Aleksandar Živković: Potiskivana istorija o stradanju Srba i Jevreja na Kosmetu 1941–1945.

Prikaz knjige dr Nenada Antonijevića „Kosovo i Metohija 1941–1945. godina: Ratni zločini“, Muzej žrtava genocida, Beograd 2017, 628 strana (štampa: Grafoprint, Gornji Milanovac)

U okviru plodne izdavačke delatnosti Muzeja žrtava genocida (samo u poslednje četiri godine 26 knjiga, časopisa i zbornika radova, samostalno ili kao saizdavači, kao i dva dokumentarna filma), najnovija knjiga izlazi u okviru biblioteke: „doktorske disertacije“. Izdanje Muzeja žrtava genocida pod nazivom „Kosovo i Metohija 1941–1945: Ratni zločini“ dr Nenada Antonijevića, istoričara i muzejskog savetnika u istom muzeju objavljeno je krajem 2017. godine. Osnova najnovijeg izdanja je doktorska disertacija koja je odbranjena pred komisijom na katedri za Istoriju Jugoslavije na Filozofskom fakultetu u Beogradu 19. maja 2016. godine.

Knjigu od 628 strana, pored autora potpisuju i: urednik izdanja dr Veljko Đurić Mišina, koji je i direktor Muzeja žrtava genocida, za preciznu redakturu, lekturu i korekturu odgovoran je Petar B. Popović, a za kvalitetno grafičko uređenje i štampu zaslužna je štamparija „Grafoprint“ iz Gornjeg Milanovca.

Recenzenti Antonijevićeve knjige su: profesori sa katedre za istoriju Jugoslavije Filozofskog fakulteta u Beogradu  dr Ljubodrag Dimić, dopisni član SANU (autorov mentor na doktorskim studijama), dr Mira Radojević, dr Aleksandar Životić i direktor Arhiva Jugoslavije dr Milan Terzić. Svi recenzenti su ugledni istoričari srpske istoriografije.

Knjigu pored predgovora, sačinjavaju i deset poglavlja, zaključak, popis izvora i literature, prilozi, pogovor i biografija autora. Sastavni deo knjige su i fotografije (12), mape (2) i faksimili dokumenata (3), koji se odnose na istraživanu temu i koji na vizuelan način prikazuju ono što je autor saopštio srpskoj istoriografiji i široj čitalačkoj publici.

Autor je temu ratnih zločina izvršenih na Kosovu i Metohiji u periodu drugog svetskog rata obradio korišćenjem objavljene i neobjavljene arhivske građe. Poseban značaj za njegovo istraživanje, pored drugih korišćenih arhiva i njihovih fondova i zbirki, su imala istraživanja u Arhivu Muzeja žrtava genocida (lični fond „Branislav Božović”, digitalizovana građa) i Arhivu Jugoslavije u Beogradu (naročito Fond Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača). U  istraživanjima korišćen je u ogromnoj meri lični fond Branislava Božovića,  koji se u digitalnom obliku čuva u Muzeju žrtava genocida u Beogradu. Lični fond sadrži skenirana arhivska dokumenta iz više arhivskih fondova, ali u najvećoj meri iz Vojnog arhiva u Beogradu (ranije Arhiva Vojnoistorijskog instituta), arhiva jugoslovenskog i srpskog ministarstva unutrašnjih poslova, kao i skenirane kopije arhivske građe koja je poreklom sa Kosova i Metohije (posebno iz Prištine i Kosovske Mitrovice). Neobjavljeni i objavljeni istorijski izvori o ratnim zločinima albanskih kvislinga, kao i o zločinima nemačkih nacista, italijanskih i bugarskih fašista, koji su izvršeni u najvećem obimu nad Srbima i Jevrejima, kao i nad pripadnicima partizanskog pokreta na Kosovu i Metohiji, omogućavaju u izvesnoj meri analizu ratnih zločina na prostoru Kosova i Metohije tokom okupacije 1941. – 1944. i u periodu albanske pobune krajem 1944. i početkom 1945. godine. Osnovni autorov cilj bio je da se iz vizure istoriografije sagledaju ratni zločini i druga stradanja stanovništva koje je živelo na Kosovu i Metohiji za vreme Drugog svetskog rata. Posebno je bilo važno utvrditi ulogu albanskih kvislinga (žandarmerija, policija, 21. SS divizija „Skenderbeg“) koji su pored pravoslavnog slovenskog stanovništva (većinom Srba) učestvovali i u prikupljanju Jevreja sa Kosova, potom njihovom zlostavljanju i čuvanju do upućivanja u nemačke koncentracione logore. Neki Jevreji su bili i njihove direktne žrtve, a albanski kvislinzi su aktivno učestvovali i u pljačkama jevrejske imovine.  Zločinci među albanskim kvislinzima bili su i pripadnici 13. SS divizije „Handžar“, Kosovskog puka, vulnetari, žandarmi, policajci, pripadnici nemačke šuc – policije i nemačkih obaveštajnih službi. Na kraju rata najviše zločina izvršili su balisti, oružane formacije organizacije „Bali Kombtar“ (Nacionalni front). Albanski kvislinzi nisu ubijali civilnu populaciju (u najvećem broju Srbe) samo na Kosovu i Metohiji, već i u zapadnoj i južnoj Srbiji, na Čakoru i u Polimlju, u Rožaju i Tutinu, koji su bili deo pećke prefekture, kao i u deževskom srezu koji je bio deo kosovsko – mitrovačkog okruga. U toku Drugog svetskog rata sa Kosova i Metohije internirano je ili proterano u izbeglištvo ukupno između 70.000 i 95.000 do 100.000 Srba. Prema istraživanjima Antonijevića internirano je ili proterano u izbeglištvo između 90.000 i 100.000 Srba. Srpski narod na Kosovu i Metohiji, većinom je stradao u direktnom teroru od strane albanskih kvislinga (oko 7.000 žrtava), koji su delovali samostalno ili bili pod komandom okupatora. Među stradalima ima i žrtava okupatorskih vojnika. Procene broja ubijenih Srba u srpskoj istoriografiji, kreću se od 10.000 do 12.000. Prema autorovim istraživanjima i procenama stradalo je između 9.000 i 10.000 Srba.

Ova knjiga, možda nije bez nedostataka i grešaka (bilo bi dobro da je sledi jedan ozbiljan i kritički rad u okviru npr. okruglog stola stručnjaka, a i dalji istraživački rad), ali smatramo da će predstavljati dragocen kamen u mozaiku srpske istoriografije o stradanju stanovništva, naročito srpskog naroda u Drugom svetskom ratu na teritoriji okupirane Jugoslavije, a posebno u oblasti Kosova i Metohije, koje zauzima posebno značajno mesto u svesti  srpskog naroda. Još jedan od razloga koji ovom izdanju daje veći značaj, je taj što ovaj temi nije pridavano dovoljno pažnje u periodu socijalističke Jugoslavije, najčešće iz ideoloških razloga, pod čijim uticajima je bila i jugoslovenska istoriografija sa tezom o jednakom stradanju naroda i nacionalnih manjina koji su živeli u jugoslovenskoj državi, koja je bila prisutna i na stranicama radova istoričara koji su pisali o dešavanjima od 1941. do 1945. godine, ili je tema ratnih zločina, zločina genocida i holokausta na jugoslovenskim prostorima bila potisnuta, da o njima čak nije ni pisano.

Izvor: Stanje stvari

Vezane vijesti:

Nenad Antonijević: Stradanje Srba na Kosovu je crna rupa …

Zbog ponovljenog zločina dio BiH, Kosmet i Hrvatska ostaju bez …

Video: Kultura sjećanja i pamćenja – Nenad Antonijević …