Savo Štrbac: Rođendan Republike Srpske Krajine

Na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu, u organizaciji Kluba za društvene odnose, 14. decembra ove godine održana je tribina pod nazivom „Pravni subjektivitet Republike Srpske Krajine”, na kojoj sam, pored Branka Rakića, redovnog profesora na tom fakultetu, i istoričara Milana Gulića, i ja bio jedan od govornika.

Organizatori su pred nas govornike stavili spisak pitanja koja bi „voleli da obuhvatimo”: okolnosti koje su dovele do formiranja RSK, proglašenje RSK, garancije za opstanak, unutrašnje uređenje (državni organi, oružane snage, privreda, Ustav), svakodnevni život u RSK (demografija, kultura i obrazovanje, učešće stanovništva u odlučivanju), status RSK (međunarodno priznanje države i vlade, diplomatski predstavnici), Plan Z-4, kraj rata, gubljenje teritorija, ukidanje RSK i posledice, Vlada RSK u progonstvu.

Iako nigde nije bilo izričito naglašeno, bilo je jasno da je ova tribina sa ovakvim sadržajem i zakazana kako bi se obeležila 32. godišnjica osnivanja RSK.

Gledam spisak pitanja i ne mogu da verujem da su ih sastavili sami studenti. Onda pogledam po sali i vidim, osim desetak starijih osoba, uglavnom Krajišnika, mlade, ali veoma ozbiljne ljude koji strpljivo sede na zauzetim mestima u prepunom amfiteatru 1, i čekaju početak tribine koja je bila zakazana u 19 sati. Moram priznati da sam putujući autobusom sa Novog Beograda prema zgradi Pravnog fakulteta bio skeptičan u odnosu na broj posetilaca, koliko zbog teme, toliko i zbog toga što su u isto vreme igrane košarkaške utakmice naših klubova u Evroligi (Zvezda je u Beogradu dočekivala nemačku Elbu, a Partizan je gostovao u Litvaniji kod Žalgirisa, a prenosi oba meča su bili i na televiziji). Na sve to tribina se održavala zadnjeg dana predizborne kampanje za izbore narodnih poslanika i za odbornike skupština gradova u Republici Srbiji (jedan predizborni skup održavao se i na Pašićevom trgu sa kojeg je muzika dopirala i do Pravnog fakulteta).

Iako su mi sva pitanja koja bi organizatori „voleli da obuhvatimo” bliska, jer o njima javno govorim i pišem već tri decenije, ipak sam pred ovakvim auditorijem bio u dilemi kako da im na dovoljno razumljiv način prezentujem događaje koji su se odigrali nešto pre njihovog rođenja. Međutim, kad je studentkinja Milica Kuridža, i sama poreklom iz severne Dalmacije, zamolila prisutne da dignu ruku oni koji su poreklom sa područje Krajine i kad ih je, po mojoj slobodnoj proceni, više od trećine podiglo ruke, laknulo mi je, jer sam bio ubeđen da su odrastali uz priče svojih očeva i dedova o događajima iz tog vremena, pa sam odlučio da im pokušam odgovoriti na postavljena pitanja kao „svedok vremena”.

Govorio sam o tome kako sam kao sudija Okružnog suda u Zadru oslobađao hrvatske ekstremiste koji su namerno izvrgavali poruzi socijalističke simbole SFRJ i SRH, kako bi bili osuđeni i preko presuda sticali uticaj u svojoj sredini kao „prvoborci” protiv omraženog velikosrpskog režima; govorio sam i o tome kako sam dolazeći na posao od parkirališta pred Sv. Stošijom do zgrade suda prolazio pored mnogo štandova na kojima su se prodavali isključivo hrvatski proizvodi, među kojima su, pored ustaških simbola, bile izložene i limenke sa „čistim hrvatskim zrakom”; govorio sam i o „uvozu” šovinizma u moje rodno selo koje je bilo mešovitog hrvatsko-srpskog življa; govorio sam i o „atentatu” na Tuđmana na predizbornom skupu u Benkovcu u martu 1990. kada je u gradić od oko 3.000 stanovnika ušlo duplo više „hadezeovaca” iz putujućeg karavana; govorio sam i o neugodnostima koja su mi priređivali neki zadarski advokati koji su mi se do juče klanjali do poda ulazeći u sudnicu u kojoj sam predsedavao velikim pretresnim većima, a zatim preko noći počeli galamiti „šta ovaj četnik radi u našem gradu”; govorio sam o antisrpskoj kampanji kroz simboliku, oznake, jezik, afirmaciju hrvatskog nacionalnog pomirenja partizana i ustaša, rehabilitaciju događaja i ličnosti iz perioda NDH, i kako je sve to uznemiravalo, iritiralo i izazivalo reakciju Srba, koji su tražili garancije da im se neće ponoviti genocid iz vremena Pavelićeve NDH, i kako su Srbi 17. avgusta 1990, kad je hrvatska policija, u nameri sprečavanja održavanja prvog srpskog referenduma o kulturnoj autonomiji, transporterima krenula prema gradovima sa srpskom većinom, balvanima zaprečili puteve započevši ustanak, kojeg su hrvatski mediji pežorativno nazvali „balvan revolucija”.

Pričao sam i tome kako je 22. decembra 1990. Hrvatski sabor doneo novi Ustav po kojem su Srbi izgubili konstitutivnost i postali nacionalna manjina i kako su Srbi dan ranije proglasili Srpsku autonomnu oblast Krajina, kako Hrvatska sredinom februara 1991. donosi odluku o razdruživanju od SFRJ, a predstavnici SAO Krajine odmah zatim usvajaju Rezoluciju o razdruživanju SAO Krajine od Hrvatske, te kako posle formiranja SAO Krajine, dolazi i do formiranja SAO Zapadne Slavonije i SAO Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema, koje su se objedinile u RSK, kada je 19. decembra 2023. Skupština srpskog naroda u Hrvatskoj usvojila Ustav i proglasila Republiku Srpsku Krajinu.

Govorio sam da RSK zvanično niko nije priznao kao državu, ali je i te kako bila međunarodni subjekt od 1991. do 1995, o čemu govore desetine rezolucija SB UN, koje su posvećene srpskom pitanju u Hrvatskoj i desetine međunarodnih sastanaka na kojima su učestvovali politički i vojni predstavnici RSK; govorio sam i o mirovnim snagama UN koji su po „Vensovom planu” već početkom 1992. počeli da se razmeštaju po području RSK, čija uloga je bila da „stanovništvo područja pod njihovom zaštitom bude zaštićeno i bezbedno od oružanih napada” dok se pregovorima ne iznađe sveobuhvatno političko rešenje nastale krize, i kako je njihovim dolaskom zapravo i počela propast RSK, što se realizovalo preko hrvatskih agresija na RSK poznatih pod kodnim nazivima: „Nos Kalik”, „Miljevački plato”, „Maslenica”, „Medački džep”, „Bljesak” i „Oluja”, koje su dovele do velikih ljudskih žrtava i do egzodusa najvećeg dela Srba sa tog područja, koje je zaključno sa Erdutskim sporazumom iz novembra 1995. rezultirao potpunom propašću RSK i vraćanjem njenih teritorija u ustavno-pravni poredak Hrvatske.

U svom izlaganju posebnu pažnju sam poklonio „Planu Z-4”, iza kojeg su stajale SAD, RF, UN i EU, po kojem su krajiški Srbi trebalo da dobiju široku autonomiju („državu u državi”) u područjima u kojima su pre rata bili većinsko stanovništvo (Banija, Kordun, Lika i severna Dalmacija) te da, između ostalog, imaju vlastite simbole, posebno zakonodavno telo, predsednika i ministarski kabinet, posebnu valutu i vlastite policijske snage …, kojeg su Srbi krajem januara 1995. odbili da prime u ruke, ali je delegacija RSK na sastanku u Ženevi održanom od 2–3. avgusta 1995. parafirala „Sporazum radi zaustavljanja vojne akcije usmerene jednih protiv drugih” kojeg su srpskoj i hrvatskoj delegaciji predložili međunarodni posrednici, koji je imao sedam tačaka, a u tački tri je bilo predviđeno da će se „pregovori u vezi završnog političkog sporazuma u vezi sa statusom Krajine voditi na bazi ’Plana Z-4’”, dok ga hrvatska strana nije prihvatila, već je narednog dana, sa unapred dobijenom saglasnošću SAD i NATO-a, krenula u završnu operaciju etničkog čišćenja poznatu pod kodnim nazivom „Oluja”.

Na kraju sam naglasio da onaj potpis kojeg je srpska delegacija stavila na sporazum u Ženevi sa pravnog aspekta, po mišljenju Krajišnika okupljenih oko „Veritasa”, ima neprocenjivu i neoročenu vrednost čije bi aktiviranje u budućnosti moglo da reši status Srba u Hrvatskoj po evropskim standardima i pozvao mlade kolege, buduće pravnike, da nastave pravnu borbu za implementaciju tačke 3 Ženevskog sporazuma.

Dugotrajni aplauz na kraju dvosatne tribine pod nazivom „Pravni subjektivitet Republike Srpske Krajine” nagoveštava da ovo okupljanje nije bilo uzaludno.

Izvor: POLITIKA – VERITAS (21.12.2023.)