Dve nove knjige Vasilija Krestića – izveštaj sa tribine

U Svečanoj sali SANU održana je, 21. novembra 2017, Tribina Biblioteke SANU na kojoj su predstavljene dve knjige akademika i srpskog istoričara Vasilija Krestića.

Na tribini su govorili Miro Vuksanović, akademik i bibliotekar SANU, Sofija Božić, istoričar koja se bavi istraživanjem istorije Srba u Hrvatskoj, Mira Radojević, istoričar i profesor Filozofskog fakulteta Univerztita u Beogradu i sam autor, Vasilije Krestić.

Miro Vuksanović je predstavio aktivnosti Biblioteke SANU kao i ovogodišnja izdanja akademika Krestića među kojima je izdvojio dve predstavljene knjige –„Znameniti Srbi o Hrvatima“ i „Velikohrvatske pretenzije na Vojvodinu, Bosnu i Hercegovinu“. Prvu knjigu je izdala Srpska književna zadruga dok je drugu izdala Srpska akademija nauka i umetnosti. Vuksanović je takođe pozdravio prisutne akademike, govornike i goste tribine.

Sofija Božić, naučni savetnik sa Instituta za noviju istoriju Srbije, je ukazala da je polaskana time što može da govori na predstavljanju knjiga akademika Vasilija Krestića. Prema njenim rečima istoriografski rad Vasilija Krestića stoji rame uz rame, Stojanom Novakovićem, Vladimirom Ćorovićem ili Slobodanom Jovanovićem.

Božićeva je podsetila da je Vasilije Krestić poznat kao ekspert za istoriju Srba u Hrvatskoj i da ga je ovom istraživačkom putanjom uputio njegov mentor Vasa Čubrilović. Pored te teme, istraživao je i istoriju Srba u Ugarskoj i uopšte istoriju Srba koji su obitavali van Srbije ali pritom, naglasila je Božićeva, nikada nije gubio iz vida kulturno i duhovno jedinstvo srpskog naroda. Jedna od predstavljenih knjiga, „Znameniti Srbi o Hrvatima“ odnosi se na Srbe i Hrvate, njihova politička uverenja i komplikovane međuodnose.

Vasilije Krestić je problemu srpsko–hrvatskih odnosa pristupao iz specifičnog ugla koristeći obiman izvorni materijal. Velike ličnosti u istoriji neprolazna su tema interesovanja i istraživanja (Ilija Garašanin, Jovan Subotić, Stojan Novaković, Jovan Skerlić, Jaša Ignjatović i drugi). U knjizi je obrađen stav, geneza stava i njegov kulturnoistorijski kontekst ukupno jedanaest ličnosti srpske istorije prema Hrvatima. Svakoj ličnosti posvećena je po jedna istraživačka studija i one zajedno, kako je uočila Sofija Božić, čine pregled srpske političke misli o Hrvatima.

Ove studije, prema sudu Sofije Božić, razbijaju iluzije o srpsko–hrvatskim odnosima i ukazuju na kontinuitet hrvatske politike prema Srbima kao i na dugotrajnost „mita o Velikoj Srbiji“ koji je produkt austrougarske propagande i njene imperijalne politike koji je snažno utisnut u javno mnjenje.

Božićeva je ukazala da su istaknuti predstavnici srpskog naroda bili svesni srpske egzistencijalne ugroženosti. Tako je jedan Jovan Subotić, vrlo trpeljiva osoba jugoslovenskog opredeljenja, pred kraj života „kriknuo iz dubine duše“ o nepravdama prema srpskom narodu.

Drugi, veoma uticajni intelektualci, su zanemarivali sve realne političke činjenice, okretali su glavu od realnih, duboko ukorenjenih problema i omraza, zarad vlastite političke agende. Omrazu među Hrvatima izazivao je i jedan Jovan Jovanović Zmaj, pa su prilikom njegovog jubileja organizovane nasilne antisrpske demonstracije.

Jovan Skerlić, podsetila nas je Božićeva, je uživo pratio sva ova dešavanja i politička previranja njegovog vremena ali je nastojao da ravnomerno podeli krivicu između Hrvata i Srba. Skerlić je zbog političkog oportunizma „Starčevića vajao u jednu novu političku ličnost koja nije postojala“, podsetila je Božićeva. On je pisao o Starčeviću koji „davi Srbe u svojoj mastionici“ i izvodi „Vartolomejski pokolj na papiru“ relativizujući nedvosmislene srbofobne napise.

Prema oceni Sofije Božić knjigu „Znameniti Srbi o Hrvatima“ treba da pročitaju intelektualci iz ove generacije kao i nosioci praktične politike. Ona je zaključila kako se posle čitanja ove knjige stiče utisak da su neki od vodećih srpskih intelektualaca imali široko razumevanje za interese hrvatske politike. Podvukla je na kraju svog izlaganja da ova knjiga, napisana u izvanrednoj formi i odnegovanim stilom, ostaje na ponos srpskoj nauci i celom srpskom narodu.

Profesorka Mira Radojević sa Filozofskog fakulteta u Beogradu je na početku svog izlaganja zahvalila Akademiji i akademiku Krestiću što može da govori o knjizi „Velikohrvatske pretenzije na Vojvodinu, Bosnu i Hercegovinu“. Ona je ukazala da je Vasilije Krestić posle višedecenijskih istraživanja upriličio knjigu koja se bavi onime što je Laza Kostić nazvao „spornim područjima između Srba i Hrvata“. Prema njenim rečima o ovoj temi su napisani bezbrojni radovi, izgovorene oštre javne reči, vođeni ratovi i prolivana krv nevinih ljudi. Ukazala je da se može steći utisak kako o ovim temama sve znamo i kako se one mogu staviti na stranu. No, kako je ukazala Mira Radojević, savremena dešavanja izazivaju sve veću zebnju jer su srpsko–hrvatski odnosi daleko od dobrih.

Radojevićeva je ukazala da se Vasilije Krestić jako dugo bavi ovim problemima a ovi najnoviji radovi su prilika da se postignuti dometi, kako vlastitih istraživanja tako i istraživanja drugih autora, ponovo preispitaju. Pretenzije hrvatske nacionalističke politike Krestić prati u vremenskom opsegu od gotovo dva veka, što je redak pokušaj sinteze u srpskoj istorijskoj nauci.

Prema sudu Mire Radojević hrvatska agresivna nacionalna politika je „ponekad posustajala i menjala formu ali nije odustajala od svog prvobitnog opredeljenja“. Srpska strana je, po njenom mišljenju, nastupala ponekad umerenije, ponekad silovito ali retko sa uvredama dok je hrvatska strana žestoko uzvraćala, često uz šovinističko neraspoloženje prema Srbima.

Radojevićeva je istakla da je upadljiva sličnost hrvatske politike u različitim istorijskom periodima, pa i u okvirima komunističke jugoslovenske države. Teško je uočiti suštinsku razliku, kako kaže, između opredeljenja prema nacionalnom pitanju i prema Srbima Josipa Juraja Štrosmajera, Stjepana Radića, Ive Pilara, Ivana Krajačića, Josipa Broza i na kraju Franje Tuđmana. Oko ovih pitanja saglasnost je postojala između šovinističkih ekstremista i tobožnjih umerenjaka. Tako svega nekoliko godina nakon što Pavilić govori „Bosna je naša“ gotovo identičnu misao iznosi i list hrvatskog građanstva „Obzor“.

Tako je, kako navodi Mira Radojević, prema planovima Komunističke partije Hrvatske u okvire hrvatske nacionalne države trebalo da uđu Vukovar i Vinkovci, Dubrovnik i Kotor kao i delovi Bosanske Krajine, uključujući i Banja Luku. Radojevićeva je podsetila na činjenicu da je jedna revolucionarna, antifašistička stranka ćutke prešla preko Pavelićeve kolonijalizacije Srema. Ovo se teško može razumeti osim u konktestu odanosti hrvatskoj ekspanzionističkoj politici.

Prema rečima Mire Radojević ova knjiga podstiče na razmišljanje i stvara snažne utiske jer otvara bolne i neispravljive teme. Prema njenom mišljenju Vasilije Krestić je u svojim javnim nastupima sličan kakav je i u svojim knjigama. On govori na osnovu raskošnog poznavanja izvornog materijala, a ponekad i uz pomoć opsežnih izvoda iz građe kojima nije potreban detaljniji komentar.

Prisutnima se potom obratio akademik Vasilije Krestić. On je ukazao da su ove dve knjige rezultat višedecenijskog istraživanja istorije Hrvata, srpsko–hrvatskih odnosa i istorije jugoslovenske ideje.

Ličnosti čije su ideje o Hrvatima i srpsko–hrvatskim odnosima prikazane u knjizi „Znameniti Srbi o Hrvatima“ nisu odabrane slučajno, rekao je Krestić. Reč je, razjasnio je, o znamenitim pojedincima koji su imali raznovrsne i višeslojne odnose sa Hrvatima i čiji se životi i javno delovanje protežu od Ilirskog pokreta do kraja Drugog svetskog rata. Krestić je ukazao da su nepremostive razlike predstavljanje konstantu u srpsko–hrvatskim odnosima koje su svoju kulminaciju imale u genocidnom zločinu prema srpskom narodu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.

Odnos znamenitih Srba prema Hrvatima nije bio ujednačen. Oni su, ipak, uglavnom shvatali da postoji težnja ka asimilaciji i verskom prozelitizmu. Krestić je istakao da je najveći broj istaknutih Srba polazio od pretpostavke kako su Srbi i Hrvati jedan narod, da je njihova budućnost zajednička i kako vreme leči sve. Štaviše, ukazao je kako su neki Srbi bili spremni da pribegnu falsifikovanju istorijskih činjenica zarad dobrih političkih odnosa sa Hrvatima. Prema njegovom mišljenju portreti znamenitih ličnosti su pogodan žanr za bavljenje ovom temom.

Krestić je ukazao da je, po njegovom sudu, drugom knjigom pokazao da je iz Hrvatske aktivno širena velikohrvatska propaganda – govorilo se o opasnosti velikosrpske agresije čime su htele da se opravdaju vlastite teritorijalne aspiracije. Ova propagandna tema jedno je od nesrećnih nasleđa Austro–ugarske kojim su, kako kaže Krestić, decenijama satanizovane oslobodilačke težnje srpskog naroda.

Tako je, podsetio je Krestić, sve što je srpsko proglašavano za velikosrpsko. Hrvatski političari nisu samo snevali o velikoj Hrvatskoj već su aktivno radili na njenom ostvarenju ne prezajući ni da primene genocidno nasilje protiv stanovništva srpske narodnosti.

Cilj je bio, prema Krestićevim rečima, da se razaranjem zajedničke države pribavi što veći hrvatski nacionalni prostor. Hrvatska politička elita različitog idejnog opredeljenja, pa i ona u okvirima socijalističke Jugoslavije, uvek je pružala aktivnu podršku svim antisrpskim separatističkim i autonomaškim pokretima. Tako je davana podrška autonomaškim nastojanjima u Vojvodini ne, kako to zapaža Krestić, jer su bili zaljubljenici u vojvođansku autonimiju već kako bi se oslabile srpske pozicije i ukupna snaga srpskog naroda.

Krestić je istakao da je, između ostalog, težnja hrvatske društvene elite ka obezbeđivanju strateške dubine (Hrvatska je zbog svog oblika nazivana perecom, bananom, polumesecom, hlebom bez sredine) usmevaralo ka konfrontaciji sa srpskim narodom. Podsetio je da je Hrvatska od Revolucije 1848. pa do naših dana pokazivala izražene imperijalne ambicije razvivajući i teze o Karantanskoj, Bijeloj, Crvenoj, Panonskoj Hrvatskoj, pravoslavnim i alpskim Hrvatima, i bosanskim muslimanima kao „hrvatskom cvijeću“.

Krestić je naveo kako je u knjizi postigao dvojaki cilj: da jasno u izvornoj građi identifikuje poreklo i izvore određenih hrvatskih teritorijalnih zahteva kao i da Srbe oslobodi nezasnovane krivice za razaranje Jugoslavije koja se često nameće u javnom mnjenju.

Piše: Miloš Milojević

Izvor: Stanje Stvari

Vasilije Đ. Krestić: Gde stanuje genocidnost u hrvatskoj …

Krestić: Velike greške učinjene zbog sloge i jedinstva …

Vasilije Krestić: Od istine do zablude, pa nazad | Jadovno 1941.

Krestić: Hrvatska politika već 150 godina želi da prekorači u …

Dr Mira Radojević – Pavelićeve ideje nisu donele ustaše u koferima