Marko Janković: Odbrana zapadno krajiških opština septembra 1995. godine

Nakon egzodusa srpskog stanovništva iz Republike Srpske Krajine, hrvatsko bošnjačka koalicija potpomognuta NATO avijacijom mjeseca septembra otpočela je opsežnu kampanju osvajanja teritorija Republike Srpske.

Američki izaslanik za Balkan Ričard Holbruk u svojim memoarima „Završiti rat“ piše da je nagovarao Tuđmana i Izetbegovića da još energičnije krenu u obračun sa Srbima. Nakon uspješno provedene operacije „Maestral“ u Zapadnoj Bosni, hrvatski vojni i državni vrh odlučio je da izvrši forsiranje rijeka Une i Save i tako razvuče Vojsku Republike Srpske što je više moguće. Zeleno svjetlo za izvođenje operacije „Una 95“ dao je sam predsjednik Franjo Tuđman. Operacija „Una 95“ je u hrvatskim dokumentima šifrovana i kao operacija „Drina 95“, po čemu se može naslutiti da ja krajnji cilj bilo izbijanje na Drinu i granicu sa Srbijom, čime bi se pitanje Srba u Bosni i Hercegovini riješilo na isti način kao u Hrvatskoj.

Osamnaestog septembra u jutarnjim časovima HV je počela sa izvođenjem operacije. Gotovo simultano su napadnute opštine Kozarska Dubica, Kostajnica i Novi Grad. Nakon artiljerijske pripreme koja je jednakim intenzitetom djelovala i po vojnim i po civilnim ciljevima otpočelo je desantiranje specijalnih snaga HV na spomenute opštine, a 5. korpus ABiH izvodio je artiljerijsko pješadijske napade na frontu od Bosanske Krupe do Novog Grada.

Izviđačko-diverzantske grupe HV su ostvarile početne uspjehe u opštinama Kozarska Dubica i Novi Grad, dok su u Kostajnici odbačene pri pokušaju prelaska rijeke. Nakon početnih uspjeha pripadnici HV naišli su na žestok otpor pripadnika VRS koji su se u međuvremenu reorganizovali i pripremili za borbu. Sljedećih nekoliko sati vođene su presudne borbe za opstanak srpskog naroda na svojim vjekovnim ognjištima.

Važnost te odlučujuće bitke prepoznali su i civili pomenutih opština koji su se na pojedinim mjestima samoinicijativno organizovali i krenuli u borbu protiv neprijatelja. Do kasnih večernjih časova vođeni su intenzivni vatreni okršaji koji su odnosili živote i na jednoj i na drugoj strani. Komanda VRS je zbog izuzetno složene situacije u opštinama Kozarska Dubica i Novi Grad odlučila da u borbu uvede i avijaciju RS, koja je svojim djelovanjem nanijela ogromne gubitke HV, posebno artiljerijskim jedinicama. Do jutarnjih časova sljedećeg dana pripadnici HV su bili odbačeni sa teritorije Republike Srpske.

Iza sebe ostavili su strašne zločine, koji podsjećaju na one njihovih predaka iz Drugog svjetskog rata. O strahotama koje su ostale iza HV imao je priliku da posvjedoči i novinar Majk O’Konor iz (The New York Times), koji je 20. septembra boravio u Kozarskoj Dubici. Sljedećeg dana u spomenutim novinama izašao je članak sa naslovom „Podsjećanje na horor iz 1943“. Mike O’Konor je primjetio da među stradalim civilima „ima žena i djece kao i da nekima nedostaju oči“.

Nakon pretrpljenog neuspjeha 18. septembra, hrvatski vojni vrh odlučio je da još jednom pokuša da forsira rijeku Savu. Ovog puta odlučili su da se vrate na njima dobro poznato mjesto i da nastave ono što su ostavili nedovršeno 1945. godine. Spomen područje Donja Gradina, mjesto nasilnog upokojenja stotine hiljada srpskih civila, 19. septembra  1995. postalo je poprište odlučujuće bitke za opstanak srpskog naroda na ovim prostorima.

Na humkama svojih predaka srpski vojnik se zakleo da neće odstupati, sada je bilo „biti ili ne biti“! Nakon artiljerijske pripreme koja je nemilice “tukla“ Donju Gradinu i okolna sela počelo je desantiranje hrvatskix snaga. U veoma kratkom roku na tlo Donje Gradine stupilo je oko 80 pripadnika HV, nakon čega je krenula amfibija sa 30-ak ljudi. Po stupanju amfibije na desnu obalu Save započeo je žestoki obračun između HV i VRS. Jedan od pripadnika VRS je ručnim raketnim bacačem uništio amfibiju, nakon čega je nastala pometnja u redovima HV.

Ubrzo je počelo izvlačenje pripadnika HV, koji su se “neobavljenog posla“ i uz ogromne gubitke povukli na lijevu obalu Save.

18. i 19. septembra opštine Kozarska Dubica, Kostajnica i Novi Grad izgubile su 54 civila i 50 vojnika i pripadnika MUP-a. Na prostoru od Novog Grada do Kozarske Dubice za dva dana borbi palo je oko 12 000 projektila raznih kalibara. Materijalna šteta u pomenutim opštinama bila je milionska. Samo za Kozarsku Dubicu postoje podaci da je iznosila 504.129.800,00 tadašnjih njemačkih maraka.

Odlučnost srpskog naroda da sačuva svoja vjekovna ognjišta bila je jača i od zapadnih planera koji su ove prostore namijenili hrvatsko-bošnjačkoj koaliciji. Svojom upornom i požrtvovanom borbom srpski narod je zaslužio svoju državu što je potvrđeno u Dejtonu 21. novembra 1995. godine. Na njemu je sada da je gradi, brani i čuva za buduća pokoljenja.

Marko Janković

Vezane vijesti:

NAJVEĆI PORAZ HRVATSKE VOJSKE: Je li akcija ‘Una ’95’ u kojoj je poginulo 49 branitelja uopće bila potrebna?