Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Da su 1941, što je bilo moguće jer je Nikola Tesla tada bio živ, Hrvati u rodnom Smiljanu uhvatili svetski slavnog pronalazača, smesta bi ga ubili, kao što su tokom Drugog svetskog rata ubili 4 337 Srba iz tadašnjih ličkih kotara (srezova) Gospića i Perušića, ili kao što su pobili 559 smiljanskih Srba od kojih je neke krštavao i smiljanski proto Milutin Tesla. Ubili bi ga i 1991. godine
Piše JOVO BAJIĆ
Teško je naći Srbina sa toliko dubokim i razgranatim srpskim korenima i tako utemeljenom srpskom svešću kao što je bio Nikola Tesla. I svaka pomisao da se on može izmestiti iz srpskog i krajiškog bića i naknadno, posmrtno vezati za Hrvate, ili pak za one napojene ideologijom „druge Srbije“, razne sektaše, među kojima su i satanisti, predstavlja apsurd i besmislicu. Nema priličnijeg mesta na kojem bi se ovom svetskom geniju odala počast od Svetosavskog hrama na Vračaru. Tamo je mesto Teslinoj urni i prahu, tamo gde se rasuo i prah Svetoga Save.
ZADOJEN KOSOVSKIM PREDANjEM
Malo je znamenitih Srba, kao što je bio Nikola Tesla, koji imaju tako duboke srpske pravoslavne korene. Deda mu je bio sveštenik, otac sveštenik, jedan ujak vladika, drugi sveštenik, dve sestre su mu bile udate za sveštenike, jedan sestrić monah… Da ga prevelika ljubav prema nauci nije odvela u svet, on bi, kao što je priželjkivao njegov otac, smiljanski prota Milutin Tesla, takođe bio sveštenik. Kao i većina pravoslavnih Srba Krajišnika, on je bio zadojen kosovskim predanjem. Te činjenice bile su 1941. i 1991. dobro poznate Hrvatima koji su se, baš zbog Tesle, okomili na Smiljan i Gospić, gde su Srbi iskorenjeni.
Nije naodmet da se podsetimo detalja Teslinog „rodoslova“, koji je 1936. godine, povodom Teslinog osamdesetog rođendana, tada sačinio i obelodanio profesor u penziji Kosta Kulišić, inače Teslin školski drug i prijatelj, a dvojica prijatelja dopisivala su se celog života. Teslin deda po majci bio je čuveni gračački prota Nikola Mandić, koji je imao osmoro dece – četiri sina i četiri kćerke. Dva sina prote Nikole, dva brata Tesline majke Đuke, bili su sveštenici. Njen brat, Teslin ujak, Petar, u monaštvu Nikola Mandić, prvo je bio sveštenik, a onda se zamonašio dobivši ime Nikola. Docnije je postao episkop tuzlansko-zvornički, a zatim mitropolit dabrobosanski. Drugi Teslin ujak bio je čuveni gračački prota Toma Mandić.
Teslini roditelji, prota Milutin i Georgina Đuka Tesla, imali su petoro dece: kćerke Milku, Angelinu i Mariju, i sinove Danu i Nikolu. Angelina je bila udata za protu Jovana Trbojevića koji je službovao u Metku. Angelinin sin Petronije Trbojević bio je arhimandrit u manastiru Šišatovcu. Najmlađa Teslina sestra Marija je bila udata za riječkog protu Nikolu Kosanovića. Prota Milutin Tesla želeo je da se jedan od njegovih sinova posveti svešteničkom pozivu. Stariji sin Dane, takođe darovit dečak, posle jednog pada sa konja, bio je zauvek onesposobljen za bilo koji, a pogotovo sveštenički poziv, a ocu se nije ispunila želja da se toga poziva prihvati mlađi sin Nikola. Nema nikakve sumnje da je Nikola vaspitavan u srpskom duhu, kao što su vaspitavana sveštenička deca, i da se on i kasnije razvijao na tim osnovama.
O duhovnim osnovama sa kojih je Nikola Tesla „uzleteo“ u svet nauke, ostavio nam je svedočenje i njegov drug iz studentskih dana iz Graca, profesor Kosta Kulišić, sa kojim je jedno vreme Nikola delio studentsku sobu. Kulišić svedoči da se Tesla u to vreme interesovao za književnost ‒ „sem što je on dobro razumevao tehničke predmete, on je poznavao dobro i povest književnosti engleske, francuske, a poštogod i italijanske, a da ne govorimo nemačke“. Posebno je, kako kaže Kulišić, cenio Dantea, Petrarku i Bokača. U to vreme na Univerzitetu u Gracu delovalo je Srpsko studentsko društvo „Srbadija“, čiji je aktivni član bio i Tesla, a u „Almanahu“ ovoga društva objavljivani su njegovi prilozi. Razumljivo je onda što se Tesla interesovao i za srpsku nacionalnu književnost, što je čitao „Gorski vijenac“, znao napamet mnoge srpske narodne junačke pesme, a među pesnicima, prvenstveno zbog njegove rodoljubive poezije, uzdizao je Jovana Jovanovića Zmaja, čiju je poeziju prevodio na engleski jezik. Na jednoj izložbi u Čikagu 1893, gde je među priređivačima izložbe bio i Nikola Tesla, dominirali su i svetlosni efekti, kada su svetlošću ispisivana imena najvećih svetskih umova toga doba. Među njima isticalo se i ime srpskog pesnika Jovana Jovanovića Zmaja. Tesla je izuzetno cenio gusle i guslarske pesme uz koje je odrastao. Potvrdio je to primivši u svoj dom u Americi, i odajući mu najveće počasti, poznatog guslara Petra Perunovića Peruna.
Valja se podsetiti i reči koje je Tesla izgovorio u vreme svoga boravka u Beogradu 21. maja 1892. na banketu koji mu je priredila beogradska opština. Tesla je, kako podseća Kosta Kulišić, izgovorio i ove reči: „U meni ima nešto, što može biti obmana, kao što češće biva kod mlađih oduševljenih ljudi; ali ako budem sretan da ostvarim bar neke od svojih ideala, to će biti dobročinstvo za celo čovečanstvo, a ako se te moje nade ispune, najslađa će mi misao biti da je to delo jednog Srbina.“
Spomenik Nikoli Tesli u Smiljanu
DA SE ZATEKAO U SMILjANU, UBILI BI GA
Tesla pogotovu nema ništa zajedničko sa Hrvatima koji danas uporno pokušavaju, zbog njegove svetske slave, da mu mrtvom nametnu hrvatsko nacionalno ime i da ga proglase genijem koga je iznedrio hrvatski narod. Da su 1941, što je bilo moguće jer je on tada bio živ, Hrvati u rodnom Smiljanu uhvatili svetski slavnog pronalazača Nikolu Teslu, smesta bi ga ubili, kao što su tokom Drugog svetskog rata ubili 4 337 Srba iz tadašnjih ličkih kotara (srezova) Gospića i Perušića, ili kao što su pobili 559 smiljanskih Srba od kojih je neke krštavao i smiljanski proto Milutin Tesla. Da je Nikola Tesla udovoljio očevim željama, da se opredelio za sveštenički poziv i da se kao sveštenik u to vreme zatekao u Smiljanu, Hrvati bi ga ubili kao što su ubili smiljanskog paroha Matiju Stijačića. Da je to bilo moguće, da se Tesla 1991. zatekao u Smiljanu, pola veka posle ustaških pogroma, opet bi bio ubijen, ubili bi ga vojnici tadašnjeg hrvatskog Zbora narodne garde.
Kada su gospićki Hrvati 1941. krenuli u pokolje gospićkih Srba, krenuli su i na Smiljan, koji je tada bio poznat kao rodno mesto Nikole Tesle. Dobro se tada znalo ko je bio Nikola Tesla i šta je uopšte značio Smiljan. Četiri godine ranije, 1936, u celoj ondašnjoj jugoslovenskoj državi obeležena je osamdesetogodišnjica rođenja velikog naučnika. O Nikoli Tesli i njegovim otkrićima u Americi pisali su svi ondašnji značajniji jugoslovenski listovi. Pet godina kasnije novostvorena fašistička Nezavisna Država Hrvatska našla se tada u okrilju sila osovine ‒ Italije i Nemačke ‒ koje su bile u ratu sa Sjedinjenim Američkim Državama, gde je Tesla živeo i čiji je podanik bio.
Među prvim ustaškim žrtvama u gospićkom kraju bili su pravoslavni sveštenici i članovi njihovih porodica, a među njima i smiljanski paroh Matija Stijačić, rođen u Klobucima kod Trebinja. Oca popa Matije, Vidaka Stijačića, obesile su austrougarske vlasti 1916. sa još 77 Srba muškaraca i dve žene. Pop Matija je dugo službovao kao paroh u Americi, gde se isticao u radu sa našim iseljenicima, sastavivši jedan zbornik molitava i crkvenih pesama. Iz Amerike se vratio 1935. i bio postavljen za sveštenika u Smiljanu. Ustaše su ga uhapsile 12. aprila 1941. i odvele u Kazneni zavod u Gospiću. Sa njim je bio zatvoren i Dimitrije Jerković, sveštenik iz obližnje Široke Kule, koji je prethodno služio u Parohiji u Smiljanu. Obojicu sveštenika viđali su isprebijane u zatvoru, a zatim su odvedeni na Velebit gde su pobijeni. Matijinog sina Slavka, đaka sedmog razreda gimnazije, uhapsile su, a onda ubile gospićke ustaše dok je u zatvoru tražio oca.
Žrtva ustaškog zločina bio je i gospićki protojerej Geno Ilić, rođen 1863. u Smiljanu u svešteničkoj porodici. On je bio prijatelj Teslinog oca Milutina. Najveći deo života proveo je u Gospiću. Iako je Ilić bio u dubokoj starosti i prikovan za postelju, naoružani i uniformisani gospićki Hrvati su dolazili u njegovu kuću, zlostavljali ga pokušavajući da ga onako bolesnog odvedu u zatvor, pa je on ubrzo umro.
Skupinu naselja koja se zvala jednim imenom ‒ Smiljan i predstavljala smiljansku opštinu činili su: Smiljan, Bužim, Rastoka, Smiljansko Polje, Debelo Brdo, Trnovac, Brušane i Razvaluša. Prema državnom popisu iz 1931, opština je imala 985 domaćinstava i 4 782 stanovnika. Većinu stanovništva činili su rimokatolici, a među njima je živeo samo 621 pravoslavni Srbin. Od toga broja u ustaškim pokoljima ubijeno je 559 Srba a samo ih je 62 preživelo rat.
Po završetku Drugog svetskog rata, hrvatski komunisti u novoj jugoslovenskoj državi prećutkivali su zločine nad Srbima. U tome su im, čuvajući položaje i privilegije, a među žrtvama često je bilo i članova njihovih najužih porodica, izdašno pomagali i srpski lički komunisti. Stratišta na kojima su pobijeni smiljanski Srbi nisu bila obeležena na dostojan način. Tek na Ilindan, 2. avgusta 1977, hrvatske vlasti su dozvolile da se kosti srpskih žrtava sakupe na jednom mestu i sahrane u skromne spomen-kosturnice na groblju u Smiljanskom Polju u Bogdaniću. Nisu kako je trebalo obeležena srpska gubilišta u okolini Gospića, kao što je Jadovno. Smiljanska pravoslavna crkva Svetog Petra i Pavla ostala je u ruševinama sve do 1985. Govorilo se da ne bi trebalo obnavljati crkvu „jer bi, u protivnom, Srbi dovodili u crkvu djecu na krštenje“. Tada je crkva samo delimično obnovljena, pokrivena i omalterisana. Umesto starog četvorougaonog tornja, sagrađen je novi, znatno manji, „na preslicu“. Obnovljen je i parohijski dom, zdanje u kojem je Nikola Tesla proveo rano detinjstvo. U parohijskom domu priređena je muzejska postavka čiji je cilj bio da prikaže detinjstvo velikog naučnika. Tako je to ostalo do višestranačkih izbora u Hrvatskoj 1990. godine.
NA GUBILIŠTE PREKO TESLINOG SMILjANA
Priliku da zauvek, po svom programu, reše srpsko pitanje, da završe ono što nisu uspeli tokom Drugog svetskog rata, da istrebe Srbe iz Hrvatske, Like i Teslinog Smiljana, Hrvati su dobili 1990. Pet decenija posle strašnih ustaških pogroma Srba započeli su novi pogromi i novi genocid. Od 16. do 18. oktobra 1991. hrvatski vojnici, među kojima su se isticali Milan Rožić, Matija Martin, Željko Bolf, Željko Žigić i Miroslav Petri, ubili su 119 gospićkih Srba, od kojih samo devet vojnika, a sve ostalo su bili civili. Među pobijenim Srbima bili su Branko Štulić, gospićki okružni sudija, Stanko Smiljanić, pravnik, ugledni novinar Simo Kljajić. Odvođeni su na gubilište putem koji je vodio pored Teslinog Smiljana. Ostaci ta 24 masakrirana, a onda spaljena tela nađeni su posle na lokalitetu Kulin dô kod naselja Široka Kula. Stručnjaci za sudsku medicinu Vojno-medicinske akademije u Beogradu, koji su izvršili uviđaj nad žrtvama, navode da su njihovu smrt prouzrokovale „strelne povrede izazvane projektilima ručnog vatrenog oružja, zatim sekotine koje su nastale dejstvom oštrice zamahnutog mehaničkog oruđa, ubodine nastale šiljkom i oštricom mehaničkog oruđa i utisnuti prelomi kostiju glave nastali tupinom zamahnutog mehaničkog oruđa“.
Tih dana nastradali su i Srbi u Teslinom Smiljanu koji su preživeli ustaški nož u Drugom svetskom ratu. Ubijeni su Jovo i Rada Bogić, Jovo Lemaić, Mićo i Milan Pejnović i Bogdan Rajčević. Dok je u jesen 1991. radio na svojoj njivi, Hrvati su ubili osamdesetogodišnjeg Lukicu Pejnovića. Poslednja žrtva iz Smiljana bila je starica Borka Vraneš, ubijena u Gospiću 1993. godine
Iskorenjivanjem ličkih, gospićkih i smiljanskih Srba Hrvati su nastojali da izbrišu svaku uspomenu na Nikolu Teslu. Gospićka gimnazija do 1991. nosila je Teslino ime, a pred gimnazijom je bilo postolje sa poprsjem velikana. Veliki trg u ovom gradu takođe je nosio Teslino ime, a trgom ispred hotela „Like“ dominirao je Teslin spomenik, rad vajara Frane Kršinića. Ovaj spomenik je miniran 1991, uklonjena je Teslina bista ispred gimnazije, a na trgu je 1995, umesto Teslinog spomenika, podignuta fontana sa skulpturom koja je predstavljala vilu Velebita.
U to vreme nastradala je i Crkva Svetoga Petra i Pavla u Smiljanu i parohijski dom pored nje u kojem je odrastao Nikola Tesla. Jedan očevidac je zabeležio da je 1995, kada se rat stišao, bogomolja bila „bez ulaznih vrata, vjetar je zasuo lišće po podu po kojem su se kotrljale prazne pivske boce i ostaci nekih ormara… U rodnoj kući Nikole Tesle isto… Jedno vrijeme u njoj je bio smješten stožer nekih jedinica Hrvatske vojske“.
Spomenik na Vračaru
Još 28. februara 1914. godine potpisan je Sporazum o podizanju spomenika Nikoli Tesli pred Svetosavskim hramom u Beogradu, gde bi u okviru spomenika ili u samom hramu bila položena i urna sa Teslinim pepelom, koja se čuva u jednoj vitrini u Teslinom muzeju. Sporazum o podizanju ovog spomenika potpisan je u Patrijaršiji u Beogradu. U ime SPC sporazum je potpisao patrijarh Irinej, u ime vlade Srbije ministarka energetike Zorana Mihajlović, a u ime Beograda – tadašnji predsednik privremenog organa gradske uprave Siniša Mali. Teslin spomenik obogatiće ovaj prostor gde su spomenici Svetom Savi i Karađorđu. Inicijator podizanja ovog spomenika i prenošenja urne velikog naučnika iz Muzeja Nikole Tesle na Vračar bila je Srpska pravoslavna crkva.
Tadić kao Mesićeva i Sanaderova ikebana
Godine 2003. u svetu je obeležavana šezdesetogodišnjica smrti Nikole Tesle. U svim zemljama, naučnim centrima, univerzitetskim i akademskim organizacijama, a pogotovo tamo gde je Tesla bio počasni član, otvarane su izložbe, organizovane svečane akademije i predavanja kao znak poštovanja prema velikom naučniku i njegovom delu. Samo u Hrvatskoj nije bila obeležena ova godišnjica.
Verovatno su iz ambasade Sjedinjenih Američkih Država u Zagrebu stigli zahtevi da i Hrvatska na neki način mora da obrati pažnju na Nikolu Teslu. Na rimokatolički praznik, Dan zaljubljenih, Svetog Valentina, 14. februara 2006, u Smiljanu je svečano obeležen početak radova obnove Smiljanske pravoslavne crkve i parohijskog doma u kojem je rođen Nikola Tesla. Oko Smiljanske crkve i parohijskog doma bila su postavljena upozorenja kako je teren miniran iako na ovom prostoru nije bilo ratnih dejstava, pa ni mina. Na ovom skupu, gde je svečano označen početak radova na obnovi „Tematskog parka Nikola Tesla“, nije bilo predstavnika institucija srpskog naroda u Hrvatskoj ni ‒ predstavnika Srpske pravoslavne crkve.
Tri dana pre centralne svečanosti proslave Teslinog jubileja u Hrvatskoj, koja je bila upriličena u Smiljanu 10. jula 2006. godine, u strogom centru Zagreba otkriven je spomenik Nikoli Tesli. Na novo mesto preneta je zapravo Teslina skulptura koja se do tada nalazila u dvorištu Instituta „Ruđer Bošković“. Otkrivanju spomenika prisustvovao je ceo hrvatski državni vrh, a u centru pažnje bio je predsednik Stjepan Mesić, koji je petnaestak godina ranije poručio Teslinim zemljacima u Gospiću da će stati svi pod jedan kišobran, i da iz Hrvatske mogu odneti samo malo zemlje koja im se bude zalepila za opanke.
Na centralnoj manifestaciji obeležavanja Teslinog jubileja u Smiljanu, toga 10. jula 2006. godine, koju je organizovala hrvatska država, otvoren je „Tematski park Nikola Tesla“. Svečanosti je prisustvovao ceo hrvatski državni vrh na čelu sa Stjepanom Mesićem i predsednikom hrvatske vlade Ivom Sanaderom. Na ovu svečanost prispeo je i gost iz Beograda, predsednik Srbije, Boris Tadić. Prvi put od 1941. godine, kada je spaljena i srušena, predstavnici Srpske pravoslavne crkve mogli su da uđu u Smiljansku crkvu i održe službu.
Postojala je mogućnost da centralna manifestacija toga 10. jula 2006. godine bude održana bez publike. Lički rimokatolici, koji su u dva prethodna rata pobili ili proterali gospićke Srbe i uništili većinu materijalnih tragova što bi upućivali da je nekada ovde živeo srpski pravoslavni narod, nisu želeli da učestvuju u Teslinom jubileju niti da prisustvuju ovoj svečanosti. Stvar su „izvadili“ Srbi koji su na ovu svečanost stigli autobusima sa strane, u organizaciji Srpskog kulturnog društva „Prosvjeta“. Da nije bilo njih, na svečanosti bi bili samo zvaničnici sa bine i policija koja ih je obezbeđivala.
Američka „zahvalnost“ Tesli
Amerikanci su se na poseban način odužili Nikoli Tesli. Progon i konačno iskorenjivanje krajiških, pa i gospićkih Srba u vreme versko-građanskog rata u Hrvatskoj 1991 – 1995 omogućile su Sjedinjene Američke Države koje su tada Tuđmanu poslale svoje vojne stručnjake. Na taj način stvorena je hrvatska vojska. Ti američki stručnjaci osmislili su i vodili akciju „Oluja“. Uspeh američke vojne misli i strategije koju je koristila hrvatska vojska, uništavajući 1995. godine Tesline Srbe, trijumfalno je „overio“ tadašnji američki ambasador u Hrvatskoj Piter Galbrajt, slikajući se pobednički na hrvatskim tenkovima, gazeći srpska naselja u Hrvatskoj.
ISKORENjENE BROJNE SRPSKE PORODICE
Do te kobne 1941. godine, u tadašnjoj smiljanskoj opštini u naseljima Smiljan, Smiljansko Polje, Bogdanić, Ljutača i Zablata živele su stare srpske porodice: Basarići, Bogići, Gajići, Delići, Lemajići, Milašinovići, Pejnovići, Prodanovići, Stijačići, Katići, Potkonjaci, Počuče, Rajčevići, Starčevići, Vraneši, Javorine, Vitasi, Vujinovići, Mileusnići, Pezelji, Plećaši, Čubrilo, Dimići, Jerkovići i Paići. U vreme prvih zločina, pre Ilindana 1941. godine, ubijena su 42, dok je na Ilindan, 2. avgusta 1941. godine, ubijeno 462 člana ovih porodica. Od 49 čeljadi porodice Vraneš, od ustaške ruke tada je stradalo 44, od toga dvadesetoro dece i devet žena. Od 129 Lemajića 1941. godine ubijeno ih je 116, a posle je stradalo još četrnaest članova ove porodice. Početkom rata razgranata porodica Pejnovića brojala je 121 člana, već u prvim pogromima prve ratne godine ubijeno ih je 113, od toga je 94 stradalo od noža, a devetoro je živo spaljeno.
Izvor: PEČAT
Vezane vijesti:
Zdravko Krstanović: Teslin Smiljan bez Srba – Jadovno 1941.
Smiljan (rodno selo Nikole Tesle) Gospić 5. marta 1945 …
Grobnica bez obilježja u Smiljanu – sjećanje na zločin 5. marta
One Response
Kako to da u tekstu djelom o Tesli u tekstu niste našli za shodno da objavite podatak i kompletan spisak žrtava sa prezimenom Tesla poklanih samo u logoru Jasenovac ! Radi se o 120 Tesla , žena ,djece, staraca .