Bosanska krajina u Drugom svetskom ratu(4)

Srpska pravoslavna crkva na području Bosanske krajine dugo je osećala rane i ožiljke iz vremena Drugog svetskog rata.

Napomena redakcije portala Jadovno.srb.: Ovaj prilog je prvi put objavljen na našem portalu 25. marta 2016. godine.

Prema zvaničnim podacima iz 1970. godine, deo današnje Eparhije bihaćko-petrovačke koji je tada bio u sastavu dalmatinske eparhije (Drvar, Bosanski Petrovac, Grahovo, Glamoč i Livno) imao je 13 crkava koje su 25 godina nakon završetka rata bile u ogoretinama i ruševinama (Krnjeuša, Vođenica, Janjila, Bukovača, Kolunić, Bastasi, Vrtoče, Peći, Bosanski Tiškovac, Vagan, Kamen, Kulen Vakuf i manastir Rmanj). Obnovljeno je tek pet hramova, u Spasovini, Trubaru, Peuljama, Glamoču i Rorama. Interesantno, da je uoči „Maspoka“ i posete Josipa Broza Tita Vatikanu 1971. godine, Bosanska krajina imala 42% molitvenog prostora van upotrebe. Valjalo bi uraditi statistiku i za druge srpske prekodrinske oblasti.

Nova ideologija, koja se nametnula posle 1945. godine, načelno je bila suprotstvavljena tradicionalnom hrišćanskom i nacionalnom etosu prethodnih generacija.

Veći deo srpskog naroda u Zapadnoj Bosni bio je u partizanskim redovima. Istina je i sledeće: da se vernost partiji i slaganje sa njenim stavovima po pitanju državnog i društvenog uređenja stavljala u drugi plan, jer je bila važnija borba za fizički opstanak i otpor ustaškom nasilju i genocidu.

Pregled ljudskih gubitaka u oblasti kojom se bavimo nalazimo u zvaničnim podacima iz 1964. godine. Po važećoj opštinskoj podeli, na teritoriji Cazina stradalo je 3215, Velike Kladuše 3669, Bihaća 5029, Bosanske Krupe 8763, Bosanskog Petrovca 4510, Sanskog mosta 5767 i Drvara 2754 Srba. Ratni gubici pomenutih gradova i opština iznosili su 36934, od toga je stradalo 33707 Srba ili 91,26%.

Sa onim što znamo o politici Nezavisne Države Hrvatske prema Srbima, svaki dalji komentar je suvišan. Učinak Pavelićevog režima i ustaške vlasti je bio upravo ovakav. Stari imperijalni planovi Vatikana su se ostvarivali.

Peticija banjalučkih muslimana, upućena 12. novembra 1941. godine sunarodnicima u Pavelićevoj vladi Džaferu Kulenoviću i Hamdiji Bešlagiću, svedoči o nemirenju sa stradanjem bližnjeg druge veroispovesti. Navodimo duže odlomke koji bacaju svetlo iz drugog ugla i upotpunjuju sliku: „Još od početka uspostavljanja ove naše NDH, gledamo mi Muslimani sa najvećom zabrinutošću kako su neki ustaše i drugi neodgovorni faktori činili najgrublje greške, pa i zločine.

Najelementarnija prava čovjeka gažena su bez ikakvih skrupula. Sigurnost života i imetka, sloboda vjere i savjesti prestali su da važe za veliki dio naroda ovih krajeva.

Ubijanje svećenika i prvaka bez suda i presuda, strijeljanje i mrcvarenje u gomilama često posve nedužnih ljudi, žena i djece, gonjenje u masama iz kuće i iz postelje čitavih porodica sa rokom od jednog do dva časa za spremanje, te njihovo deportovanje u nepoznate krajeve, prisvajanje i pljačkanje njihove imovine, te silenje na prelazak u katoličku vjeru, sve su to činjenice koje su zaprepastile svkog istinskog čovjeka i koje su i na nas Muslimane ovih krajeva djelovale najneugodnije…

Jedan dio katoličkog svećenstva smatra da je došao njegov čas i on ga bez skrupula iskorišćuje. Propaganda za katolicizam je uzela toliko maha da podjećana špansku inkviziciju“ (V. Novak, Magnum Crimen, Zagreb 1948, str. 634-635). U peticiji, odnosno rezoluciji, izražava se strah da će po završenom obračunu sa pravoslavnima, oštrica rimokatoličkog ekspanzionizma biti uperena protiv samih muslimana: „Čuju se često i pogrdne pjesme od strane nekih katolika, koji vrijeđaju vjerske osjećaje muslimana i proriče im se ista sudbina kao hrišćanima…“ (Isto). Tragično stradanje Srba i uloga muslimana u programu ustaškog genocida viđeni su na sledeći način: „Mi znamo dosta primjera gdje su ustaše pristupale klanju ii ubijanju pod fesovima na glavi.

To je bilo u Bosanskom Novom, gdje su četiri kamiona ustaša došli pod fesom na glavi, udružili se sa muslimanskim ološem i izvršili klanje hrišćana u masama. Isto se deslilo i u Bosanskoj Kostajnici, kad je na isti način i za jedan dan poklano 862 hrišćana. I u Kulen Vakufu su neki tako uradili. Tu se istakao naročito Miroslav Matijević iz Vrtoča. Tu je poklano 950 hrišćana, što je dalo povoda za osvetu četnika od 6. rujna, kada je popaljen Kulen Vakuf i gdje je glavom platilo 1350 muslimanskih ljudi, žena i djece…“ (Isto).

RIMOKATOLIČKO SVEŠTENSTVO I USTAŠE

Rimokatolički kler je u celini pozdravio nastanak NDH, a dosta veliki deo istog se svesrdno uključio u akciju „čišćenja hrvatske krajine od Srba“. U tom smislu su bili aktivni sledeći župnici: fra Mijo Čujić iz Drvara je davao naloge da se ruše pravoslavne crkve i vršio je kampanju za prekrštavanje „Vlaha“ i „grkoistočnjaka“.

Nikola Bilogrivić, rimokatolički župnik iz Banja Luke, doktor teologije i bliski saradnik i pratilac Viktora Gutića, priznao je posle rata na suđenju da je samo u Banja Luci preveo na rimokatoličku veru 1500 građana. Za ovog gorljivog Pavelićevca se zna da je na misi u Pavlovcu kod Banja Luke pozivao Hrvate rimokatolike na istrebljenje komšija Srba.

Prelazak na rimokatoličanstvo odvijao se pod pretnjama, u strahu za očuvanje golih života i spasavanja čitavih porodica. Tipičan primer srpskog inata bio je kolektivno primanje islama stanovnika sela Begovo Brdo kod Cetingrada. Župnik Pero Medvjed je organizovao pokolj u pomenutom selu, kao kaznu što nisu prešli na rimokatoličanstvo.

Kako su predstavnici rimokatoličkog klera razmišljali u ovim trenucima, može se sagledati iz novinskih napisa banjalučog fratra Petra Pajića: „Do sada je Bog govorio po savjetima, po papinskim enciklikama, po nebrojenim propovjedima, po katehizaciji, po kršćanskoj štampi, po misama, po junačkim primjerima svetaca itd…

Sada je Gospodin odlučio upotrijebiti drugu metodu. Prirediti će misije. Evropske. Svjetske. Držat će ih ne svećenici, nego vojskovođe na čelu sa Hitlerom. Propovijedi će se vrlo dobro čuti pomoću topova, mitraljeza, tenkova, bombardera…“ (Katolički tjednik, br. 35 od 31. avgusta 1941).

Izjava fra Srećka Perića, gvardijana samostana Gorica kod Livna, dobro se zapamtila i dugo će se prepričavati. U njoj je „duhovnik“ pozvao na misi svoj verni narod da ide da kolje sve Srbe odreda, a prvo njegovu sestru koja se udala za Srbina. U ubijanju Srba u selima oko Livna u avgustu 1941, a posle u masovnim ubistvima po Bosanskoj krajini (na Kozari) isticao se fra Ivan Hristić. Po prezimenu, možemo da zažalimo i kažemo: „Poturica gori od Turčina“.

Kapelan samostana Petrićevac kod Banja Luke, fra Miroslav Majstorović-Filipović, aktivno je učestvovao u ubijanju Srba u Šargovcu, Drakulićima i Motikama 7. februara 1942. godine. Kada je hladnim oružjem ubijao sedmogodišnje detence Đure Glamočanina, uzvikivao je u satanskoj bezumnosti: „Ustaše, ovo ja u ime Boga, pokrštavam ove izrode i vi slijedite moj put.

Ja prvi primam sav grijeh na svoju dušu, a vas ću ispovijediti i riješiti svih grijehova“. U martirologijumu Srpske pravoslavne crkve ostaće upisano 551 ime mladenaca, od kojih su najmlađa bila dečica Rada Stankovića, Ratka Stankovića iz Drakulića i dva anđela Đura Šešića i Vide Šešić iz Šargovca koji su svi imali nepunu godinu i čija imena pamti samo Svemogući Bog.

Starozavetni Gospod nad vojskama je Bog i osvetnik i male Karmele, trogodišnje ćerke Samoila Montiljasa, banjalučkog trgovca, koja je stradala u Staroj Gradiški, kao i trogodišnjeg Ekrema, sina Alije Beganovića stradalog u Jasenovcu 1941. godine (Dragoje Lukić, Rat i djeca Kozare, Beograd 1990, str. 259-265).

Na koncertima popularnog Tompsona u Hrvatskoj, zagovornika domoljublja, porodice, crkve i ostalih vrednosti rimokatoličke civilizacije, masa sa oduševljenjem prihvata reči: „Jasenovac i Gradiška Stara to je kuća Maksovih mesara!“.

Eto, takva je recepcija novije hrvatske prošlosti u delima masovne kulture u zemlji „visoke demokracije“. Dostojanstveni srpski odgovor mogu biti samo reči iz pesme Bore Đorđevića: „Zašto su tvoji meci išli ka mojoj deci? O njima sanjam i maštam, decu ne mogu da praštam“.

Malom broju onih koji su preživeli pokolj od 7. februara 1942. godine, pomogao je rimokatolik iz Banja Luke Marko Lipovac, koji se obratio petrićevačkom gvardijanu sa namerom da se ljudi spasu i da se slični zločini ne bi ponovili. Zauzvrat je dobio odgovor da Poglavnik i država znaju šta rade, a sve što je učinjeno, upravo je urađeno sa blagoslovom crkve.

IZAZOVI NOVE ISTORIOGRAFIJE

Uloga rimokatoličkog sveštenstva u podsticanju na verske i fizičke progone pravoslavnih Srba i učešće pojedinaca u samom izvršenju ubistava, dokumentovana je izvorima različitih ishodišta. Nemačkim i italijanskim izveštajima i stavovima rimokatoličkih klirika iznošenih u ustaškoj štampi, malo ko danas može da porekne autentičnost i objektivnost.

Sa druge strane, najnoviji radovi hrvatskih crkvenih istoričara o Zapadnoj Bosni u Drugom svetskom ratu nastoje da opravdaju biskupa banjalučkog Jozu Garića i one sveštenike koji su vršili prekrštavanje pravoslavnih i njihovo prevođenje u rimokatoličku crkvu. Jedan nesmotreno objavljeni dokument, izveštaj samog biskupa predsedniku sabora Marku Došenu od 13. decembra 1942. godine, prikazuje pravo stanje stvari i otkriva nam na čijoj su strani bile simpatije velečasnog.

On za muslimanske proteste na nasilja prema pravoslavnima kaže: „…nisu ovo rezolucije nego pamflet pun paklenih kleveta i mržnje proti Katoličkoj crkvi. Nisu one pisane, da se raznim zlima, kojih je odista bilo, stane na kraj, nego da svoje vlastite grijehe i zločine svale na katolike i da se operu pred Srbima.

Da su pisane dobronamjerno, ne bi se sadržaj njihov znao 10 dana prije njihova potpisa u Beogradu. I ovdašnji pravoslavci su znali za sadržaj isto prije potpisa i mome tajniku saopćili…“ (Tomo Vukšić, Biskupi Alojzije Mišić i Jozo Garić za vrijeme Drugoga svjetskog rata, u: Franjevački samostan i župa Petrićevac (Banja Luka) – zbornik radova, Banja Luka 2006, str. 220).

Njegova verska politika se sastoji u sledećem: „Ti znaš vrlo dobro moje mišljenje o muslimanima… Bio sam i sad sam uvijek za to da im se dade sve što pripada svakom dobrom i čestitom građaninu bez razlike. Ali niti sam niti mogu biti za to, da im se prekomjerno kadi i da se oni favoriziraju, kao što se kod nas na žalost čini, na štetu našega naroda“ (str. 221). Biskupu nije bio po volji novi župan u Banja Luci Hadrović.

On mu zamera mnogo, a između ostalog i sledeće: „Da bi stekao simpatije i četnika pred njima se hvalio, kako je uklonio braću Gutiće i da će im ako žele ustašu fratra Filipovića za dan dovesti i predati, da mu oni sude“ (str 224).

Ovaj fra „Sotona“, kako je sebe nazivao, potpadao je pod duhovnu vlast banjalučkog biskupa Joze Garića. On ga, verovatno, ne bi predao nikakvom sudu za počinjene zločinačke masakre. Fra Miroslav Filipović je duhovno čedo samostana Petrićevac.

Ovaj samostan je bio mesto papine posete 22. juna 2003. godine. Za blaženika je tada proglašen Ivan Merc. Papa Ivan Pavao II je uputio poruku da „jedni drugima oprostimo počinjene greške i zločine“.

To nije ništa drugo nego visprenost Vatikana i njegova hipokritična politika, pošto se pseudoliturgijski i problematičnim proglašavanjem novih kultova opravdava zločinaštvo u novijoj hrvatskoj prošlosti.

Izvor: pravoslavlje

Vezane vijesti:

Bosanska krajina u Drugom svetskom ratu(1) | Jadovno 1941.

Bosanska krajina u Drugom svetskom ratu(2) | Jadovno 1941.

Bosanska krajina u Drugom svetskom ratu(3) | Jadovno 1941.

Bosanska krajina u Drugom svetskom ratu(5) | Jadovno 1941.