Zatiranje Srba u Hrvatskoj (2): Kako je stvorena Krajina

Svetozar Livada u svojoj poslednjoj knjizi „Biološki slom i nestajanje Srba u Hrvatskoj – 1880-2011“, navodi da prvi istorijografski zapisi o naseljavanju Srba u severnoj Dalmaciji (Dalmatinska zagora) datiraju još iz 14 veka, tokom vladavine plemena Šubići „kao najdugovečnijeg vlastodržaca od 12 hrvatskih plemena“.

Kasnije, ova doseljavanja bivaju snažnija i brojnija, a masovnije naseljavanje srpskog stanovništva počelo je kada „Bosna šapatom pade“ 1463. godine, a zatim i u 16. i 17. veku.

Nakon što je Hrvatska zahvaljujući turskoj ekspanziji opustošena i rakomadana, sa gubicima koji se procenjuju na čak 400.000 stanovnika, bilo je potrebno nešto učiniti i zaštititi preostali deo teritorije od daljeg upada i pljački. Rešenje je pronađeno u naseljavanju novih žitelja, prekodunavskih Srba.

Neki istraživači te doseljenike nazivaju „Rašani“, neki „Vlasi“, a neki „pravoslavni Dalmatinci“. U Slavoniji oko Kalnika takve srpske naseobine zvali su „Mala Vlaška“ ili „Terra Valaccorum“.

Kupovina zemlje

– Za vladavine hrvatsko-ugarskog kralja Matije Korvina (1458-1490) ojačana je odbrana od Turaka brojnim reformama, uključujući i ‘regule’ i statute Srba, što ga je uvrstilo u ‘dobrog vladara’. Za vladavine kralja Sigismunda (Žigmunda) (1387-1437) Srbi se spominju u Lici i oko Senja. Postoje brojni dokumenti o dolasku ‘Rašana’ u Žumberak. Mažuranić ih naziva ‘ljutim vlasima“. Na primer, Lopašić opisuje naseljavanje Žumberka 1533, zatim 1538. i 1541. godine pripadnicima ‘istočne crkve’ iz Primorja. Sa ovog područja regrutovani su uskoci kao najamnici za obranu Bihaća i zaštite od aspiracija Venecije. Ovo naseljavanje imalo je strateški značaj, da se onemogući Turcima da prodiru preko Bele Krajine u Sloveniju, a istovremeno nemoguće je bilo odbraniti područje Korduna, jer se na ovom području nalaze otvoreni prostori za turske prodore – precizira profesor Livada i navodi još neke primere.

Na području Gorskog kotara, Srbi su, prema istorijskim podacima, počeli da se doseljavaju 1609. godine uz pomoć kaluđera iz manastira Krke, i to oko reke Dobre i oko naselja Modruša, Oštarija, Ogulina i „Pusti Plaški“.

Livada posebno naglašava da su te naseobine nastale tako što su Srbi kupovali tu zemlju, a ne naseljavali napuštena područja.

„Krajem 16. i početkom 17. veka dolazi do masovnijih naseljavanja u Gornjoj Krajini, o kojima mnogi istraživači imaju tačne opise broja porodica, imena voditelja selilačkih skupina i mesta zasnivanja naselja u početku ‘naselja za dati trenutak’, zbog veoma čestih turskih provala i napada.

Time se stvorila kakva-takva podloga da se novonaseljenim stanovnicima nametnu regule o dužnostima i obavezama u ‘odbrani predziđa hrišćanstva’, poznate kao: vlaške privilegije (u vezi s posedovanjem zemlje, stoke, posebno konja, sticanjem privilegija uz titulu ‘junaka’, i dr.), statuti i drugi razni oblici sporazuma i dogovora. Ovaj proces regulacije međusobnih odnosa novonaseljenog srpskog stanovništva sa domicilnim vlastima bio je pun unutrašnjih protivrečja i teškoća, ali iz nužde se dolazilo do spoznaje da je to jedini način preživljavanja u datom trenutku i prostoru obitavanja.“

Pljačkaški prepadi

Sredinom 17. i 18. veka stvaraju se naselja sa imenima koja će ostati do današnjih dana, a Svetozar Livada navodi samo neka nastala odmah po završetku austro-ugarsko-turskog rata koji je trajao od 1788. do 1791.

– Na područje Banije na početku rata (1788) naseljava se 428, a posle rata 818, odnosno ukupno 1.246 porodica ili domova u selima Topusko, Perna, Blatuša, Čemernica, Vrginmost, Bović, Stipan i dr. Cilj ovih naseljavanja je stvaranje baze za regrutovanje vojnika za odbranu Austro-ugarske carevine od napada Turaka. Snaga te baze je u brojnosti regruta na ukupan broj doseljenika.

Tako, na primer, u samo četiri regimentna područja (ličko, otočko, ogulinsko i slunjsko) sa oko 7.300 duša, moglo se regrutovati i do 2.000 vojnika.
Iako se na ovaj način granica stabilizovala, prodori Turaka nisu prestajali, posebno oni iznenadni pljačkaški prepadi. Istovremeno, nisu prestajali ni pojedinačna, porodična i grupna prebegavanja ispred turskog zuluma, pa se tako nastavljalo i doseljavanje srpskog stanovništva u već utemeljenim i novim naseobinama.

Sve je to pojačavalo potrebu daljnjeg razvijanja državne regulative u pogledu prava, posebno privilegija, kao i dužnosti doseljenih stanovnika; jačanja odbrambene sposobnosti naselja; ekonomskih resursa, posebno zemljišta i stočnog fonda, infrastrukture, i drugo – naglašava Livada.

Govor brojki

„U Cetinskom kraju naseljeno je 230 porodica ili toliko zasnovano domova u selima Radovica (46), Maljevac (37), Kekić Selo (37), Cetinska Varoš (60), Begovac (16) i Kruškovac (34). U Drežničkom kraju naseljeno je 275 porodica ili domova, u selima Ljeskovac (50), Grabovac (60), Sadilovac i Gavranov Kamen (33), Vaganac (66) i Drežnik (66).

U području Otočke regimente naseljeno je 156 porodica ili domova u selima Petrovo Selo i Baljevac (104), Međudražje, Meljinovac, Kruzi i Nebljusi (zajedno 52). U području Ličke regimente naseljeno je 320 porodica ili domova u selima Dnopolje (27), Donji Lapac (60), Orahovac (35), Gornji Lapac (18), Borićevac (15), Dobroselo (64), Doljani (37), Brotnja (19), Zaklopac (17), Kaldrma (8), Tiškovac (7), Vagan (7) i Drenovac (6).“

Odbrana hrišćanstva

Svetozar Livada ističe da su Srbi u Hrvatskoj prisutni više od 21 generacije, odnosno duže od šest vekova.
– Ova i sve ostale činjenice govore da srpsko stanovništvo predstavlja starosjedilačku, višegeneracijsku, autohtonu etničku grupu, odnosno zajednicu, koja je golemim naporima došla na ove prostore, branila ih kao ‘predziđe hrišćanstva’, zajedno sa Hrvatima.

Doseljeno srpsko stanovništvo humanizovalo je prostore koje su naselili, krčenjem i osvajanjem zemljišta, zasnivajući naseobine i toponime, gradeći putnu mrežu i drugu infrastrukturu i time dalo svoj doprinos u društveno-ekonomskom razvitku svoje nove domovine Hrvatske – ističe profesor Livada.

Autor: Đ.Barović

Vezane vijesti:

Zatiranje Srba u Hrvatskoj (1): Istorija duga sedam vekova