Berlinska režija i bečka produkcija za veliku tragediju dvadesetog veka

Veliki rat se pokazao kao prelomna tačka evropske civilizacije koja
je pre 1914. dostigla zenit, a posle njega krenula silaznom putanjom.

U tom, evropskom kontekstu, Prvi svetski rat predstavlja najznačajniji
događaj i ogromnu tragediju sveta. U stoleću koje je usledilo, ovaj rat
je bio rasadnik svih zala, počevši od fašizma i nacizma, preko
boljševizma, pa sve do Drugog svetskog rata koji, u suštini, ne
predstavlja ništa drugo do druge runde sukoba započetog četvrt veka
ranije. Kako je do njega zapravo došlo, tumačenja i interpretacije su
bezbrojne. Oko jedne tačke, doduše, uglavnom nema sporenja među
naučnicima – izbijanje Velikog rata je bilo sve, samo ne slučajno.

Iako je nauka sposobna da odgovori na pitanje krivice za ovu tragediju, politički motivisana revizija današnjice
je u punome jeku. Valja se vratiti još malo unazad, na drugu polovinu
19. veka, i posvetiti više pažnje tada, a i sada najmoćnijoj državi
Evrope – Nemačkoj. Oto fon Bizmark, prvi kancelar ujedinjene Nemačke i
nezvanično prvi čovek ove novonastale evropske sile, bio je vrlo svestan
moći koju je njegova zemlja akumulirala nakon trijumfa nad Francuzima i
konačnog ujedinjenja. Politički genije kakav je nesumnjivo bio, Bizmark je
svoju viziju stabilne Evrope gradio na partnerstvu sa Rusijom. Težio je
tome da Nemačka bude ključni faktor u svim geostrateškim evropskim
pitanjima, ali ne i hegemon. Bio je poznat i po tome što se deklarisao
kao protivnik svegermanskog ujedinjenja, odnosno prisnih odnosa sa habzburškom Austrijom.

Po dolasku na vlast mladog i neiskusnog cara Vilhelma II, Bizmark
biva uklonjen sa pozicije kancelara. Njegova politika izgradnje sistema
mira i stabilnosti pada u vodu. Dolazi do velikog zaokreta u spoljnoj
politici Nemačke, koja raskida sva savezništva sa Rusijom, i do buđenja
pangermanskih osećanja, oličenih u tesnom vezivanju za Beč. Upravo u
svetlu ovih momenata se rađa seme sujete i gordosti germanskih careva,
koji smatraju da će, ako ne budu delovali, biti potpuno potisnuti sa
pozicije evropskog lidera od strane Rusije koja u to vreme beleži
strahovit privredni, vojni i demografski rast.

Usred ove ogromne geopolitičke gungule i sveopšteg

odnosa među evropskim silama, dešava se i Sarajevski atentat.
Austrougarska imperija, koja već neko vreme apsolutno dominira
Balkanom, rešava da izvrši aneksiju Bosne i Hercegovine 1908. godine.
Ovim potezom ona stavlja prst u oko svim Južnim Slovenima i nameće svoj
uticaj kao jedini politički parametar na Balkanu. Ovo dovodi do već
pomenutog atentata šest godina kasnije, u kojem živote gube
prestolonaslednik Franc Ferdinand i njegova supruga. Novonastala okolnost
biva shvaćena u Beču i Berlinu kao ključan momenat i svojevrsni alibi za
konačno obračunavanje sa jedinom preprekom za uspostavljanje konačne i
potpune dominacije nad Južnim Slovenima – Kraljevinom Srbijom.

Usledio je i famozni austrougarski ultimatum, sročen na način da ne
bude prihvatljiv, čije će odbijanje biti još jedan korak bliže germanskom
cilju – vojnoj intervenciji protiv Srbije i njenom uništenju. Srbija,
ekonomski i vojno potpuno iznurena od tek okončanih Balkanskih ratova,
ostaje dosledna sebi i čuva svoje dostojanstvo odbijanjem ultimatuma,
uverena da to ne može da dovede do vojnog sukoba i da je sve ovo samo
jedna u nizu diplomatskih provokacija Austrougarske. Biva prevarena.

Habzburzi otpočinju ratnu kampanju na Balkanu, dobivši punu podršku
Nemačke na tom putu, koja je potpuno svesna da time zapravo počinje
evropski rat koji je ona i želela, pre svega protiv Rusije i Francuske.
Čini se ipak da Nemci, zahvaćeni ratobornom euforijom i opijeni mirisom
potencijalnog, sada već svetskog političkog uticaja, prave kobnu grešku
pri izvršavanju agresije na Belgiju. Garant neutralnosti ove male zemlje
je bila Velika Britanija, koja od tog momenta stupa u ratno stanje protiv
Centralnih sila. Ono što je trajalo u naredne četiri godine je svima
poznato kao najveće krvoproliće do tada zabeleženo u svetskoj istoriji.

Vratimo se na početak. Prvi svetski rat je bio sve samo ne slučajan.
On predstavlja plod želje za neograničenom moći, dominacijom i uticajem na
Starom kontinentu. Ta kobna želja je obuzdavana u dva navrata, od
1914-1918, i od 1939-1945. Na ruševinama te želje, na neki način, živimo i
mi danas.

Piše: Predrag Prokopić

Izvor: SRPSKI AKADEMSKI KRUG

Vezane vijesti:

Na Tekerišu, 100 godina kasnije

Đački veleizdajnički proces

„Sveti Alojzije” i Srbi