Raduj se, Vasilije sveti, pohvalo roda našeg!

Raduj se, iscjelitelju bolesti svake, raduj se, pastiru zabludjelih ovaca koje usrdno vraćaš na put istine i života. Raduj se, hranitelju izgladnjelih duša, raduj se, prosvetitelju pomračenih umova. Raduj se, Vasilije sveti, pohvalo roda našega.

Sveti Vasilije Ostroški (Jovanović) rođen je u selu Mrkonjići, Popovo Polje u Hercegovini, u Republici Srpskoj. Kada je odrastao otišao je u trebinjski manastir Uspenija Presvete Bogorodice i tu se zamonašio.

Kao monah ubrzo se pročuo zbog svog podvižničkog života, a kasnije je izabran i posvećen za episkopa zahumskog i skenderijskog.

Kao arhijerej živeo je u manastiru Tvrdošu i odatle utvrđivao u Pravoslavlju svoje vernike, čuvajući ih od turskih svireposti i latinskog lukavstva. Kada su Turci razorili Tvrdoš, Vasilije se preselio u manastir Ostrog gde je nastavio svoj opasni podvižnički život, uz mnogo tople molitve i brige za svoje vernike.

Upokojio se u Gospodu 1671. godine, a njegove čudotvorne i celebne mošti i njegov grob čuvaju se do današnjeg dana. U njihovu moć iscelenja i utehe veruju podjednako i hrišćani i muslimani. U Ostrogu se svake godine na Trojčina dne održava veliki narodni sabor.

Srpska pravoslavna crkva slavi Svetog Vasilija Ostroškog 12. maja, po gregorijanskom kalendaru (29. aprila, po julijanskom).

Manastir Ostrog – Visoko iznad Bjelopavlićke ravnice, na njenoj zapadnoj strani, između Nikšića i Danilovgrada, pri jednoj okomitoj stijeni, nalazi se manastir Ostrog. Iako su prve osnove ovog manastira dali neki isposnici, koji su u ostroškim pešterama našli pogodno mesto za svoj usamljenički i podvižnički život, njegovim prvim osnivačem s pravom se smatra sv. Vasilije Ostroški, mitropolit Zahumsko-hercegovački.

Kad je sv. Vasilije, početkom druge polovine HVII veka, dobio na upravu istočnohercegovačku eparhiju, on je prešao iz manastira Trebinja (Tvrdoša) negde u okolinu Nikšića. Tu se počeo nositi mišlju da osnuje jedan manastir. Po narodnom predanju, prvo mesto koje je za tu svrhu uzeo u obzir bila je Milića Pećina, koja se nalazi zapadno od sela Zagorka, u Pješivcima.

Zatim je došlo u obzir jedno crkvište pored sela Drenovštice, takođe u Pješivcima. Napokon se odlučio za sadašnje mesto na kome se nalazi manastir Ostrog. Tu je obnovio ono što je zatekao pokupovao nešto od najbližeg zemljišta i sve to priložio manastiru.

U svom zaveštajnom pismu on o tome kaže: „To sve priložih i dah crkvi u Ostrog… gdje mi je tamo drugi trud i imenije, koje priložih… za svoju dušu od svojego usrđa.“

Manastir je dobio ime po brdu koje se visoko uzdiže iznad njega. Otuda mu još i naziv Podostrog i deli se na Donji i Gornji manastir. Gornji je udaljen od donjeg 20 do 30 minuta hoda, a uzanim kolskim putem i čitav sat. Teren oko manastira i njegova okolina sa gustom šumom vanredno lepo i impresivno deluje na posetioce. Najupečatljivije deluje Gornji manastir sa svoje dve pećinske crkvice koje se nalaze visoko u steni, i sa čudotvornim moštima Ostroškog Svetitelja, koje su ovo mesto učinile jednim od najposećenijih svetilišta Srpske Crkve.

Ovo mesto odlikuje se prijatnom klimom i prirodnim retkostima. Ono ima najmanju razliku između zimske i letnje temperature u našoj zemlji. U Gornjem manastiru uspeva vinova loza, čak i nar (morski šipak), mada je njegova nadmorska visina skoro 900 metara.

U Gornjem manastiru nalaze se dve crkvice. Jedna je (gornja) posvećena Časnom Krstu, a druga (donja) Vavedenju Presvete Bogorodice. Gornju je podigao 1605. godine jeromonah Isaija iz sela Popa kraj Nikšića, s blagoslovom Mitropolita Vasilija, a živopisana je 1667. godine. Za donju se ne zna tačno kada je sagrađena. Po jednoj verziji narodnog predanja, podigli su je isposnici koji su tu živjeli prije svetog Vasilija.

Po drugoj, pak, verziji koju je još Vuk Karadžić pribilježio po kazivanju ostroškog arhimandrita Nikodima Raičevića, crkvu je sagradio mitropolit Vasilije.

I ova je crkvica živopisana, vjerovatno kad i gornja (1667. godine). U njoj počivaju mošti sv. Vasilija. 1774. godine monah Mihailo Vasojević, s blagoslovom Igumana Josifa Boškovića, za spomen sebi i svojim roditeljima, dozidao je uz crkvicu pripratu.

Sadašnje kelije u Gornjem manastiru skorijeg su datuma, jer su stare izgorele 1923. godine. Obe pećinske crkvice koje su bez drvne konstrukcije, tom prilikom ostale su neoštećene. Nove kelije u Gornjem manastiru, započete 1923, završene su 1926. godine za vreme uprave arhimandrita Leontija Mitrovića. Arhimandrit Mitrović podigao je u Gornjem manastiru i još jednu veću zgradu za prenoćište poklonika.

Ova zgrada srušene je 14. novembra 1958. godine od stenja koje je sa visokih ostroških litica na nju palo, ali je ove godine ponovo opravljena. Tom prilikom žrtava nije bilo. Jednu manju zgradu u Gornjem manastiru, zvanu „Kulica“ , podigao je dugogodišnji čuvar Ćivota, Hristifor Ljepeva, negdje u drugoj polovini HIH veka.

Mesto na kome se nalazi Donji manastir ranije se zvalo Kosjeradići ili Goseradići. U vreme osnivanja manastira okolo je bilo naseljeno i imalo ječak i seosku crkvu. Kad je mitropolit Vasilije kupio ovo i nešto od okolnog zemljišta, on je u blizini te crkve podigao ambar i kuću za mlađe, te od svega toga kasnije postade manastir-Donji manastir Ostrog.

U neposrednoj blizini ovog manastira postojala je još jedna crkva, podignuta 1723. godine a posvećena sv. Georgiju. Ona je srušena za vreme sleganja zemljišta 1896. godine. Sadašnja crkva u Donjem manastiru, posvećena sv. Trojici, podignuta je 1824. godine odobrenjem mitropolita Petra I, trudom arhimandrita Josifa Pavićevića, a prilozima pobožnih hrišćana. Gornji deo zvonika ove crkve podignut je prilozima jedne pobožne Primorke u drugoj polovini HIH veka.

Konak na kršu, više crkve u Donjem manastiru, sagradio je 1742. godine arhimandrit Stefan Pavićević, dok je drugi podigao 1800. godine iguman Petronije Damjanović. Prvi je proširen 1881, trudom i nastojanjem episkopa Zahumsko-raškog Visariona Ljubiše, a drugi 1936. godine, kada je obnovljen i veliki potporni zid, za vrijeme uprave arhimandrita Leontija Mitrovića. U Donjem Manastiru nalazi se jedna manja zgrada, zvana „Kulica“, ali vrijeme njenog postanka je nepoznato.

Prvi iguman u manastiru Ostrogu bio je Isaija iz sela Popa kraj Nikšića.

Iako se Ostrog ne može da mjeri po svojoj arhitekturi i freskama, sa našim velikim i značajnim srednjovjekovnim manastirima, on im je zato ravan po svojoj duhovnoj i nacionalnoj ulozi.

(Sajt SPC), Stanje stvari