Godišnjica srpskog vazduhoplovstva

Na današnji dan 1912. godine u Nišu je formirana Vazduhoplovna komanda i Aeroplanska eskadra, a Srbija se našla među 15 zemalja koje su u svom naoružanju imale vojnu avijaciju.

Srpsko vojno vazduhoplovstvo, formirano 24. decembra 1912. godine u Nišu, brojalo je 12 aviona, dva balona i centralu za proizvodnju vodonika za balone. Informacije prikupljene izviđanjem neprijateljskih položaja u to vreme prenosili su i golubovi pismonoše pa je i golubija pošta postala deo vazduhoplovstva. Potreba za formiranjem avijacije rasla je kako su se balkanske zemlje spremale za rat sa Turskom.

Opremanje avijacije započelo je tokom aneksione krize 1909. godine kupovinom dva balona u Nemačkoj. Prvi obučeni stručnjak za upravljanje njima bio je kapetan Kosta Miletić, koji je nekoliko godina ranije završio školu u Petrogradu. Jedan od balona je izviđački zmaj-balon, simbolično nazvan „Bosna i Hercegovina“, koji je jednim krajem užeta bio vezan za zemlju, dok je sferni balon poneo ime „Srbija“ i slobodno je leteo sa vidno istaknutom srpskom zastavom.

U proleće 1912. godine Kraljevina Srbija izdvojila je kredit od 30.000 dinara za avijaciju i poslala je šest pitomaca na školovanje u francuske pilotske škole Blerioa i Farmana. Prvi je obuku završio Mihailo Petrović, koji je dobio diplomu Međunarodne letačke federacije i letačku značku sa brojem 979. Bio je među prvih hiljadu pilota na svetu. Pred izbijanje Prvog balkanskog rata kupuju se i prvi avioni „blerio“, „farman“ i „deperdisen“. Angažovano je i nekoliko stranih pilota kao pomoć srpskim letačima koji nisu imali dovoljno iskustva. Vojni aerodrom se nalazio na Trupalskom polju u blizini Niša.

Prvi borbeni let izveden je marta 1913. godine kada je Vrhovna komanda poslala Primorski aeroplanski odred u Albaniju kao pomoć crnogorskoj vojsci. Pilot Mihajlo Petrović izviđao je turske položaje oko opkoljenog Skadra. Tadašnji avioni bili su krhke konstrukcije od drveta i platna, slabih motora od 50 do 70 konjskih snaga i svaki nalet vetra ili promena temperature uticali su na let. Petroviću se, pri povratku sa zadatka, najverovatnije usled vremenskih prilika otkačio remen kojim je bio vezan ili je ispalo celo sedište i on je ispao iz aviona i pao blizu letelišta. Padobrani nisu tada bili deo opreme pilota, pa je Petrović tragično okončao zadatak i postao jedan od prvih pilota stradalih tokom izvršavanja zadatka.

Turske položaje tada su nadletali i poručnik Živojin Stanković i narednik Miodrag Tomić. Pored izviđanja srpska avijatika je obavila i zadatke bombardovanja i tako postala peta zemlja u svetu koja je upotrebila avione u ratnim dejstvima.
Srbija je među prvim državama u svetu usvojila zakon o vazdušnom saobraćaju. „Uredba o saobraćaju spravama koje se kreću po vazduhu“ doneta je 3. marta 1913. godine radi kontrole letenja nad teritorijom Srbije. Uredba je prvenstveno doneta radi sprečavanja preleta austrougarskih aviona koji su bez dozvole nadletali i izviđali oblasti uz granicu i dolinom Morave u cilju pritiska na Srbiju da se povuče sa jadranske obale nakon pobede u Prvom balkanskom ratu.

Povodom stogodišnjice srpskog vojnog vazduhoplovstva Radio-televizija Srbije emitovala je decembra 2012. godine dvodelni dokumentarni film „Vek odvažnih“, koji hronološki prati razvoj vojne avijacije od nastanka do današnjih dana. Film možete pogledati ovde:

Izvor: Radio Televizija BN

Vezane vijesti:

Milisav Semiz – Zaboravljeni heroj beogradskog neba