Crvena (ne)vera za amneziju genocida

Zašto su komunisti i njihovi trabanti u Krajini, godinama, decenijama posle Drugog svetskog rata, rušili srpske crkve preostale od ustaškog terora, proganjali i premlaćivali popove i arhijereje i harangirali protiv bilo kakve manifestacije pravoslavne religioznosti?!

Piše: Milan Četnik

Posle ustaškog megazločina, jedinstvenog u poznatoj istoriji zbog zluradog uživanja (sladostrašća) u krvničkom sadizmu, političke vođe srpskog biološkog ostatka nemilosrdno su udarili na tradicionalnu duhovnost. Bila je to sablažnjiva akcija poništavanja (anihilacije) vekovima, jedine srpske nacionalne institucije u austrijskim krajinama. Po mazohizmu, samomržnji i autodestrukciji ta kampanja nezabeležena je u analima hrišćanstva.

Kako i zašto je bio moguć takav pad u opsesivno gaženje i gašenje sopstvenog identiteta, u samoporicanje i ništavilo samosvesti? Takav, borbeni ateizam je sindrom, višeslojni i zamršeni, koji je treperio između kumuliranih trauma i ofanzivnog, ideološkog ispiranja mozga, na kojem se formirala nova (ne)vera. Možda bi tu malo pomogla i novija patopsihološka projekcija zvana PTSP (posttraumatski stresni poremećaj), da je traumatiziranje tog unesrećenog naciona prekinuto 1945. godine.

U trodimenzionalnom koordinatnom sistemu ovde bi, u horizontali, bila beda, glad i faktičko beskućništvo, u vertikali represivna indoktrinacija Komunističke partije Hrvatske (KPH), a po dubini mučna (pod)svest genocidnog pamćenja.

Uoči novog rata, psihijatar dr Jovan Rašković (Luda zemlja, 1990) opservirao je jedan od ključnih momenata: “Uspostavljena je velika laž o uzajamnosti hrvatskih komunista i srpskog naroda u Hrvatskoj… Nažalost, srpski je narod u Hrvatskoj nasijedao ovim malim i velikim prevarama, i smatrao da hrvatski boljševizam zaštićuje srpsko nacionalno biće u Hrvatskoj”.

U ovoj priči, važno je znati da se podizvođači radova Komunističke partije Hrvatske u Krajini ne mogu nazvati “srpskim komunistima”. Tako ih ne zove ni Čedomir Višnjić, publicista iz Zagreba, čija je istraživačka knjiga iz 2017. (Vreme sporta i razonode, podnaslov: Titina Hrvatska i njeni Srbi 1951-1971) osnov i vremenski okvir ove priče. On kaže da su to “domaći sinovi, hrvatski komunisti srpske nacionalnosti” koji su bili “glavni problem” u obnovi života pravoslavne crkve, jer su “bezobzirno čistili svoju polovinu terena”, što je za njih bio temeljni partijski i karijerni zadatak kog su kompulsivno izvršavali. Po Višnjiću oni su “oskudno obrazovani, zapuštene tradicije, cinično svjesni da im njihova crkva više nije obrana pred opasnošću kojoj su jedva umakli i okrenuli su se sasvim državi”, a strašnu ratnu tragediju “smatraju početnom tačkom nečeg Novog, što je njih proizvelo i što oni brane po svaku cijenu”.

Krunski segment lobotomije bilo je peglanje sećanja na ustaško zlo. Pod koprenom “bratstva i jedinstva“ ustašluk je izopšten iz hrvatskog nacionalnog korpusa, denacionalizovan, rashrvaćen, što i danas, nažalost, kao tobožnji novum, propagiraju neki velikodotojnici SPC. Ustaše su amputirane iz hrvatskog političkog i istorijskog bića, proglašene eksternom fašističkom nepogodom, a poklani Srbi „žrtvama fašističkog terora“. Kad je episkop gornjokarlovački Simeon Zloković 1962. skupio pare od stare, ekonomske emigracije iz severne Amerike i dobio načelnu dozvolu za obnovu glinske crkve u kojoj su ustaše, poslednjih dana jula i početkom avgusta 1941. zaklale 1564 Srba (M. Ljubičić i M. Bunjac, 1995) postavilo se „delikatno“ pitanje natpisa na crkvenoj spomen-ploči. Bilo je predviđeno da na njoj piše kako se „podiže u spomen glinskih žrtava“, dakle bez imenovanja dželata i poklanih, a onda je, na pritisak iz Zagreba, formulacija još više zamagljena tekstom u kojem stoji kako je „crkva sagrađena za vrijeme patrijarha Germana, prilozima iseljenika iz SAD u spomen mrtvima, a na zdravlje živima“.

A u finalu priče- totalni fijasko. Prema drugom izvoru (portal zagrebačkih „Novosti“, 22. septembar 2023 sa slikom ugrađene spomen-ploče) ispisano je samo da je hram „izgrađen“ i „posvećen“ u vreme patrijarha Germana i episkopa Simeona, na koga se, kasnije, obrušila emigracija jer u govoru na posvećenju nijednom rečju nije pomenuo ustaški zločin u staroj crkvi. Vlasti su pristale na gradnju uz ključne uslove: da se crkva gradi na novoj lokaciji, a ne na gubilištu koje je „urbanističkim planom“ predviđeno za „Spomen dom žrtvama fašizma“ i da „nova građevina nema nikakve, pa ni simboličke veze sa starom, da se neće prenositi zvona ni kamen iz starih temelja, kao što je običaj“.

Banijski komunisti pretili su da će ono „što se po danu sagradi“ oni noću rušiti odnosno da će to za sveštenike biti „zidanje Skadra“. Na mestu gradnje ispisali su parolu „Nećemo crkve – crkva ili tamnica je jedno te isto“.

U crkvi u selu Sadilovcu, na Kordunu, 31. jula 1942. ustaše su poklale 473 Srba, a ukupno na taj dan (u crkvi i selu) 582, od čega 271 dete (Đ. Zatezalo, 2005). Kad je episkop Simeon 1955. uputio sveštenika Slavoluba Pantića da na Pokrov Presvete Bogorodice održi pomen žrtvama na crkvenim ruševinama, gde se još od rata nije čulo pojanje, popu je pre odlaska stiglo pismo od seoskog Socijalističkog saveza u kojem se „zabranjuje svešteniku da uopšte dolazi u Sadilovac“. Pantić se ipak osmelio, a na crkvištu ga je sačekao Boško Zatezalo, direktor lokalnog agrarnog dobra, i zapretio mu: „Natrag! Natrag se vraćaj odmah! Mi te ne primamo, niti dozvoljavamo da ikakav obred vršiš na ovom mjestu“.

Višnjićev komentar gađa u središte stvari: „Boško Zatezalo je vjerovao da je bolje mrtve još dublje zakopati i obezličiti ih u žrtve fašističkog terora, te tako olakšati živima da se nose sa stvarnošću“.

Žrtvama prvog velikog glinskog pokolja (13. maja 1941), na glinskom groblju, gde je stajala ruševna kapelica, posle rata sagrađena je spomen-kosturnica sa natpisom „Žrtvama fašističkog terora“. A kapelica je posvećena svecu „malom Đurađu“ koji pada na isti dan, 13. maj. Tako su se preplitali paralelni pomeni: crkveni kojeg je služio paroh i polaganje venaca koje je organizovala partizanska boračka organizacija. Ali, 1962. u vreme bitke između vladike i komunista zbog nove crkve, borci su saopštili popu da ne sme više držati parastose nad spomenikom koji su oni podigli, i da će ga, ako pokuša opet, „fizički napasti“. Nisu marili za episkopovo objašnjenje da se pomen drži na zahtev rodbine žrtava zločina među kojima nema komunista, a o partizanima nije moglo biti ni reči.

U podzemlju svesti, Srbi koji su preživeli kamu i bili nemoćni svedoci pokolja, sa nepodnošljivim slikama urezanim u pamćenje, naročito u Gornjokarlovačkj eparhiji (Lika, Kordun, Banija i Gorski Kotar), morali su se osećati ostavljenima od Boga, a komunistički agitprop, kao i pedagogija i ucenjivačke instrukcije zdušno su im podsticale takve impulse. Ideološka amnezija genocida kao lek za fleš-bekove.

I dr Rašković je pisao o tom osećaju „osamljenosti“ i „ napuštenosti“ i čudovišnom srpskom identitetskom samozaboravu: „Svoje mrtve on (srpski narod Krajine) je vezao za Titove komuniste, vezao je za titoizam. I to je najveća sramota srpskog naroda“.

Permutacija svetosti sakralnog prostora izvodila se i bukvalno, građevinskim podmetanjima. U srpskom selu Šumetlica (kotar Nova Gradiška) Savez boraca, na svojoj godišnjoj, „svetosavskoj“ skupštini, održanoj „slučajno“, 27. januara 1953. odlučio je da se baš na zapuštenom crkvištu, gde su ustaše do temelja srušile hram, podigne spomenik za pale borace i „žrtve fašizma“.

Slikovita je i ubitačna Višnjićeva metafora o komunističkom „palimpsestu“ u Krajini: izvorna slova su ogrebana da bi se na takvoj, (srpskoj) koži ispisao novi tekst.

Prethodni deo: Bogohuljenje komunista u Krajini

Izvor: POLITIKA