Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Početkom jeseni 1990. godine otvorene su dvije jame Ržani do i Pandurica, na području Ljubinja. Jama Kapavica nije ni bila zabetonirana.
Iz njih iznete kosti Srba ubijenih u junu 1941. Kosti iz Kapavice sahranjene su u grobnici nedaleko od jame. Žrtve iz Pandurice su sahranjene na groblju pored crkve Presvete Bogorodice u Ljubinju, u posebnu grobnicu, a one iz Jagodnjače Rržani do, položene su u novoizgrađenu spomen kapelu u selu Veličanima, Popovo polje.
U to vrijeme bile su toku pripreme za otvaranje Šurmanačke i drugih jama u Donjoj Hercegovini, o čijim počecima govori ovaj film:
Od 1974.godine rodbina žrtava je počela da organizovano,na datume stradanja, u kolonama automobila, posećuje jame, prolazeći pritom kroz ustaška sela. Ipak, od 1947. do1990.godine, nije bilo dozvoljavano sveštenicima da na jamama služe parastose. Prebilovčani su 6.avgust, datum stradanja nejači u Šurmanačkoj jami, počeli da poštuju kao praznik. U polju toga dana ne bi radili ništa, a zaposleni su uzimali slobodan dan.
Kada je, pred neizbežnim slomom, titoistička vlast oslabila, Prebilovčani su u oktobru 1990. godine podneli zahtev za otvaranje Šurmanačke jame i pokrenuli akciju za izgradnju spomen-crkve u selu u čijoj bi se kripti sahranile kosti žrtava. Pridružila su im se uskoro i druga sela, zahtevajući da se otvore i ostale jame i da se sve žrtve sahrane u Prebilovcima.
U pravom ustanku, spontanom i nenasilnom, uz izuzetno dobru organizovanost i požrtvovanje, krajem 1990. i početkom 1991.godine, otvorene su jame: Golubinka i jama u Beninoj ogradi,obe u Šurmamcima, Bivolje brdo, Kukauša donja i gornja, Hadžibegov bunar i Gradina, obe u Hutovu, Golubinka u Prenju, Jasoč, Golubnka na Poplatu, Golubinka i Rudine u Prenju, Zvekalica u Opličićima i Vidonja.
Jama Gavranica nije bila betonirana, a kosti žrtava su nekoliko godina ranije izvađene i sahranjene u Gornjem Hrasnu. Ostale su neotvorene jama Barev do kod Šćepan Krsta, Bodirogina jama u Poplatu, jama Gubavica i više jama u zapadnoj Hercegovini: Humac, Međugorje, Vitaljina, Služanj, Cerno…
Mošti monaha i iskušenika, prenete su iz Vidonje u manastir Žitomislić, gde su u februaru 1991.godine svečano sahranjene. Izvađene kosti ustaških žrtava iz drugih otvorenih jama, su oprane i prenete u Prebilovce, gde su uz danonoćno dežurstvo, boravile u zgradi Doma kulture više od 8 meseci.Za to vreme izgrađeni su temelji Spomen-crkve posvećene Saboru srpskih svetitelja i prebilovačkih mučenika sa kriptom i velikim mermernim ćivotom u njoj.
Tu su svečano prenete i položene 4.avgusta 1991. godine na 50- godišnjicu stradanja…”
Milenko Jahura: Pregled stradanja Srba Donje Hercegovine u Genocidu Nezavisne Države Hrvatske 1941- 45. godine (objavljeno u Zborniku Međunarodne konferencije o Jasenovcu 2014.god.)
Izvor: Slobodna Hercegovina
