Uzaludne nade logoraša

Obećanje jasenovačkim zatočenicima da će ih uskoro osloboditi i spasti od ustaškog noža, Tito i njegovi borci nisu ispunili, iako je logor čuvalo samo 1.500 Pavelićevih bojnika

MEĐU brojnim pozdravnim telegramima koje su većnici Titovog AVNOJ-a krajem 1943. poslali iz Jajca, bio je i onaj koji je upućen „zatočenicima fašističkih tamnica i logora“ u porobljenoj Jugoslaviji.

Već u prvoj rečenici ovog dokumenta napravljen je previd. Rečeno je da se AVNOJ obraća onim Jugoslovenima koji su „pali u tamnice i koncentracione logore njemačkih zločinaca i njihovih ustaških i četničkih sudionika“, a četnici ni tad ni u bilo kom drugom periodu rata nisu imali nijedan koncentracioni logor. Nemci su u Jugoslaviji vodili samo logor Sajmište, na levoj obali Save, u Beogradu, i logore u Šapcu i Nišu, a preostalih petnaestak držale su ustaše na teritoriji NDH. Ovaj podatak je važan i zbog toga što su Jasenovac i drugi ustaški logori bili jedini u okupiranoj Evropi kojima nisu komandovali Nemci. I što su bili jedini u Evropi u kojima su masovno ubijana i deca.

Malu senku na ovaj dokument baca i pretposlednja rečenica u kojoj Tito i njegovi saradnici obećavaju zatočenicima ustaških logora da će se i dalje „boriti protiv njemačkih zlikovaca i njihovih četničkih i ustaških najamnika“. Pri čemu su ustaše, koje su najveći broj tih nesrećnika zatočile u svoje logore i masovno ih ubijale, navedene na poslednjem mestu.

LOGORAŠE Stare Gradiške, Jasenovca i drugih ustaških logora u NDH posle zasedanja Titovog AVNOJ-a u Jajcu prvi i jedini put tokom rata obasjalo je sunce. A kako i ne bi kad su im Tito i njegovi najbliži saradnici poručili da misle na njih, da „nisu ostavljeni i zaboravljeni“. I da se „herojska Oslobodilačka vojska našeg naroda približuje ili već stoji pred vašim tamnicama“.

– Sa oduševljenjem smo primili pozdrav upućen svim zatočenicima ustaških logora sa Drugog zasjedanja AVNOJ-a – uzvratili su zatočenici ustaških logora u Hrvatskoj, Predsedništvu Titovog AVNOJ-a.

– Vaš drugarski pozdrav učvrstio je još više u nama vjeru da nismo zaboravljeni ni prepušteni našoj sudbini.

– Ponosni na velike uspjehe naše herojske Narodnooslobodilačke vojske pod genijalnim vođstvom Maršala Jugoslavije, našeg druga Tite, mi vam uz ovaj pozdrav upućujemo izraze našeg oduševljenja i naše vjere u bližu konačnu pobjedu.

– Hiljade naših najboljih drugova palo je od noža po ustaškim klaonicama ili istrunulo od gladi u memljivim samicama, ali nikakve muke nisu mogle da nas slome.

– Mi koje je zadesila najveća nesreća, što može pogoditi borca, a to je da mora bez puške u ruci, goloruk i bespomoćan, svakodnevno gledati smrti u oči i trpjeti poniženja – mi smo pratili pažljivo i s pouzdanjem vašu tešku borbu, a naše su misli bile s vama u vašim napredovanjima kao i u vašim uzmacima. S vama smo podnosili sva stradanja i djelili sve slavne pobjede, a naša vjera u konačni uspjeh nije nijednog časa bila uzdrmana.

– Naša vruća želja u ovim sudbonosnim danima jest da nam se još jedanput pruži mogućnost da zajedno s vama doprinesemo svoj udio u proganjanju, uništenju i kažnjavanju krvoločnog okupatora i ustaških zločinaca koji su u svoje razbojničke i pljačkaške svrhe iskoristili nesreću što je snašla naš narod kad je prljava švapska fašistička čizma uskrsnula našu svetu zemlju.

– Pa i ako nam se ova vruća želja ne ispuni, ako nas ustaške zvijeri u svom nemoćnom bijesu goloruke u neravnoj borbi unište, mi ćemo do posljednjeg daha dijeliti s vama radost konačne pobjede, svjesni da će to biti poslednji znak života fašističke nemani i da je došao dan potpunog oslobođenja napaćene domovine.

– Ovaj veliki dan približuje se, pa ako ga mi ne doživimo, izručite naše pozdrave svima onima koji budu srećni i dostojni uživati plodove naših zajedničkih žrtava.

– Imajući puno povjerenje u našeg Maršala, druga Titu, i u vas, kao jedine predstavnike svih naroda Jugoslavije okupljenih u AVNOJ-u, i znajući da ćete mudrim rukovodstvom, a uz pomoć bratskog Sovjetskog Saveza i ostalih saveznika, sa uspjehom dovršiti ovu tešku borbu, mi zahvaljujemo na poslanom pozdravu i kličemo: Živio AVNOJ.

BIBLIJSKA SLIKA SA DRINE

U ISTO vreme, u proleće 1942, Nemci i ustaše, uz saradnju Rogatičkog partizanskog odreda, Glasinačkog partizanskog bataljona i drugih partizanskih snaga, borili su se protiv jedinica četničkog komandanta Jezdimira Dangića, člana revolucionarne organizacije Mlada Bosna, koji se borio da Sarajevo i istočnu Bosnu oslobodi od NDH i pripoji Srbiji. U završnici ove bitke, Nemci i ustaše su u Starom Brodu na Drini, 7. aprila 1942, pobili i u Drinu bacili više od 4.000 četnika i srpskih civila, koji su pokušavali da pređu Drinu.

Među onima koji su nameravali da se dokopaju Srbije bilo je i 320 srpskih devojaka, koje su masakr svojih sunarodnika posmatrale sa jednog brežuljka iznad Drine. Kad su shvatile da ih ustaše ne diraju, jer su planirali da ih pre klanja siluju, sve su počele da skaču u hladnu Drinu. Kad su ugledali taj biblijski prizor, Nemci su obustavili paljbu, a ustaše su nastavile sa klanjem preostale nejači.

Slično savezništvo ostvareno je i oktobra 1943, kada su četnici posle oslobađanja Rogatice i Višegrada od ustaša krenuli na Sokolac, poslednje ustaško uporište pre Sarajeva. S leđa su ih napale Titove snage, a ustaše i Nemci su pokrenuli ofanzivu na njihovu prvu borbenu liniji i tako je Sokolac i dalje ostao u Pavelićevim rukama.

OBEĆANjE da će ih uskoro osloboditi od ustaškog noža, Tito i njegovi borci nisu ispunili. A jasenovački nesrećnici su ozbiljno poverovali ovom i ranijim obećanjima Titovih boraca da će ih osloboditi, pa su zbog toga još 1942. formirali specijalnu udarnu grupu jasenovačkih logoraša koji bi pomogli Titovim borcima u njihovom oslobađanju. Grupu, koja je ubrzo prerasla u organizaciju od 450 članova, predvodili su dr Milo Bošković i električar Remzija Rebac.

O postojanju te udarne grupe, koja je nabavila i nešto oružja, čak i bombi, Tito je bio obavešten još godinu dana pre održavanja „plenuma“ AVNOJ-a u Jajcu.

Za sve vreme rata Tito je samo jedanput, i to operativnom štabu svojih pristalica u Bosanskoj Krajini, u post skriptumu pisma pisanog 31. marta 1942. rekao da „ispitaju mogućnost eventualnog napada na koncentracioni logor u Jasenovcu“. Tvrdio je da je u tom logoru „bilo oko 10.000 naših(!) zatvorenika, a sada je ostalo svega još oko 1.500 živih drugova“.

NA KRAJU je rekao da bi „taj napad trebalo organizovati zajedno sa štabom iz Hrvatske“, u kojoj se Jasenovac nalazio, ali u Titovoj ratnoj arhivi uopšte nema dokumenta iz koga bi se moglo videti da je on tu naredbu izdao ili o tome bar obavestio štab svojih snaga u Hrvatskoj.

Šest meseci kasnije, oktobra 1942, dvojica vodećih krajiških partizana Boško Šiljegović i Josip Mažar predložili su svojim slavonskim kolegama da zajedno napadnu Jasenovac i Staru Gradišku, ali Slavonci su taj predlog odbili. Rekli su da „te akcije za sada nisu moguće“ i da će to „doći u obzir malo kasnije“, ali do kraja rata nije više zabeležena nijedna slična inicijativa, iako je jasenovački logor čuvalo samo 1.500 ustaša.

Autor: Pero Simić

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Tito i Jasenovac (1): Ćutanje o logoru smrti

Tito i Jasenovac (2) Demonski cerek dželata

Tito i Jasenovac (3): Spokojstvo Vukašina od Klepaca

Tito i Jasenovac (4) Dva ordena za pokrštavanje Srba

Tito i Jasenovac (5): Ubistvo mitropolita i tri episkopa

Tito i Jasenovac (6): Paktiranje s Nemcima i ustašama

Tito i Jasenovac (7): Nemci protiv ustaških zločina

Tito i Jasenovac (9): I ustaše oslobađaju Srbiju

Tito i Jasenovac (10): Revizija istorije počela u Glini

Tito i Jasenovac (11): Najtužnija stranica genocida