem i dogovorenim marševskim poretkom. Nakon prolaska prvog dela kolone Brčanskom Maltom, u kome su bili predstavnici grada Tuzle, praćeni vozilom SJB Tuzla, dežurni operativnog štaba Ilija Jurišić izdaje naređenje radio vezom za početak napada na drugi deo kolone JNA, koji u tom trenutku prolazi Skojevskom ulicom i stiže na Brčansku Maltu. Ovaj deo kolone sačinjavali su pored logističkih jedinica (kamiona) i vozila saniteta JNA, prevozeći bolesne i civilna lica koja su želela da se izmeste zajedno sa vojskom. Vojnici su sedeli na tovarnim sanducima, okrenuti leđima ka ciradi vozila, sa ličnim naoružanjem koje drže između nogu cevi usmerenih na gore.

Svirepi scenario je sproveden sledećim tokom: raspoređeni snajperisti ubijaju vojnike koji upravljaju vozilima, kako bi onemgućili dalje kretanje kolone; vozila koja su ranjeni vozači nekako izvezli sa Brčanske Malte, nailaze na nagazne mine postavljene na kolovozu. Nakon nasilnog zaustavljanja vozila, iznenadnom i usredsređenom vatrom pomenute jedinice pod komandom Sarajeva ubijaju vojnike koji se nalaze pod ciradama kamiona i saniteta. Sva vozila su na vetrobranima imala više desetina pogodaka snajperom 7.9mm. Ranjeni vojnici su iskakali iz vozila koja su počela da gore, ali su dočekivani jakom vatrom kako sa zaposednutih položaja na trasi kretanja, tako i sa položaja na stambenim objektima…… Tokom napada na 92.MTBR u povlačenju iz kasarne Husinska Buna ubijeno je više od 50, a ranjeno više od 60 vojnika i oficira JNA.

Operativni i Krizni štab SO Tuzla nije predao tela Jugoslovenskoj Narodnoj Armiji. Neka tela su kasnije razmenjena, neka sahranjena bez oznaka u masovnu grobnicu “Trnovac“ a neka i danas počivaju na nepoznatoj lokaciji. Ovaj svirepi zločin, čije je izvršenje naredio pomenuti Ilija Jurišić, imao je sva obeležja perfidije. Komanda kasarne Husinska Buna na čelu sa komandantom potpukovnikom Dubajićem, je sve vreme držana u uverenju da ima pravo na mirni izlazak iz Tuzle, a na osnovu poptisanog Sporazuma vlasti SRJ i BiH, Odluke Predsedništva BiH, kao i konkretnog sporazuma komande 92.MTBR i vlasti SO Tuzla.

Možda najbolji primer svireposti i perfidnosti zločina koji su izvršili pripadnici jedinica pod komandom Sarajeva pokazuje izjava preživelog vojnika Radovana Krstića: “Jedan njihov vojnik prišao je meni i Stevanović Radanu, koji smo bili ranjeni i ležali u kanalu pored kamiona iz koga smo ispali, pitao me je gde mi je naoružanje, a potom iz pojasa izvadio pištolj, stavio mi cev u usta i opalio, a zatim me drškom pištolja udario u glavu; kako smo ostali živi, sami bog zna“ (pored ranjavanja u telo, Radovan Krstić je imao raznesenu donju vilicu i deo lobanje kao posledicu pomenutog upucavanja). Celokupan tok zločina je prenosila lokalna gradska TV stanica, i time zapravo dokumentovala svu svirepost i svu prefidiju nalogodavaca ali i izvršilaca ovog nedela.

Pravosudni organi Srbije, sukcesora Savezne Republike Jugoslavije, vođeni ovlašćenjima unutrašnjeg pravnog poretka i zakonodavstva, kao i načelom ratnog humanitarnog prava – da sve države imaju pravo i obavezu da gone učinioce krivičnih dela ratnih zločina bez obzira na mesto izvršenja zločina, kada se na njihovoj teritoriji zateknu izvršioci, izvela je pred lice pravde optuženog Iliju Jurišića, državljanina BiH (nakon hapšenja na beogradskom aerodromu, prilikom sasvim opuštenog putovanja u inostranstvo).

Nakon prvostepene osuđujuće presude, Apelacioni sud Srbije je 2016. godine usled nedostatka dokaza oslobodio Iliju Jurišića.

15. maja 1992. godine, dok su svirepo ubijeni vojnici JNA u centru Tuzle, snage Ratnog Vazduhoplovstva JNA smeštene na aerodromu Živinice u neposrednoj blizini grada nisu pritekle u pomoć. “Niko“ nije naredio.

Ratni zločinac Ilija Jurišić je slobodan čovek.

Autor: Vladimir Milanović

Izvor: Fond strateške kulture

Vezane vijesti:

„Tuzlanska kolona“ – Izrežirani zločin i uvod u etničko …

25 godina od „Tuzlanske kolone“: I pravda stradala „u zasedi …

Svedok „Tuzlanske kolone“: Krv je morala da padne | Jadovno 1941.