Ustaški zločin nad srpskim narodom u Prebilovcima u Hercegovini (drugi deo)

Dubravsko selo Opličići koje se nalaze pored puta Čapljina-Stolac, bilo je meta ustaške akcije u isto vreme kad i Prebilovci.

U ovom selu ubijeno je oko 160 Srba, uglavnom muškaraca starijih od 15 godina, ali je među žrtvama bilo i žena i dece. Posle mučkog prepada od strane komšija muslimana i Hrvata, opličićki Srbi su prvo zatvoreni u zgradu Duvanske stanice na Domanovićima. Posle ponižavanja i premlaćivanja, vezani žicom po dvojica, kamionima su sprovedeni do jame u obližnjem Bivoljem brdu, u koju je već bio bačen veliki broj Srba o Vidovdanu i posle njega.

Kako se jama nalazi stotinak metara od puta za Mostar, bacanje je vršeno noću, u manjim grupama. Zločinci-jamari bili su komšije, poznanici žrtava. Bacanje u jamu preživeli su Mirko Ijačić i Jovo Pelkić-Knez, pošto su pre bacanja uspeli da oslobode ruke i njima se zadrže za kamenje i korenje, pri otvoru jame. U jamu je dobrovoljno otišlo i nekoliko devojaka i žena, želeći da tako podele sudbinu sa braćom i očevima, odnosno sinovima i muževima.

Manji broj Srba iz Opličića je, u ovom periodu, ubijen u jamama Kukauša i Zvekaluša u Dubravi, kod samog sela i na drugim mestima.

Klepci i Tasovčići, iz kojih je o Vidovdanu, već bilo ubijeno dosta Srba, sa ustašama na kućnom pragu i pod perfidnom i krvavom prozelitskom misijom don Ilije Tomasa, župnika župe Srca Isusova u Klepcima, zakletog ustaše od 1937. godine i ustaškog poverenika za Stolački srez, mirno su čekali dan svoga pogubljenja.

Don Ilija i ostali iz ustaškog stana, odlučili su da to bude ponedeljak, 11. avgust, pošto prethodnog dana, ovaj župnik-ustaša Srbe bude preveo u rimokatoličku Crkvu. Plan je bio da se toga dana potpuno istrebe Srbi u Čapljinskoj opštini. Iz kuća su isterani u svanuće, a zatim, u pratnji ustaša, pešice odvedeni u silos u Tasovčićima. Starije žene koje nisu mogle da pešače, njih devet, ubijene su odmah u Klepcima, pa je svima postalo
jasno šta ih čeka. Ustaše u silosu, pred očima majki, supruga i dece, vezuju žicom odrasle muškarce, sa rukama na leđima. To čini poznati krvolok Mato Andrun- Vuk, iz Domanovića, uvrćući žicu dok se ne ureže u meso, a zatim je po žici i rukama udarao kleštima.

Kada su vezani Srbi tražili da im vrate kape, koje su im pale sa glava prilikom vezivanja, ustaše su počele da im se glasno smeju i podruguju: „Šta će vam kape, kada vam idu glave!“ Više ustaša krvnički je tuklo mladića Kostu Mandrapu, iz Klepaca, pred pet njegovih sestara, koje su pokušavale da zaštite brata jedinca, te su bez straha nastrtale na ustaše. Kosta se junački držao, psujući ustaše, a slaveći Srbiju i Rusiju, pa mu je ustaša Ivan Borovac-Đondro kroz usta zario bajonet u grlo.

Ustaše, ličnim intrvencijama, oslobađaju iz silosa neke odrasle Srbe iz Tasovčića, a zatim iz nerazjašnjenih razloga i sve žene i decu već osuđene na smrt. Sve odrasle muškarce iz Klepaca, Loznice, Gnjilišta, Počitelja, Čapljine, kao i većinu iz Tasovčića, vezane, kamionima, odvode do jame Bivolje brdo, u koju ih žive bacaju. Pobegao je samo mladić Nikola Puhalo (Strahinić) iz Loznice. Do kraja meseca, pored ubijanja preostalih Prebilovčana, ustaše su još jedanput upale u selo Ljubljenicu, kod Stoca i preostale Srbe zapalili u jednoj štali. Iz plamena je jedino pobegla devojčica Slavojka Vukosav.

Ubrzo su Italijani ponovo okupirali Hercegovinu, što je, donekle, zaustavilo ustaške pokolje Srba u ovom kraju. Do kraja rata, ustaše su iz ovog kraju ubile još oko 300 Srba, većinom dece i žena, od kojih preko 100 u septembru 1944, u logoru smrti Jasenovac. Naselje Loznica tada je skoro ugašeno.

Preživeli Prebilovčani su posle rata imali snage da obnove selo, ponovo se ženeći, dobijali su drugu decu. Zbog lažnog „bratstva i jedinstva“, prvu decu nisu smeli da vade iz jame da bi ih sahranili. Bili su pod stalnim pritiskom UDBE, a titovci su im raznim reformama i arondacijama oduzeli najbolju zemlju.

Umnogome, Savez komunista bio je na liniji ustaških ciljeva, prilagođenih vremenu, a na kraju je i doveo zemlju do raspada i novog stradanja srpskog naroda.

Većina jama je 1961. godine zabetonirana, a pored njih je Savez boraca podigao spomenike, u vidu belih, granitnih stubova, sa natpisima na latinici, na kojima je pisalo da su tu ubijene žrtve fašista ili ustaša u leto 1941. godine, bez pominjanja broja i nacionalnosti žrtava, čak ni sela iz kojih potiču. Ovim su bili zacementirani i svi srpski zahtevi da se kosti žrtava izvade iz jama i ljudski i hrišćanski sahrane. Za zločine u jamama malo ko je odgovarao pred sudom.

Posle 16 godina od izvršenog zločina i 12 godina od oslobođenja, UDBA je 1957. godine organizovala sudsku farsu izvevši pred Okružni sud u Mostaru 14, od bar 150 jamara iz Šurmanaca, Međugorja i Bijakovića, na čelu sa Ivanom Jovanovićem – Crnim, koji je dotle skrivan u okolini Subotice. Član sudskog veća bio je, kao porotnik, Jozo Jelčić, koji 1941. godine, naseljavao ustaše u prazne srpske kuće u Prebilovcima. Od ovih teških ratnih zločinaca, samo su šestorica osuđena na smrt, a ostali na vremenske kazne. Jedan je osuđen na samo tri godine zatvora, što je ruganje pravdi i žrtvama srpskog naroda.

Prebilovci, koji su posle rata nastavili da žive, zahvaljujući nadljudskoj snazi i volji očeva, koji su se ponovo ženili, sa devojkama ili udovicama iz susednih srpskih sela i sa njima dobijali decu, neki i u sedamdesetim godinama, nisu se predavali niti su zaboravljali svoje žrtve. Njihovim primerom išla su i druga sela. Na seoskom groblju su skoro svi napravili porodične grobnice i na njima podigli spomenike na kojima je bila napisana puna istina. Navedena su imena i godišta žrtava, od koga su i gde stradali, često sa stihovima i porukama, koje su smetale i vlastima i Hrvatima, ali niko nije smeo da ih dira.

Od 1974. godine, rodbina žrtava je počela da organizovano, na datume stradanja, u kolonama automobila, posećuje jame, prolazeći pri tom kroz ustaška sela. Ipak, od 1947. do 1990. godine, nije dozvoljavano sveštenicima da na jamama služe parastose. Prebilovčani su 6. avgust, datum stradanja nejači u Šurmanačkoj jami, počeli da poštuju kao praznik. U polju toga dana ne bi radili ništa, a zaposleni su uzimali slobodan dan.

Kada je, pred neizbežnim slomom titoistička vlast oslabila, Prebilovčani su krajem 1989. godine podneli zahtev za otvaranje Šurmanačke jame i pokrenuli akciju za izgradnju spomen-crkve u selu, u čijoj bi se kripti sahranile kosti žrtava. Pridružila su im se uskoro i druga sela, zahtevajući da se otvore i druge jame i da se sve žrtve sahrane u Prebilovcima. U pravom, spontanom i nenasilnom ustanku, uz izuzetno dobru organizovanost i požrtvovanje, krajem 1990. i početkom 1991. godine, otvorene su jame: Golubinka i jama u Beninoj ogradi, obe jame u Šurmancima, Bivolje brdo, Kukauša donja i gornja, Hadžibegov bunar i Gradina, obe jame u Hutovu, Jasoč, Poplat, Golubinka i Rudine, obe u Prenju, Zvekaluša u Opličićima. Jama Gavranica nije bila betonirana, a kosti žrtava su nekoliko godina ranije izvađene i sahranjene u Gornjem Hrasnu.

Ostale su neotvorene jama Barev do kod Šćepan Krsta, i tri jame u zapadnoj Hercegovini: Humac, Služanj i Cerno. Mošti monaha i iskušenika prenete su iz jame Vidonja u manastir Žitomislić, gde su u februaru 1991. godine svečano sahranjene. Izvađene kosti ustaških žrtava iz drugih otvorenih jama su oprane i prenete u Prebilovce, gde su uz danonoćno dežurstvo, boravile u zgradi Doma kulture više od 8 meseci. Za to vreme izgrađeni su temelji Spomen – crkve posvećene Saboru Srpskih svetitelja i Prebilovačkih mučenika, sa kriptom i velikim mermernim ćivotom u njoj.

Uz služenje Patrijarha Pavla, Episkopa Irineja (Bulovića) i Atanasija (Jevtića), i sveštenstva, 4. avgusta 1991. godine, temelji crkve i kripta su osvećeni, i mošti mučenika su, posle Liturgije i opela, položene u veliki mermerni ćivot u kripti. Ovom dirljivom događaju prisustvovalo je oko 10.000 Srba, pretežno iz Hercegovine i veliki broj istaknutih ličnosti srpskog naroda iz BiH, Srbije i Crne Gore. Ali, sve je bilo pod senkom pretećeg ratnog sukoba, koji je najmanje bio potreban Srbima, a koji nisu mogli da izbegnu. Oko Prebilovaca, naoružani Hrvati već su držali položaje, a te večeri Radio Vatikan je u emisiji na hrvatskom jeziku, zloslutno optužio Srbe da u Prebilovcima grade svoju tvrđavu u dolini Neretve.

Nastaviće se.

Mile Pribilović

Izvor: pravoslavlje

Vezane vijesti:

Prebilovci -dva puta ubijeni i zaboravljeni

Ustaški zločin nad srpskim narodom u Prebilovcima u Hercegovini (treći deo)

POKLONIČKO PUTOVANjE U PREBILOVCE