Popis poraza

Rezultati popisa stanovništva nisu samo odraz postojećeg stanja. Oni će se još dodatno odraziti na uslove u kojima žive i u kojima (ne)će živeti preostali Srbi u Hrvatskoj.

Piše: Olivera Radović

Prvi rezultati popisa stanovništva u Hrvatskoj koji se odnose na ukupan broj stanovnika i domaćinstava nisu doneli nikakva veća iznenađenja u odnosu na ono što su demografi već najavljivali. A nije bilo ni neophodno slušati demografe da bi se predvideli ovakvi rezultati, dovoljno je bilo pogledati napuštena sela, prazne škole, zaparložene njive. Jedino što može još da iznenadi je lamentacija nad ovom slikom onih koji su je toliko godina i decenija unazad mirno posmatrali ne preduzimajući ništa ozbiljno.

Kroz istoriju su beleženi različiti trendovi fluktuacije stanovništva, karte su iscrtavane usled posledica ratova, prirodnih nepogoda, ekonomskih migracija, urbanizacije… Nisu to pojave specifične samo za istoriju, ni samo za Hrvatsku. Krajevi u Hrvatskoj u kojima su tradicionalno živeli Srbi, međutim, kao da su bili pogođeni većinom faktora koji su pospešivali njihovo nestajanje.

Počevši od Drugog svetskog rata i stvaranja ustaške NDH 1941. godine i njene politike sistematskog ubijanja Srba, nestajanje Srba u Hrvatskoj napredovalo je uz manja ili veća usporavanja, sve do danas. Istraživanja pokazuju da se iseljavanje nastavilo i nakon završetka Drugog svetskog rata, između 1945. i 1948. godine sa takozvanom kolonizacijom Vojvodine. Dostupni podaci govore da je tada u Vojvodinu iz Hrvatske doseljeno više od 50 hiljada Srba, i to iz krajeva u Hrvatskoj u kojima su tradicionalno živeli kao što su Banija, Kordun, Lika, dalmatinsko zaleđe…

Poslednji rat u Hrvatskoj od 1991. do 1995. godine ponovo je opustošio ove krajeve, kada je prognano više od 200 hiljada stanovnika. Posleratno zapostavljanje ovih delova zemlje samo je zacementiralo započete procese. Povratak izbeglog stanovništva realizovan je tako da su oni koji su i odlučili da se vrate na svoja imanja i u svoje kuće bili u manjini, jer su opstrukcija i zastrašivanje bili na svakom koraku. A i od njih je najveći deo činilo stanovništvo starije životne dobi, dok oni mlađi, radno i reproduktivno sposobni, ponovo odlaze.

Rezultati prethodnih popisa kažu da je 1991. godine Srba u Hrvatskoj bilo 581.663 ili 12,16 odsto, a prema prvom posleratnom popisu iz 2001. godine, taj broj se smanjio na 201.631 ili 4,54 odsto. Smanjivanje se nastavlja i po popisu iz 2011. godine, kada Srba u Hrvatskoj ima 186.633 ili 4,36 odsto, a iako za ovaj aktuelni popis još uvek nisu objavljeni podaci o nacionalnoj strukturi, iz dostupnih podataka se s velikom verovatnoćom može zaključiti da će ove brojke biti još manje.

Dve županije u kojima je prema prethodnim popisima živeo procentualno značajan broj Srba, na ovom su popisu imale najgore rezultate. Vukovarsko-sremska i Sisačko-moslavačka županija imale su najveći gubitak stanovnika, u prvoj se za proteklih deset godina broj stanovnika smanjio za 19,5 odsto, u drugoj za 18,5 odsto. U mnogo čemu su i ilustrativne za populacione politike koje su tu vođene. Jedna zahvaćena prirodnom katastrofom koja je samo ogolila trule temelje na kojima se zasnivao povratak i obnova. Druga zahvaćena politikom koja počiva na animozitetu i naglašavanju ratnih trauma.

Rezultati popisa stanovništva, kad su Srbi u Hrvatskoj u pitanju, nisu samo odraz postojećeg stanja. Oni će se još dodatno odraziti na uslove u kojima žive i u kojima (ne)će živeti preostali Srbi. Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina predviđa konkretne mere za ostvarivanje ravnopravnosti, od službene upotrebe jezika i pisma kojim se služe pripadnici nacionalne manjine, pa sve do prava na predstavnike, organizovanje, na zastupljenost u državnim službama. I to na područjima gde pripadnici pojedine nacionalne manjine čine najmanje trećinu stanovnika. Tamo gde je ovaj zakon čak i primenjivan, stvoriće se uslovi da za to više – ne bude uslova.

Na sve to oni koji bi trebalo da razmišljaju o demografskoj obnovi i koji bi trebalo da je sprovode, slabo su osetljivi. Kako se država “posebno skrbila” o određenim krajevima, brojke govore same.

Šta su Srbi sami uradili da poboljšaju svoj položaj?

Šta su uradile njihove institucije?

Nažalost, nedovoljno. Izuzev preduzetnih pojedinaca koji su sami svojim znanjem i spretnošću izborili sebi napredak, na nivou zajednice malo toga je ostvareno. Možda se ulaganjem u školovanje dece i omladine ojača zajednica u vidu dobijanja “resursa” kao što su znanje, obrazovanje i sposobnosti da se ti mladi ljudi sutra sami izbore za bolje uslove.

Međutim, izostanak bilo kakve osmišljene i aktivne manjinske politike, uz sve druge “pogodne” faktore, pospešio je iseljavanje i doprineo nestajanju. Ovu politiku najbolje ilustruje svaka intervencija na ovim prostorima u vidu elektrifikacije ili drugih tekovina savremenog sveta koji se ovde – proslavljaju.

Koliko god bile dobronamerne, svaki put kad se ove intervencije prikažu kao napredak i uspeh, zapravo samo podržavaju prećutnu politiku marginalizacije i zatiranja ovih krajeva. Jer omogućavanje elementarnih uslova za život, osvetljena ulica, priključak domaćinstva na struju ili vodu, saobraćajna povezanost – više je poraz nego uspeh.

Izvor: P-portal