Nepoznata priča o srpskom heroju – pilotu iz Drugog svetskog rata

Ovo je još jedna od mnogih tragičnih priča o srbskom herojstvu i srbskoj naivnosti, koje nas vekovima prate kao narod, pubertetski i u najboljem i u najgorem smislu: u najboljem, jer smo idealisti, spremni da ginu za slobodu i pravdu, i u najgorem, jer smo naivni i podložni manipulacijama lukavih zlotvora.

Ovo je priča o junaku koji se žrtvovao (ili koga su žrtvovali? ), a koji je zaboravljen jer je istina o njemu „politički nekorektna“. Dok ne sakupimo sve takve priče na jedno mesto, i ne sagledamo njihovu suštinu, nećemo uspeti da se vratimo „srbskom stanovištu“.

Mileta Protić rođen je 21. juna 1913. godine u selu Tovariševo, u opštini Bačka Palanka, u imućnoj porodici. .. Vojnu pomorsku akademiju završio je 1934. godine, vazduhoplovnu izviđačku školu 1937. a 1939. godine i Pilotsku školu i postao pilot na vojnim hidroavionima.

Godina 1941.

U proleće 1941. Mileta se nalazio u Vazduhoplovnoj pomorskoj bazi u Divuljama kod Splita, gde je sa njim na čelu, formirana jedna rodoljubiva grupa, koja je izrazila čvrstu nameru da se bori i brani otadžbinu, a ukoliko Nemačka i Italija okupiraju Jugoslaviju da se priključi saveznicima i nastavi borbu.

U zoru drugog dana rata italijanska avijacija uništila je avione njegove eskadrile. Odlučan da nastavi rat, Mileta se sa grupom oficira i vojnika-mornara, naoružani samo ličnim pešadijskim naoružanjem (pištolji, puške i dva-tri puškomitraljeza “Brno”) probija ka ratnoj bazi u Boki Kotorskoj.Usput su vodili borbe sa ustašama, koje su već od 10. aprila preuzimale vlast duž Primorja i Dalmacije.

16. aprila 1941. eskadrila aviona poleće za Grčku, a zatim 22. aprila stiže u Egipat, gde ih dočekuju Englezi. Bila je to jedina vojna jedinica bivše jugoslovenske vojske koja je organizovano prešla na stranu Saveznika, sa ciljem da nastavi brobu protiv zajedničkog ratnog neprijatelja.

Kod Engleza

Englezi su od njih tražili da predaju avione i odu u Aman (Jordan), ali naši letači to nisu prihvatili, posebno Mileta Protić. Čak su zapretili da će oružjem braniti svoje avione. Kad su Englezi videli ozbiljnost situacije, i da bi moglo doći do krvoprolića, složili su se i pristali su da ih prihvate u 201. skvadron.

Po dolasku u Afriku jugoslovenska eskadrila, u saradnji sa engleskim vazduhoplovstvom, izvršava borbene zadatke. Više od godinu dana štitili su prilaze lukama u Abukiru i Aleksandriji, pratili savezničke konvoje, uništavali neprijateljske podmornice, pronalazili i spasavali posade oborenih savezničkih aviona i vodili borbe sa neprijateljskim avionima. Britanci su hvalili njihovu hrabrost, znanje, veštinu i disciplinu, a egipatska štampa je objavila reportaže o podvizima jugoslovenske eskadrile.

Englezi protiv Draže

Kada je došlo do svađa i sukoba među izbeglicama iz Jugoslavije u leto 1942. godine, engleske vlasti su zatvorile oko 300 pobunjenih oficira i podoficira u logor Abusu kraj Kaira.

Posle nekoliko meseci, u vreme kada je nemački maršal Romel sa svojim tenkovskim divizijama nastupao prema Kairu, Mileta Protić sa svojim oficirima dobrovoljno, iz logora, učestvuje u kopanju odbrambenih rovova i drugih prepreka, sa ciljem da se zaustavi nemačka ofanziva.

Ubrzo zatim, od početka oktobra 1942. godine, Protić i ostali jugoslovenski piloti ponovo lete i izvršavaju ratne zadatke kao pripadnici britanskog vazduhoplovstva.

Jedan vazduhoplovni poručnik Aleksandar – Alek Marković, navodno simpatizer KPJ i pre rata, počeo je da vrbuje pilote, uz tvrdnju da je đeneral Mihailović izdajnik, i da treba da se stave pod komandu novoproklamovanog maršala Tita. Njemu je u propagandi pomagao izvesni Franjo Gaži. Početkom 1944.godine, a posle Teheranske konferencije, Saveznici (Englezi) izdaju đenerala Dražu Mihailovića i staju na stranu Tita, koga obilato podržavaju.

Ucenjuju Kralja Petra Drugog da na radio Londonu pozove pripadnike JKVuO (Ravnogorce) da se stave pod komandu  Broza.

Alek Marković u Kairu stupa u kontakt sa Titovim saradnicima Milentijem Popovićem i Vladimirom Dedijerom, koji su bili u engelskoj vojnoj bolnici kao ranjenici.

Početkom januara 1944. godine došlo je do pobune i podele pripadnika jugoslovenske vojske u inostranstvu.  Avijatičari, skoro svi piloti, kao i tehničko osoblje izjasnili, su se za prelazak iz kraljevske u NOVJ. Organizator pobune, Marković, kasnije gine u sudaru dva naša aviona na aerodromu u Egiptu.  I Mileta Protić se obreo u NOVJ – bilo mu je važno samo da se bori za slobodu.

Pod komandom Franje Pirca

Prva eskadrila NOVJ formirana je 22. aprila 1944. godine na aerodromu Benina u Libiji. Eskadrilu suposetili 21. maja predstavnici Vrhovnog štaba NOVJ, kada je ljudstvo položilo zakletvu NOVJ. Mileta Protić, kao komandir Prve eskadrile primio je, posle navedenog ceremonijala, zastavu nove Jugoslavije. Pored britanskih stručnjaka, Mileta je bio jedan od glavnih instruktora za obuku.

Prva lovačka eskadrila je iz Benina u Libiji, 15. avgusta 1944. godine preletela na aerodrom Kane kod Trevolija u Italiji na avionima “Spitfajer”. Po dolasku na aerodom Kane 352. skvadron je i ubrzo počeo da izvršava borbene zadatke nad Jugoslavijom. A za to vreme, junaku Mileti Protiću komandant je bio od Titov miljenik, izdajnik Franjo Pirc, a ubrzo u Prvu eskadrilu stiže i politički komesar KPJ, Franjo Kluz.

Pirc je bio pukovnik, komadant Drugog puka avijacije Kraljevine Jugoslavije u Kragujevcu. U toku Aprilskog rata 1941. godine, on je svojim konfuznim komandama omeo upotrebu Drugog puka u odbrani zemlje, i dopustio da ceo puk bude uništen na tlu. Širio je defetizam, i, iako Slovenac, još pre rata je uspostavio kontakt sa Nemcima i ustašama i kao petokolonaš spremao se za izdaju.Naredio je uništavanje preostalih aviona na aerodromima, a sam je preleteo Nemcima u Zemun koji je već bio u sastavu NDH. Pilot Boris Cijan kojeg je Pirc uzeo kao pratioca rekao je da ga je Pirc predao u ruke Nemcima po sletanju na Zemunski aerodrom. Za izdaju je nagrađen od Ante Pavelića, pa je postao komandant vazduhoplovstva NDH. Kasnije prelazi u NOVJ i Tito ga postavlja ni manje ni više nego za komandanta avijacije.

Mileta Protić ne samo što nije bio član KPJ, nego je stalno izbegavao svaki politički angažman. Saveznička komanda vazduhoplovstva za Srednji i Bliski istok proglasila ga je za “Vazduhoplovnog asa”. Sa njima je zajedno ratovao skoro tri godine i bio je redovno bolji od njihovih najboljih pilota i komandanata.

Povratak u Jugoslaviju i pogibija pilota

Dana 2. septembra 1944. godine, eskadrila je iz Kane preletela na aerodrom na ostrvu Vis. Sledećeg dana Josip Broz je izvršio smotru Prve lovačke esadrile, a major Mileta Protić, prvi komandir eskadrile, predao mu je raport. Pored uštogljenog i opeglanog Franje Pirca, stajao je Ficroj Meklejn, engleski brigadni general, špijun koji je spletkama i obaveštajnim radom, tipičnim za Engleze, zavio srbski narod u crno.

Za četiri zadnja meseca 1944. godine skoro svi prvi piloti Prve eskadrile izginuli izvršavajući borbene zadatke. To je zapanjilo i Saveznike, s obzirom da su oni većinu naših ljudi poznavali i divili se njihovoj veštini, hrabrosti i odlučnosti.

Mileta S. Protić, komandir Prve lovačke eskadrile, prema nekim izvorima i komandant prvog lovačkog puka vazduhoplovstva NOVJ, poginuo je na svom 66-tom ratnom zadatku 19. decembra 1944. godine kod Žepča u Bosni. Imao je 31 godinu. Na zadatak je leteo sa aerodroma Kane u Italiji, vreme je bilo zimsko, sneg i niski oblaci. Sa pogibijom Milete Protića u Prvoj lovačkoj eskadrili više nije bilo ni jednog rukovodioca – pilota koji su stajali u stroju 22. aprila kada je formirana na aerodomu Benina u Libiji. Svi su poginuli za pet meseci borbenih dejstava protiv neprijatelja.

Ne ulazeći u sferu nagađanja, potrebno je reći još par činjenica.

Mileta Protić je jedan od retkih koji nije proglašen narodnim herojem, iako je bio komadant Prve partizanske eskadrile i eskadrona – puka.. Postojale su priče da je pilot-major Protić, likvidiran na sumnjivom 66. borbenom letu, zbog svog tvrdokornog stava da ne ulazi u KPJ i zbog svojih sposobnosti, koje nisu imale ideološku podlogu. Zvanično znamo da je, kako smo već pomenuli, Mileta Protić, kao i svi članovi grupe „RAF-ovaca“, poginuo na Svetog Nikolu iznad Žepča u Bosni 1944.

Streljanje 72 srpska pilota od strane komunista

Ta pogibija bi mogla da ima drugačiji kontekst ako na ovu priču dodamo i zapanjujuću vest od pre par godina. Naime, komisija Vlade Srbije za istraživanje zločina komunista posle rata, utvrdila je da su 21 dan pre Miletine pogibije, dakle 29. na 30. novembar 1944. godine, u selu Jabuka kod Pančeva Titovi likvidatori ubili 72 kraljevska pilota.

Oni su se, na poziv novih vlasti u oslobođenom Beogradu oktobra 1944. godine, odazvali NOVJ, i krenuli da se bore za otadžbinu. Kada su došli na sabirno mesto, pohapšeni su, da bi zatim bili odvedeni i pobijeni u već pomenutom banatskom selu.

Interesantno je ko je odlučivao o njihovom životu i smrti: To je bilo Veće u sastavu:Franjo Pirc, pukovnik Kraljevskog vazduhoplovstva, kasnije general Pavelićeve NDH, a potom general i prvi komandant vazduhoplovstva Titove Jugoslavije;Boža Lazarević, pilot, kasnije Titov general;Milan Simović Zeka, vazduhoplovni narednik, kasnije general;izvesni Gavra Škrivanić.

Sin kulaka iz Bačke, pobožni antipartijac dobio je samo dve male ulice u Somboru i Novom Sadu i osnovnu školu u Tovariševu. Ali, činjenice su činjenice: Mileta Protić je junak našeg naroda, jedan od mnogobrojnih svedoka veličine našeg slobodoljublja i spremnosti na žrtvu za istinu i pravdu.

Iz teksta V. Dimitrijevića

Izvor: RASEN

Povezani članci:
Kako su komunisti streljali 72 pilota Kraljevine Jugoslavije
Vitezovi beogradskog neba: Šesti lovački puk
Začeci srpskog vojnog vazduhoplovstva

Napomena redakcije portala Jadovno.srb.: Ovaj prilog je prvi put objavljen na našem portalu 15. maj 2017. godine.