Pokolj Srba livanjskog područja 28. jula – 3. avgusta 1941.

Pokolj u šumi Koprivnici bio je krvavi uvod u masovne pokolje koji će se dogoditi do kraja jula 1941. godine na dvadeset gubilišta u okolini Livna, koja su do sada utvrđena.

Ustaše su uporno tvrdile da Srbe proteruju u Srbiju, a egzekucije su vršile najčešće noću, sve do masovnih pokolja koje su izvršili 29. i 30. jula. Kada je, nažalost kasno, Srbima postalo jasno da je počelo njihovo istrebljenje, više nije bilo mogućnosti za ozbiljniji i organizovani otpor jer su već bili razoružani, a oni koji bi otpor mogli organizovati bili su pobijeni.

Dana 28. jula ustaše su poklale Srbe koji su se lečili u livanjskoj bolnici. Istog dana u većini sela livanjskog područija sa mešovitim nacionalnim sastavom stanovništva, na prevaru tj naredbom da dođu na dogovor u vezi preseljenja u Srbiju, pohapšeno je oko 600 Srba, muškarca starijih od 13 godina. Narednog danazapočelo je ubijanje pohapšenih Srba, muškarca, na stratištima: Prolog (ubijeno 466 Srba), jama Bikuša (46); jama Samogred (28). Ubijanje na stratištu Prolog trajalo je tri dana.

Dana 30. jula, počinje privođenje i ubijanje više od 1000 žena i dece na stratištima: škola u selu Čelebić – 370 ubijenih žena i dece; jama Ravni dolac – 204; jama Kamešnica – 270; jama Jelovača-Tušnica – 36; jama Razvala – 80; livada Trnovac – 46; jama Propunta – 3; jama Greda – 2; jama Provalija – 13; Borova Glava – 4 (na područiju Kupresa).

Brojne žene i deca bačene su žive u jame duboke i po 50 metara, da tamo skapavaju od gladi, žeđi, rana među leševima svojih rođaka i komšija.

 Uniformisane ustaše su nadgledale i rukovodile akcijom, a neposredno izvršavanje i kontrolu da neko od Srba ne pobegne, vršili su civili, žitelji livanjskih sela, komšije i poznanici Srba.

Neka srpska sela su potpuno opustela, u brojnim porodičnim zadrugama pobijeni skoro svi članovi, neki rodovi zatrveni. Pobijeni su Srba iz Livna i livanjskih sela: Bila, Bojmunti, Vrbica, Glavice, Veliki i Mali Guber, Gubin, Žabljak, Zastinje, Komorani, Lištani, Odžak, Podgreda, Potok, Potočani, Priluka, Provo, Radanovci, Rapovine, Sajković, Smrčani, Suhača, Čaprazlije.

Najviše su postradala sela: Čelebić, u kome je ubijeno 416 Srba; Gornji i Donji Rujani sa 377 pobijenih; Golinjevo sa 232 ljudi, što je celokupno srpsko stanovništvo tog sela; kao Veliki i Mali Guber sa 126 pobijenih i druga.

Ubijeno je 673 dece mlađe od 15 godina, od kojih 248 nije stasalo ni za školu, a bio je znatan broj nekrštene dece, mlađe od godinu dana (samo u selu Golinjevu bilo ih je 24).

Pored livanjskih, na navedenim stratištima su pobijeni i Srbi kupreškog sela Vukovsko (147), duvanjskih sela Vrilo i Prisoje (60) i 47 Srba dovedenih iz Dalmacije.

Od 28 do 30. jula najviše su postradali rodovi: Pažin (161 ubijen), Erceg (126), Lalić (116), Vujanović (97), Bošković (74), Radeta (63), Ždero (60), Crnogorac (58), Cvijetić (57), Kozomara (55), Kiso (54), Šunjka (40), Radić (38), Stojinac (37), Milutin (35), Raco (32), Arnaut (30), Ratalj (30), dok je manje od 30 ubijenih bilo u porodicama: Vidović, Vujičić, Davidović, Konjikušić, Ninković, Petrović, Rosić, Ristić, Simić, Šešum, Jovanović, Mitrović, Mitranić, Tošić, Ćurković, Laganin, Ilukić, Jagodić, Naerlović, Nikić, Pokrajac, Trišo, Šormaz, Broćeta, Ivetić, Pajčin, Vuleta, Bobušić, Lovren, Marić, Kovljenović, Anđić, Baroš, Belenzada, Besara, Bilbija, Dobrijević, Duvnjak, Đuran, Zagorac, Zeljković, Konjik, Kravarušić, Kujundžić, Ljuboja, Maljković, Miličević, Parojčić, Pavlović, Pejić, Radoja, Rašković, Sekulić, Serdarević, Skakić, Stanišić, Stričević, Tomović, Ćevap, Milisav, Mihajlo, Mrvić, Bikić, Đukić, Nenadić, Bulović, Ćalić, Bačković, Gligić, Vulić, Stojić, Šormaz, Garić i Mihaljica.

Nakon masovnog pokolja, nekoliko dana događala su se pojedinačna ubistva Srba koji su najpre uspeli da pobegnu ustašama, ali nisu imali gde da se sklone i ponovo su dopali ustašama u ruke.

Sa stratišta Trnovac i jama Greda posmrtne ostatke ubijenih su 1947. godine sakupili preživeli članovi roda i sahranili na pravoslavnom groblju u selu Lištani.

Iz jame Samogred porodice su 1961. godine izvršile prenos kostiju stradalnika na pravoslavno groblje u selu Rujani.

Sa stratišta: Prolog, Ravni dolac, Kamešnica, Tušnica i Provalija posmrtni ostaci su ekshumirani 1991. godine u opštoj akciji pokrenutoj od strane Srba u BiH i sahranjeni u Spomen kosturnici u porti livanjske pravoslavne crkve Uspenja Presvete Bogorodice.

Kosti stradalnika sa stratišta: jama Bikuša; OŠ Čelebić tj Barjak gde su tela posle pokolja u školi sahranjena u zajedničku grobnicu – rupe iz kojih se vadio pesak; Propunta i Borova Glava nisu ekshumirane. Nad jamom Bikušom i na Barjaku podignut je spomenik pobijenim.

Većina spomen obeležija je tokom rata ’90-tih oskrnavljena, a neka su kasnije delimično obnovljena.

Na livanjskom područiju bilo je sela u kojima su ustaše žene i decu predodredile za pokrštavanje, a odrasle muškarce za ubistvo. Reč je o selima Podgreda, Potočani, Žabljak, Komorani…

Prisilno pokrštavanje u rimokatoličku veru, koje je započelo odmah po hapšenju muškaraca 29. jula 1941. godine, vršili su fratri iz manastira Gorica. Žene i deca su prisiljavani da svakodnevno odlaze na misu. To je trajalo do septembra iste godine, kada je na tom područiju uspostavljena italijanska vlast koja je sprečila dalje zločine nad Srbima i zabranila prisilno upražnjavanje rimokatoličkih obreda.

Priredio: Udruženje Ognjena Marija Livanjska

NAJAVA: Pomeni povodom 80 godina od stradanja Livanjskih Srba