Dušan Nikodijević: Broj od 700.000 žrtava Jasenovca nema čvrsto utemeljenje

Ozbiljne kritike moje knjige „Jasenovac između broja i žrtve” tek očekujem. Bilo je nekih „apela“ na društvenim mrežama, ali to ne bih da komentarišem.

Broj ljudi koji su izgubili živote u kompleksu koncentracionog logora Jasenovac i dalje je kontroverzno pitanje u Srbiji. Distorzija Holokausta se u Hrvatskoj odigrava u nekoliko različitih oblika, o čemu smo pisali na Talasu, zbog čega je pitanje broja stradalih u pomenutom logoru od velikog značaja. Knjiga „Jasenovac između broja i žrtve” Dušana Nikodijevića, istoričara i višeg bibliotekara, predstavlja jedan korak bliže verodostojnom utvrđivanju broja žrtava.

Promocija ove knjige održana je 21. oktobra u Narodnoj biblioteci, a tim povodom za Talas govorio je Dušan Nikodijević, autor knjige „Jasenovac između broja i žrtve” .

Koje ste metode koristili da biste došli do približnog broja deportovanih i umrlih u kompleksu logora Jasenovac? Da li se Vaši nalazi razlikuju od prethodnih pokušaja utvrđivanja broja žrtava?

Ja sam koristio određeni broj objavljenih izvora u kojima su preživeli svedoci govorili o zločinima koje su videli ili su za njih čuli i koji su sami iznosili procene o broju umrlih i ubijenih logoraša. Sve što sam uradio je da sam te podatke analizirao i sistematizovao po hronološkom principu trudeći se da način izlaganja bude jasan i pregledan. Kao što sam na više mesta pomenuo u knjizi, ti podaci nisu konačni, jer su i sama svedočenja nepouzdana kao istorijski izvor, ali ako nema drugih izvora, kao što su npr. zvanična dokumenta o koncentracionim logorima vlasti Nezavisne Države Hrvatske, odnosno ako je njihov broj vrlo mali, pa se iz njih mogu izvući samo parcijalni podaci, onda se moramo osloniti na ono što imamo. To je i suštinska razlika u primeni moje metode istraživanja u odnosu na većinu knjiga koje su se ovom temom ranije bavile, izuzimajući poslednjih nekoliko godina.

Ranije je najčešći navođeni broj žrtava bio 700.000 i on je ustanovljen odmah posle Drugog svetskog rata, od strane vlasti nove Jugoslavije. Taj broj nema čvrsto utemeljenje i on je ustanovljen kao neupitna istina. Raspadom Jugoslavije i tokom ratova devedesetih godina, broj stradalih u Jasenovcu i Staroj Gradiški postaje predmet specijalnog, odnosno informacionog rata, prvenstveno između Srba i Hrvata. Na svu sreću, u zadnjih 10 do 15 godina se pojavljuju članci i monografije i u Beogradu i u Zagrebu, koje se ovim pitanjem bave na naučno utemeljenim osnovama. Pomenuo bih Vladimira Gajgera i Ivu Goldštajna iz Zagreba, te Dragana Cvetkovića iz Beograda.

Šta biste izdvojili kao glavne nalaze Vašeg istraživanja? Da li su Vas oni iznenadili?

Nesumnjivo da je glavni nalaz mog istraživanja mogući broj žrtava u kompleksu koncentracionog logora Jasenovac do koga sam došao posle analize podataka iz izvora koje sam koristio, a to je između 99.370 i 208.346 osoba. Kao što sam naveo u knjizi, neko dodatno istraživanje bi ove brojeve moglo izmeniti za nekoliko stotina ili čak hiljada, ali se ništa bitnije ne bi promenilo.

Oni me nisu iznenadili, jer se uklapaju u procene kolega koje sam naveo, a koje su zaista utemeljene na dugogodišnjem mukotrpnom radu. Osim toga i dve ustanove koje rade na poimeničnom popisu žrtava, a to su Javna ustanova „Spomen-područje Jasenovac“ i Muzej žrtava genocida u Beogradu, u svojim bazama podataka imaju između 80.000 i 90.000 nesumnjivo utvrđenih žrtava.

Da li ste čitali ili čuli kritike na račun Vaše knjige? Ako jeste, koje su najčešće?

Knjiga je tek izašla, pa ozbiljne kritike tek očekujem. Bilo je nekih „apela“ na društvenim mrežama, ali to ne bih da komentarišem.

Zašto mislite da je tema Jasenovca i danas relevantna?

Ova tema treba da bude uvek relevantna, ali nikako na način kako se ona najčešće koristi u medijima. Nažalost, ona se više koristi u dnevnopolitičke svrhe, nego da se oda dužno poštovanje prema žrtvama genocida. U Hrvatskoj već nekoliko godina ima nekoliko obeležavanja jubileja, jer se Vlada i predstavnici Srba i Jevreja ne mogu dogovoriti kako na dostojan način odati počast žrtvama. Da ne govorim da se tada obično dešavaju politička prepucavanja na liniji Beograd-Zagreb-Sarajevo.

Koliko mislite da je u Srbiji razvijena rasprava o zločinima koji su počinjeni u Jasenovcu?

Ako pod raspravama podrazumevamo prepucavanja preko interneta, ona je više nego razvijena. Ozbiljnu raspravu je teško organizovati, najviše stoga što oni koji i dalje zastupaju „zvaničan“ broj od 700.000 stradalih, svako neslaganje sa njihovim mišljenjem vide kao reviziju istorije i izdaju nacionalnih interesa. Veljko Đurić Mišina, direktor Muzeja žrtava genocida je, koliko mi je poznato, najavio da će se u bliskoj budućnosti organizovati neka vrsta okruglog stola na kojima će se, između ostalog, raspravljati i o zločinima u Jasenovcu. Iskreno se nadam da će se iz jedne ozbiljne i argumentovane razmene mišljenja roditi putokaz kako da ubuduće istoričari i kolege iz drugih srodnih naučnih disciplina više utiču na prihvatanje naučno utemeljenih rezultata u kolektivnoj istorijskoj svesti srpskog i susednih naroda.

Oprema: Stanje stvari

Marta Vasić

(Talas.rs, 22. 10. 2019)