Sretenje, dan državnosti Republike Srbije

Prema članu 1. Zakona o državnim i drugim praznicima u Republici, državni praznik Republike Srbije jeste Sretenje – Dan državnosti Srbije, spomen na dan kada je na zboru u Orašcu 1804. godine dignut Prvi srpski ustanak i dan kada je u Kragujevcu 1835. godine izdan i zakletvom potvrđen prvi Ustav Knjaževstva Srbije.

Sretenje – Dan državnosti Srbije, praznuje se 15.i 16. februara.

Na Sretenje, donet je prvi srpski ustav, jedan od najliberalnijihi, najmodernijih u Evropi tog vremena.

Srbija danas proslavlja Dan državnosti, koji se na Sretenje slavi u znak sećanja na 15. februar 1804. godine, kad je u malom šumadijskom mestu Orašcu počela borba za konačno oslobođenje od petovekovnog robovanja pod Turcima.

Istog datuma, na Sretenje, ali 1835. godine, knez Miloš Obrenović proglasio je prvi srpski ustav, koji je smatran za jedan od najliberalnijih i najmodernijih u Evropi tog vremena, kada većina evropskih zemalja nije ni znala za ustav. Ovaj datum je uzet kao početak stvaranja moderne srpske države i kao nacionalni praznik se slavi od 2001. godine

REČ O PRVOM SRPSKOM USTANKU

Prvi srpski ustanak je, u svojoj osnovi, bio pobuna protiv tiranije, ali je prerastao u revoluciju s nacionalnim, verskim i socijalnim zahtevima – oslobađanje naroda od turske okupacione vlasti i feudalnih obaveza, oslobađanje crkve od pritisaka islamizacije i formiranje nezavisne države okrenute povratku u krug evropskih naroda.

Ustanku je prethodio sukob vlasti i turskog dvora, Porte i janjičara koji je tinjao tokom celog 18. veka. U želji da pridobije buntovne stanovnike pogranične provincije, poznate kao Beogradski pašaluk, Porta je, na čelu sa sultanom Selimom Trećim, nizom akata (1793–1797) garantovala izvesne olakšice.

Već 1798. godine srpska narodna vojska i malobrojne trupe Porte suzbile su upad janjičara u Srbiju. Beogradski paša hadži Mustafa garantovao je poštovanje srpskih prava do 1801. godine, kada su ga janjičari svrgli i preuzeli vlast.

Usledio je period nezapamćenih svirepih zločina janjičarskih vlasti prema lokalnom stanovništvu, a uporedo su počele pripreme za ustanak protiv janjičara u dva centra – u Valjevskoj nahiji s knezom Aleksom Nenadovićem i Šumadiji s Karađorđem, na čelu.

Janjičari su, saznavši za pripreme, u događajima poznatom kao seča knezova, brutalno pobili mnoge viđene Srbe, među njima i Aleksu Nenadovića, Iliju Birčanina i hadži Ruvima.

Karađorđe je uspeo da izmakne turskoj poteri i da okupi svoje pristalice, tako da je, na Sretenje, paljenjem turskih hanova kod Orašca simbolično započeo ustanak, a sledeće godine je sprečavanjem carskih trupa da uđu u Srbiju i zvanično prekinuta veza sa Portom i proglašena nezavisnost.

Proces oslobađanja i obnavljanja državnosti bio je složen i dugotrajan, a okončan je 1878. godine kada je na Berlinskom kongresu Kneževina Srbija priznata za nezavisnu samostalnu državu.

REČ O PRVOM SRPSKOM USTAVU

Prvi srpski ustav, poznatiji kao Sretenjski, donet je u Kragujevcu 1835. godine, a podeljen je na 11 glava i 142 člana i njime je Srbija definisana kao nezavisna kneževina, podeljena u okruge, srezove  i opštine.

Sretenjski ustav je razradio Državni sekretar Dimitrije Davidović (lekar,političar i novinar – u početku je radio kao lični lekar kneza Miloša) koji se posebno istakao u radu na donošenju Hatišerifa u Carigradu.

Ovim ustavom su kneževa (Miloševa) prava ograničena i delimično preneta na državni savet. Sretenjski ustav bio je, za ono vreme i tadašnje prilike, veoma napredan, sa nagoveštajem demokratske vladavine. Pod pritiskom Turske, Austrije i Rusije koje nisu imale ustav, i koje su bile protiv sretenjskog ustava , knez Miloš  je rado stavio van snage Sretenjski ustav, posle nepuna dva meseca njegove primene.

Tri godine posle toga uveden je Turski ustav (1838).

Tim najvišim pravnim aktom zemlje, prvim u istoriji Srbije, bilo je sve regulisano, od državnih simbola, preko mesta i uloge Državnog saveta do značaja Skupštine i samog kneza u novom ustrojstvu zemlje.

Zbog istorijskog značaja za srpski narod i državu, 15. februar je 10. jula 2001. godine izabran za Dan državnosti Srbije.

DAN VOJSKE SRBIJE

Takođe, 15. februara obeležava se i Dan Vojske Srbije, zato što su vojni uspesi u Prvom srpskom ustanku vodili ka stvaranju srpske vojske i države u 19 veku i zbog toga što se tada javljaju prvi organizovani oblici oružane sile buduće srpske države. Obeležavanje Sretenja i Dana Vojske objedinjuje identitete vojske i države, čime se obnavlja njihova najdublja povezanost u srpskoj državotvornoj tradiciji.

Kao verski praznik, Sretenje se slavi od prvih vekova hrišćanstva, a posebno svečano od 544. godine, u vreme cara Justinijana, pa mu i Srpska pravoslavna crkva i vernici poklanjaju dužnu pažnju. Sretenje je u Srbiji veliki verski praznik, koji se obeležava u pravoslavnim hramovima širom zemlje i u rasejanju.

DRŽAVNI SIMBOLI REPUBLIKE SRBIJE SU GRB, ZASTAVA I HIMNA

Ustavom Republike Srbije utvrđeno je: Republika Srbija ima svoj grb, zastavu i himnu; grb Republike Srbije koristi se kao Veliki grb i kao Mali grb; zastava Republike Srbije postoji i koristi se kao Narodna zastava i kao Državna zastava; himna Republike Srbije jeste svečana pesma „Bože pravde”; Narodna skupština donela je 2009. godine Zakon o izgledu i upotrebi grba, zastave i himne Republike Srbije.

Prema tom zakonu, grb Republike Srbije jeste grb utvrđen Zakonom o grbu Kraljevine Srbije od 16. juna 1882. godine i koristi se kao Veliki grb i kao Mali grb; zastava Republike Srbije postoji i koristi se kao Državna zastava i kao Narodna zastava.

ZANIMLjIVOSTI U VEZI SRPSKE ZASTAVE

Nedugo pošto je suspendovan Sretenjski ustav 1835. god, Knez Miloš Obrenović je obnovio napore da Srbiji obezbedi državnu zastavu. Ovaj put Miloš je imao više uspeha, sultan je prihvatio predlog Srpske zastave sa novim rasporedom boja (crvenom, plavom, belom).

Ima izvora da je Miloš prvo pokušao da umilostivi Ruse tako što je predložio da srpska zastava bude u beloj, plavoj i crvenoj boji, kao ruska. Međutim, ruski konzul je to shvatio kao uvredu, na šta je Knez u očajanju rekao Sultanu: okreni je, bre, naopačke.

I Rusi su na to pristali.

Priredio – Đorđe Bojanić

Vezane vijesti:

Ostružnica srce srpskih ustanaka | Jadovno 1941.

Sutra obilježavanje Prvog srpskog ustanka i Dan boraca