Anđeli u paklu “NDH”: Stradanje dece u hrvatskim logorima tokom Drugog svetskog rata

Tokom četiri godine rata, od aprila 1941. do maja 1945. godine, više desetina hiljada Srbske i druge dece je stradalo širom NDH. Za 74.360 dece, popisanih imenom i prezimenom, a starosti od jednog dana do 14 godina, je utvrđeno da je stradalo na teritoriji koju je obuhvatala tadašnja Hrvatska država, kako navodi Dušan Bursać u svojoj knjizi „Anđeli u paklu“. Tokom drugog Svetskog rata, jedino mesto u svetu gde su postojali specijalni logori za uništavanje dece je bila Nezavisna Država Hrvatska.

Ustaše su Srbsku decu klali, nabijali na bajonete, kuvali u kazanima, živu bacali u bunare, jame i pećine, gušili otrovima i sodom, uništavali glađu, žeđu i hladnoćom i na sve moguće načine a ustaška propaganda nastojala je svim silama da prikrije istinu o stradanju te nevine dece kako tada tako i danas posle toliko godina. Veoma čest slučaj je bio i spaljivanje Srbske nejači, a poslastica im je bilo da u kolevku stave slamu pa zapale, i tako bi izgorelo i dete i kolevka. Ovakvih slučajeva je bilo mnogo. U okolini Gline su ustaše uhvatile 25-oro Srbske dece, povezali im ruke na leđa žicom i poređali ukrug oko senjaka tako da su im noge bile unutra. Senjak su zapalili a deci su izgorele noge do kolena, nakon čega su ih ustaše bacili na put gde su deca umrla u najvećim mukama. Svedoci govore kako su u Maglaju ustaše muslimani i cigani često prolazeći pevali: “Paveliću kada ćeš nam reći, da idemo Srbsku decu peći!“

U ustaškom stanu u Gračacu su Srbsku decu sekli živu, vadili im džigerice, pekli na žaru i davali majkama da jedu, a one su jele misleći da je to životinjsko meso. Mile Bajić, zemljoradnik iz Gabrića svedoči da je kad se vratio iz zbega pred ustašama kući, našao na ognjištu pod crepom svoje šetomesečno dete pečeno. U Divoselu su na Ilindan 1941. godine ustaše pekli dvoje dece na ražnju i terali Srbe da jedu meso. Ovakvih primjera je bezbroj.

 Istražujući genocid nad decom u NDH se nailazi i na neverovatnu priču iz Livna kada je Hrvatski ustaša, inače mesar, obesio u svom mesarskom izlogu raspolovljeno novorođenče i na njegovim polovinama napisao :“SRBSKO ODOJČE!“

Kosti dece su razasute duž obe obale Save, od Krapja do Dubičkih krečana, šumama Krndije, Košutarice, po Mlaki, Jablancu, Staroj Gradiški i drugim stratištima. Jasenovački krematorijum-Pičilijeva peć, Granik, Skela, Sablasno jezero, Logor III C, samo su neka mesta u centralnom delu logora gde su ubijana i deca.

 U Donjoj Gradini na 117 hektara se prostire najveće dečije groblje u svetu. U 125 do sada otkrivenih grobnica su pronađeni dečiji skeleti, a u nekima su samo pokopana deca. Prosečna starost ove dece je iznosila oko 7 godina.

Najnovijim istraživanjem i uvidom u preko 1000 dokumenata, međunarodna komisija za istraživanje genocida pod vodstvom dr Srboljuba Živanovića utvrdila je da je samo na Jasenovačkim stratištima stradalo preko 30.000 dece.

 Dragoje Lukić, preživelo dete sa Kozare, prošao je kroz zloglasni logor Jasenovac i oslobođen 26. avgusta 1942. zajedno sa drugom decom iz Jastrebarskog i Jovan Kesar i još neki preživjeli Kozarčani utvrdili su do sada da je u ustaški logor Jasenovac i druge logore deportovano 23.858 samo Kozaračke dece. Najmlađi su bili u kolevci, a najstarijima je bilo tek 14 godina. Danas je poznato takođe imenom i prezimenom i 19.432 deteta sa Kozare stradala samo na Jasenovačkim stratištima. To su samo oni za koje se uspelo utvrditi identitet. Moramo napomenuti da je posle oslobađanja logora Jastrebarsko 26. avgusta  1942. od strane partizana, mnogo dece ostalo, naime, partizani su poveli sa sobom samo zdravu decu. Ta deca su nakon povlačenja ponovo sakupljena i vraćena u logor.

U nekim krajevima, naročito tamo gde je bila Srbska većina stanovništva, pobijeno je najmanje polovina stanovnika, dok su neka sela potpuno ugašena. Tako je npr. u Bosanskoj Gradiški pred rat živelo 32.000 stanovnika, a pobijeno ih je 9.400, a među njima oko 5.500 dece, dok je samo u Jasenovcu iz sreza Gradiškog ubijeno 3.689 dece. U opštini Bosanska Dubica, sa izrazito Srbskim stanovništvom, gde je uoči rata živelo 28.000 stanovnika, pobijeno je tačno pola stanovništva, a od tog broja 4.099 dece. Stožernik tzv. „Hrvatske krajine“ u Banja Luci, dr Viktor Gutić, poručio je krajem maja 1941. sledeće: „Ove Srbske cigane poslaćemo u Srbiju, a druge Savom bez lađa. Izdao sam drastična naređenja za njihovo ekonomsko uništenje, a slijede nove mere za potpuno istrebljenje. U tom pogledu imam odrješene ruke. Nepoželjni elementi biće iskorenjeni tako da će im se zatrti svaki trag i jedino što će ostati biće zlo sjećanje na njih“. Na prijemu kod rimokatoličkog župnika Kaurinovića u Prijedoru Gutić je dopunio svoju pretnju: „Ovu Srbsku gamad od 15 godina pa naviše mi ćemo pobiti, a njihovu decu smjestiti u klostere i od njih će biti dobri katolici“. Sličnu izjavu o uništenju Srbske dece dao je i rimokatolički sveštenik Dionizije Jurčević, inače ustaški oficir i koljač: „U ovoj zemlji ne može nitko da živi osim Hrvata, a ko neće da se pokrsti, mi znademo kuda ćemo s njime. Danas nije grijehota ubiti ni malo dijete od 7 godina koje smeta našem ustaškom poretku. Nemojte misliti što sam ja u svećeničkoj odori, pa ne mogu, kad je potrebno, uzeti strojnicu u svoje ruke i da tamanim sve do kolijevke, sve ono što je protiv ustaške vlasti i države“.

 Velika neprijateljska ofanziva na Kozari počela je 10. juna 1942. godine pod komandom Nemačkog generala Štala i trajala je do 4. jula. 2. Kozarački narodno-oslobodilački partizanski odred „Dr Mladen Stojanović“ suprostavio se sa oko 4.000 Srbskih boraca Nemačko-ustaško-domobranskim snagama koje su brojale oko 40.000 vojnika, opremljenih u to vrijeme najsavremenijim oružjem i vojnom logistikom. Ofanziva je okončana sredinom jula, a iz obruča, kojeg su partizanske jedinice probile 4. jula na proplanku Patrija, na slobodnu teritoriju su izišle samo manje parizanske jedinice i mali broj stanovništva. U oružanim borbama poginula je polovina boraca 2. Kozaračkog odreda „Dr Mladen Stojanović“ i preko 33.000 Srbskih civila. Preživeli Srbi, njih preko 70.000 deportovano je u Jasenovačke logore i tamo na zverski način pobijeno, a među njima i već pomenuti broj Srbske dece, bez one dece ubijene u Drakseniću i Dubičkom pravoslavnom groblju, kao i bez onih žena i dece pobijenih u zbijegu kod manastira Moštanice. Tačan broj stradalih Srba sa Kozare nikada nije popisan.

U toj ofanzivi na Kozaru je istrijebljeno potpuno 130 sela. Ustaška naredba tada je glasila: „Sva lica zatečena u borbi strijeljati. Sve stanovništvo pohvatati i sprovesti u sabirne centre a muškarce iznad 14 godina otpremiti u koncentracione logore. Pri pokušaju bjekstva bez milosti upotrijebiti vatreno oružje. Mlade žene i đevojke transportovati na rad u Njemačku; starije žene i decu otpremiti u Jasenovac koji može primiti neograničeni broj zatvorenika.“

Sredinom avgusta 1942. Godine, Maks Luburić je sa Jasenovačkim ustašama počinio strahovite pokolje po slavonskim selima u kojima su se nalazili i brojni Srbi iz Potkozarja. Tom prilikom ubijeno je 1.267 Kozarčana. U Moslovačkoj Dubravi nalazilo se više od 300 žena i dece iz Knežpolja. Za kratko vrijeme ovde je ubijeno 88 dece. U selu Piokovcima, 15. avgusta 1942, spaljeno je 70 žena i dece sa Kozare. Najveći ustaški zločin u Slavoniji počinjen je u selu Sloboštini. Tu je 16. avgusta 1942, ubijeno 1.368 žena i dece od kojih je 1.165 bilo sa Kozare. Žrtve su povezali žicom i žive bacali u pet velikih bunara. Ovaj stravični događaj preživjela je 15-godišnja Stanka Panić iz sela Trebovljana, koja svjedoči: „Kad su nas potjerali prema bunarima, ustaša me je snažno udario kundakom i ja sam pala u duboki šanac obrastao kupinom. Moj brat Zdravko i sestre od strica Draginja, Jovanka, Zora i Radosava ubijene su u seoskoj pravoslavnoj crkvi. Moje rođake Anka, Dušanka, Zorka i Stana Pašalić, poklane su i bačene u jedan od dubokih bunara u crkvenoj porti. Ovde je smrt našlo mnogo žena i devojaka iz Bistrice i Trebovljana. U dubokim bunarima ugašen je život oko stotinu dece iz naših zaselaka Čikića, Guskića i Lajića. Kasnije smo ih prepoznavali po odeći. Danica i Grozdana Šinik iz Miloševa Brda izvukle su iz jednog bunara i svog četvorogodišnjeg brata Dušana.“O stradanju žena i dece u Jasenovačkim logorima svjedočilo je nekoliko preživjelih logorašica koje su se samim čudom spasile i iznijele svijetu istinu o genocidu nad Srbskom i ostalom decom.

Jedna od njih je i Mara Vejnović-Smiljanić koja svjedoči o događajima u logoru Stara Gradiška, juna 1942: „Užasni krici ljudskog bola, jada, nemoći i izbezumljenosti čuli su se u logorskom prostoru kad su ustaše otimali malu decu majkama. Obično bi grupe ustaša, s bajonetima na puškama, satjerale majke s decom u veći krug. Najprije su tražili da se odvoje majke i deca dobrovoljno, a kada to nikako nisu mogli postići, nasrtali su s puškom i bajonetima na njih i silom su ih razdvajali. Deca i majke su se čvrsto zbijali, zapomagali, otimali. Pojedine majke jurišale su na gole bajonete i padale pokošene od njihovih uboda. Ustaše su ih čizmama gazili i odvodili otetu decu na jednu, a majke na drugu stranu. Krici su bili sve jači. Ruke razdvojene dece i majki, kao da su se produžavale u najstrašnijem bolu, pokušavale su da se sastanu. Njihove oči su se širile nastojeći da zapamte svaki delić najdražeg lika, ali razdaljina između njih postajala je sve veća, u najviše slučajeva i fizički konačna“.

Mika Mandić iz sela Turjaka junački se suprotstavila ustašama i nije dopustila da joj oduzmu dvogodišnjeg unuka Luku. Ubili su ih zajedno pored logorskog zida. Jovanka Lukić iz Miloševog Brda skamenjeno je gledala dok joj uzimaju jednu po jednu ćerku Gospavu, Zorku, Draginju, Stajku i Jelku. Kad su pošli po sina jedinca Đoku skočila je na zlikovce kao lavica. Ubili su ih u zagrljaju. Stravičnom prizoru otimanja dece od majki u logoru Stara Gradiška prisustvovala je i desetogodišnja Savka Lajić iz Bistrice. Ona kaže da je u tom velikom metežu videla kako je jedna žena uvila svoju bebu u pletenice kose i skočila u duboki bunar u logorskom dvorištu.

Decu su masovno ubacivali u veliku logorsku zgradu. U pojedine sobe satjerivali su i po 50 dece, koja su u taj prostor mogla stati jedino u uspravnom položaju. Zatim su 3-4 časne sestre, išle od sobe do sobe, nosile su kante s tekućinom i kistovima mazale deci usta. Glasno su govorile da je to tekućina protiv žeđi. Međutim, nakon jednog do dva sata sva deca su počela vrištati, jaukati i dozivati majku, oca, sestre i braću. Deca su se previjala od bolova, a jauci i krici postajali su sve užasniji. Mališani su bolno cvilili: „Majko, umirem“, „Sejo, boli me“, „Tetka, žedan sam“. Dečija tijela grčila su se i počela padati, a kako mjesta nije bilo rušila su se u gomili kao ljesa. Izmješale su im se ruke, noge, glave. Otvarale su se žive rane na tijelima te jadne dece. Ubrzo su počela umirati u najtežim mukama i vapajima, i to je trajalo danima. Grupa logoraša, koju su ustaše za to odredile, trpala je u ćebad mrtvu decu i odnosila na mesta za uništavanje leševa… I prizor gušenja dece u plinskoj komori, koji sam gledala, bio je takav da ga nikada neću zaboraviti. Plinska komora bila je puna gole dece, nabacane jedno na drugo, na gomilu. Stalno su povećavali tu gomilu živih dečjih tijela, noseći ih u dekama. Strpali su tako u tu prostoriju oko 500 dece. Prije puštanja plina prostoriju je došla pregledati ustaška patrola na čelu sa ustaškim satnikom Barbarićem, vrlo okrutnim zlikovcem. Jedno dijete, staro godinu dana, ležalo je golo na pragu prostorije. Barbarić je svojom čizmetinom stao na jednu nogu detenceta, drugu nogu je uhvatio rukom, raščenjio je dete i bacio ga na gomilu uz psovke, a zatim je dao nalog da se prostorija zatvori i u nju pusti plin.“

U ovom zloglasnom logoru u Staroj Gradiški, na hiljade dece je bilo zgurano u kazamate sa betonskim podom, gde je nekada bio obor za svinje. Među ovom decom su se širile zarazne bolesti u velikoj mjeri, a ishrana kukuruznim brašnom je bila nedovoljna pa je značila svesno ubijanje dece glađu. Dečija tela od kojih je ostala samo kost i koža, napuštao je već i svrabac, jer nije imao dovoljno hrane u isušenoj dečjoj koži. Kada bi se ta koža nategla na prsima, nije se vraćala na mesto već bi ostajala zgužvana. Zubi su deci ispadali zajedno sa komadima čeljusti i svako dijete je bilo teški smrtni bolesnik. Tome su se pridružile i zarazne bolesti kao što su tifus, difterija, grip, ospice, hripavac, pjegavac, šarlah i druge. Pomor ove dece je bio po 40-50 dnevno. Ustaše su decu nesposobnu za život gušili plinom, a leševe dece su bacali na jednu hrpu u dvorištu, odakle su ih grobari nosili na groblje, ali se dešavalo da leševi ostajali po nekoliko dana u dvorištu među još živom decom. Deca su doslovno ležala u gomilama na podu jedući međusobno vlastite izmete a mnoga deca su umirala i od žeđi jer ni vode nije bilo.

Ljubo Vranješ, preživeli logoraš svedoči : „Jedna žena držala je na grudima dete staro možda 6 meseci. Naišli su Ljubo Miloš i Ante Vrban. Miloš se obrati ženi: “ Molim vas, da li bi ga dozvolili meni?” I uzeo je dete i počeo govoriti kako je lepo. Onda se okrenuo Anti Vrbanu i komandovao: Gotovs! Taj krvnik je izvadio kamu, a Ljubo Miloš je bacio dete u vazduh i ono je palo na kamu. Majka je vrisnula i potrčala prema detetu. Presreo ju je Ljubo Miloš, zgrabio za kosu i zaklao. Bili su mrtvi i majka i dijete. A onda se Miloš okrenuo prema logorašu Ljubi Vranješu i upitao: “ Da li si išta vidio ili čuo?” Rekao sam da ništa nisam vidio. Miloš je viknuo da se gubim na posao i ja sam otišao preneražen i prestrašen“.

 Miloš Batajić, iz Međuvođa kod Bosanske Dubice, dečak od 14 godina, preživio je logor Jasenovac. Svedočio kakav je bio njegov boravak u Jasenovačkom mučilištu. Ustaše su ovom 14-godišnjem dečaku naredili da loži vatru pod kotlovima i „roštiljem“ u kojima su kuvani i pečeni ljudi. Miloš kaže: “Nekoliko velikih kazana, oslonjeni na dva zida, morali su da budu uvijek podloženi i da u njima ključa voda. Onima koji su bili osuđeni da umru u najvećim mukama najprije bi vezali noge i ruke, a zatim ih po četvoricu ubacivali u kazane. Ustaški „roštilj“ bio je još stravičniji. Dvije željezne šine, pričvršćene na visinu od jednog metra, mogle su odjednom da prime šest logoraša.”

 Krajem leta 1942. Luburić je primetio da se mnogo dece nalazi na tavanima radionica i po zatvoreničkim barakama, te je naredio ustašama da pregledaju celi logor i pokupe svu decu. Tako se otkrilo da se u logoru nalazi preko 400 dece. Luburić je dao svu tu decu registrovati i smestiti u posebne prostorije da bi se vaspitavala u ustaškom duhu. Hvalio se kako će od njih napraviti nove janjičare. Međutim, Matković Ivica, Kapetanović i Slišković Ivan nisu bili zadovoljni rezultatima u vaspitanju dece, činilo im se da on ne napreduje dovoljno u ustaškom duhu, a ustanovili su i da su ta deca velikom većinom Srbska. To su prijavili Luburiću, te je on odlučio da se ta deca likvidiraju. Ustaše su tu decu odveli u grupama od 60-80 u Gradinu, gde su ih Cigani zaklali i zakopali. Ovde napominjemo da su mnoge zločine u Gradini već od 1942. godine vršili i Cigani grobari koji su pomagali ustašama u obavljanju prljavih poslova. Oni su klali, ubijali maljevima, vadili zlatne zube te silovali. Ovo su radili samo neki cigani, a u NDH su gotovo svi Cigani istrijebljeni, većinom u Jasenovačkim logorima, a ustaše su ih u logoru tretirali kao i Srbe. Ova svjedočenja o stradanju ove i druge dece su dali Stazić Josip iz Zagreba i Jovanović Svetozar iz Osijeka,kao i drugi preživeli logoraši .

Srbska deca sa Kozare koja nisu ubijena u samom Jasenovcu ili Staroj Gradiški, bila su odvedena u druge logore, gde su umirala od gladi i bolesti, jer su ustaše bile uverene da je nemoguć spas ove dece jer je za to manjkalo prostora i sredstava, i da deca samo menjaju mesto umiranja. Hiljade Srbske dece je odgajano u ustaškom duhu u raznim zavodima za vaspitavanje od strane časnih sestara ili je podijeljeno revnosnim katolicima da ih vaspitavaju kao rimokatolike u mržnji prema svojim korijenima, a stvarajući od njih nove janjičare. U ovoj akciji su aktivno učestvovali katolički sveštenici sa odobrenjem visokog Rimokatoličkog klera.

U transportima iz Stare Gradiške u Zagreb krajem jula 1942. je dovedeno u prihvatilište na Josipovcu 800 Srbske dece, od kojih je za samo nekoliko dana pomrlo 530, a njihova tela su umotavana u papir i sahranjena kao bezimena na posebnoj parceli na groblju Mirogoj u Zagrebu. Na Mirogoju od 1967. godine postoji mala spomen ploča o stradaloj Kozaračkoj deci.Tokom avgusta 1942. godine je u Staklenik Zagrebačke nadbiskupije i Jeronimsku dvoranu smešteno 972 Srbske dece, od kojih je ubrzo umrlo 306. Kroz Staru Gradišku je prošlo oko 10.000 Srbske dece, a samo je u leto 1942. u Jastrebarsko otpremljeno 3.591 dete.

 Prvi logor za Srbsku decu je osnovan u Gornjoj Rijeci kod Križevaca. Logor je osnovan uz pomoć ustaškog ministra udružbe Lovre Sušića, a bio je pod rukovodstvom “ustaške mladeži”. Svrha ovog logora je bila da se mala Srbska deca odgajaju u ustaškom duhu i od njih stvore novi janjičari. Kako svjedoče preživjeli iz ovog logora, u logoru je svakodnevno vršena obuka dece koja su bila obučena u male ustaške uniforme. Silili su ih i da svakodnevno pjevaju ustaške pjesme od kojih je, po sjećanju Živka Mišljenovića jedna glasila: “Puška puca, a top riče, grmi kao grom, to ustaša bojak bije za Hrvatski dom.” Prvi transport u ovaj logor je stigao 24.juna 1942. godine sa oko stotinu Srbske dece iz logora Uštice. Drugi transport takođe sa stotinu dece je stigao 2. jula, treći sa oko 200 dece 4. jula i četvrti transport ponovo sa oko 200 dece 13. jula. Ovaj prvi logor je postojao do 14.avgusta 1942. godine, kada su prživeli mali logoraši, njih oko 300 prebačeni u logor Jastrebarsko. Od početnog broja dopremljene Srbske dece umrlo je oko 250, dok je 50 poslano u Zaraznu bolnicu u Zagreb gde su pomrla.

U knjizi „Novi Marof“ Milana Brunovića postoji nekoliko svedočenja o ovom logoru, pa iznosimo samo neke citate zbog preopširnog teksta. Milica Hasanec-Galaš iz Gornje Reke svedoči: „…Dece u logoru je bilo mnogo. Tačan broj nikada nismo saznale…Videle smo i to kako poneko dete izađe napolje, dotrči do travnjaka, baca se na zemlju i gricka travu, pase…Moj brat Zvonko mi je pričao da deca umiru od neke bolesti ili gladi, pa kad ih zakopavaju ili bacaju u bunar kamionima dovoze drugu. Bunar u koji su najviše dece pobacali, polijevali su vapnom, a kad se taj napunio dečijim leševima, zakopavali su decu iza dvorca, ali to tako površno, da su često dečije kosti virile napolje. Osim toga usljed raspadanja leševa nadaleko je strašno zaudaralo. Ako bi neko dijete nešto skrivilo ili teško obolelo, bacili bi ga u podrum, gde bi ubrzo umrlo…“

Učiteljica Zdenka Brunović navodi: “…Po svemu se videlo da su ti mali ljudski stvorovi ustašama na teret, da im smetaju, da treba činiti sve da ih što prije nestane. O tome svjedoče i postupci prema deci. Zlostavljali su ih, ubijali, i to za svaku i najmanju grešku ili prestup, iako zapravo ni greške ni prestupa nije bilo. Pazili su na svaku gestu deteta, kao da su čekali kad će pogriješiti, da bi ih mogli kazniti, a te su kazne najčešće bile mučenje pa smrt… Oni bi dijete ščepali i stavili na muke, i to takve muke poslije kojih ili pod kojima bi dijete izdahnulo… Ljudi koji bi prolazili blizu dvorca nailazili su na mrtva dečija tijela, sasvim plitko, nabrzinu zakopana i to odmah iza dvorca. Prolaznici bi opazili odsječene dečije ruke, sve do lakata…“

Dečiji logor u Sisku     

Dečiji logor u Sisku započeo je sa radom  3. avgusta 1942. godine, kada je posle podne istog dana dovedeno  oko 1.300 dece iz logora Mlaka i Stara Gradiška. Logor je bio pod upravom Ustaške nadzorne službe i pod pokroviteljstvom Ženske loze ustaškog pokreta. Logor je bio smešten u osnovnoj školi u Sisku, solani Reis, samostanu sestara reda Sv. Vinka i Sokolskom domu. Veća deca su bila smeštena u nedovršenoj zgradi „Sokolane“  a njih oko 200 u dobi do 3 godine, smešteno je u samostanskoj zgradi. U Sisak je stiglo do kraja oktobra 1942. godine u nekoliko transporta preko 7.000 Srbske dece sa područja Kozare, Banije, Like, Korduna i Slavonije.

 U nedovršenoj zgradi “Sokola” nije bilo ni vrata ni prozora, a u solani je vladala stalna promaja jer je zgrada bila urađena tako da bi se so mogla lakše sušiti. Na podovima na kojima su deca ležala, bez odeće i pokrivača jedva da je bilo nešto slame. Pošto nije bilo nikakve higijene, deca su bila potpuno zapuštena, zamazana od izmeta i ušljiva. Tako se u logoru razvijaju epidemije pegavog i trbušnog tifusa, dizenterije, šarlaha, pa je usled toga nastao veliki pomor dece a prosječno ih je umiralo i do 50 po iskazu grobara koji je tu decu pokapao. Jedno vrijeme je lekar i upravnik logora bio Antun Najžer, koji je Srbsku decu masovno likvidirao zatrovanim inekcijama.

 Prema ustaškim podacima, u dečijem logoru u Sisku je umrlo 1.152 dece, dok je prema iskazima nekoliko svjedoka, a između ostalog i grobara, pomor dece bio oko 5.000 slučajeva. Mnogi ljudi su dolazili i tražili da im se deca dadnu na ishranu, a kada je a kolonizacija dece počela da dobija masovni karakter ustaše su zabranile dalje davanje dece. Logor je likvidiran 8.januara 1943. kada su preživela deca poslana u Jastrebarsko. Prilikom stizanja poslednjeg transporta dece u Zagreb sestri Dragici Habazin, predsednik Hrvatskog Crvenog krsta u Zagrebu je rekao: ”Zašto ste navukli toliko te pravoslavne dece u Zagreb, time niste učinili uslugu ni poglavniku ni Hrvatskoj državi!

JAME BEZDANKE, MASOVNE GROBNICE SRBSKOG NARODA U LICI 1941. do 1945.    

 1. Šaranova jama, Velebit, Jadovno. Od maja do kraja augusta 1941. ubijeno batovima i noževima i u nju bačeno oko 15.000 žrtava: Srba i Jevreja.

2. Jama na Grginom brijegu, Velebit, Jadovno. Udaljena od Šaranove jame 7 i od logora Jadovno 1,5 km. Jun – august 1941.

3. Jarčja jama, kod Risove glave, Alanak, u blizini sela Divosela. U njeno grotlo je 6. augusta 1941. bačeno 78 Srba, muškaraca, žena i njihove dece.

4. Dve jame, 40 m od samog logora Jadovno, Velebit. Maj – kraj augusta 1941. godine.

5. Jama Badanj na Popratnjaku, severozapadna strana Velebita kod sela Stupačinovo, Jul – august 1941. oko 10.000 žrtava.

6. Jama Bliznica, u pređelu Stupačinova, prema Karlobagu, Križac. U vremenu jun – august 1941, oko 450 Srba ustaše ubile noževima i bacile u njenu provaliju.

7. Jama na Pločama, Stupačinovo, Baške Oštarije. U nekoliko navrata tokom juna do augusta 1941. ustaše bacile oko 2000 Srba.

8. Jama Kijavac, 7 km udaljena od Karlobaga, u pravcu Velebita. Oko 200 Srba izmasakrirano i bačeno od ustaša u istu augusta 1941.

9. Maratovska jama, kod Kistanja. Ustaše su 6. juna 1941. mučile, poklale i bacile 550 – 600 Srba, muškaraca, žena i dece.

10. Vranzina jama, također kod sela Stupačinovo, u pređelu Velebita. Jul – august 1941. ustaše izmasakrirale i bacile u istu 250 muškaraca, žena i dece.

11. Jama Jasenovac, iznad zaljeva Križac, udaljena od Karlobaga oko 7 km sredinom augusta 1941, ustaše pobile i bacile u istu 150 – 200 Srba.

12. Jama na otoku Pagu, u predelu Furnaža, u Paškom kanalu. Od juna do augusta 1941. u nju su ustaše bacile nekoliko hiljada izmasakriranih Srbskih civila.

13. Jama Jamina, iznad Tribunja, kod zaseoka Ljubotić. U junu i julu 1941. ustaše poklale i u istu bacile 188 Srbskih seljaka.

14. Ševića jama, kod sela Vranovine, u Pazarištima, prema Budžaku ili bivšem Srbskom naselju Kruščici, koje je potopljeno za potrebe akumulacionog jezera „Kruščica“. Poklano i bačeno u jamu 2.000 Srba, muškaraca, žena i dece. Žrtve potopljene. Nisu eshumirane ni dostojanstveno sahranjene.

15. Jama na Kulaševoj strani, u pređelu Razbojište, pored ceste Gospić – Otočac. U julu 1941. u nekoliko navrata ustaše pobile i bacile u istu 155 Srba.

16. Jama Orešković stanovi, u blizini železničke stanice Ličko Lešće, uz put Gospić – Otočac. Tokom maja, juna i jula 1941. ustaše ubile i bacile u nju 200 muškaraca, žena i njihove dece.

 17. Macolina jama, prozvana po zlikovcu, ustaškom satniku Marković Stipi Macoli. Nalazi se u blizini puta Gospić – Otočac, između Janča i Ličkog Lešća. Od aprila do kraja augusta 1941. godine i maja 1945., u istu ustaše poklale i bacile 2.700 Srbskih civila, pretežno žena, dece i staraca.

18. Jama Ugljenača, u blizini Ličkog Lešća. Ujulu 1941. ustaše usmrtile i bacile u nju 1.600 Srba, muškaraca, žena i dece.

19. Jama Peratove drage, nalazi se nedaleko Macoline jame, kod Ličkog Lešća. U jamu su ustaški zločinci bacili 380 Srba.

20. Jama Duman, nalazi se u šumi između Janča i Ličkog Lešća. Od aprila do sredine augusta 1941. ustaše pobile i bacile 520 Srbskih civila.

21. Jama Sv. Ana, nalazi se nedaleko katoličke crkve u Gornjem Kosinju. Od maja do augusta 1941. iz Srbskih kosinjskih sela ustaše su masakrirale i bacile u njenu provaliju 200 Srba, većinom žena s decom.

 22. Jama Pavkuša, Janjačka kosa, 2. augusta 1941. bačeno u istu 170 Srba.

23. Jama Nezdravka, nalazi se uz put više Donjeg Kosinja i Vukelića. 10. augusta 1941. ustaše zaklale i bacile u jamu 190 Srba.

24. Jama Duliba, kod Baških Oštarija, na Velebitu, ujulu i augustu 1941. ustaše pobile i bacile 500 Srbskih civila.

 25. Jama Cotinka, nalazi se na putu od Perušića prema Janjačkoj kosi.

 26. Jama Ošporača ili Ošepovača, kod Široke Kule.

 27. Jama Golubnjača, Kuzmanovača

28. Jama Snježnjača, Kuzmanovača

 29. Jama Kvarte, kod Perušića.

30. Jama Runjevac

 31. Jama Dupčan, kod Ribnika

32. Ćošićjama, kod Konjskog Brda

33. Jama Križanovo brdo, u Dražici

34. Jama u Barić (Devčić Dragi)

35. Jama u Bužinu, selo Bužin

36. Ponor jarak, Zablate

37. Katina jama br. 1

38. Katina jama br. 2

 39. Katina jama br. 3

 40. Jama na Kizi (K-1274)

 41. Krška vrtača, na Velebitu

 42. Jama na Miškulin brdu

 43. Jama na Sadikovcu, na Velebitu

 44. Sladovačka jama, Velebit

 45. Surlinajama, Medačka plantaža

 46. Jama u Šupljoj glavici

 47. Bezdan u Trnovcu, ispod Velebita

 48. Jama Biljevina, Kosinj

 49. Jama Klančiću, nalazi se na ulazu u Kosinjski Bukovac.

 50. Levarovponor, u Donjem Pazarištu. Obišla je 20. augusta 1941. Italijanska sanitetska komisija 5. Italijanskog armijskog korpusa, piše u njenom izvještaju od 1. 9. 1941. Ustaše u nju bacale zatočene Srbe dovođene iz logora Gospić.

51. Jama Šimin Grič, Janjačka kosa.

52. Tašinajama, Pazarište, nedaleko od Šević jame.

 53. Jama kod zgrade općine u Gornjem Kosinju.

 54. Jama Šegotinka, između Otočca i Kosinja, blizu sela Crnog jezera.

55. Jama kod sela Metka, Gospić. Ustaše ubijale i bacale u jamu Srbe prije nego bi ih doveli u logor Gospić.

56. Jama Jasikovac, kod Gospića, u junu i julu 1941. masakrirani Srbi.

57. Jama Tučić, ponor, Gračac. Nalazi se između železničke stanice Gračac i sela Štikada kod naselja Vrace. Udaljeno od Gračaca 1 km. U nju su ustaše bacale Srbe iz Gračaca i okoline. Od 27. jula do 1. augusta 1941. masakrirale i bacale u jamu 500 žrtava.

“Glavni uzrok rata jeste u oholosti čoveka prema čoveku i u oholosti naroda prema narodu.
Od oholosti pomračava se um, te ljudi ne vide Boga. A čim ljudi izgube Boga iz vida,
gube svest o tome da ja svaki čovek svakom čoveku brat”
Sv.Nikolaj Ohridski i Žički

Izvor: Pravda i pravo

Vezane vijesti:

Djeca iz Divosela u koncentracionim logorima NDH – slike …

Evo koliko je dece ubijeno u NDH i u kojim logorima! | Jadovno …

Spisak pobijene dece u logoru Jasenovac | Jadovno 1941.