PISMO UPUĆENO PREMIJERKI: Obnovite Prebilovce – simbol srpskog stradanja

Objavljujemo pismo koje je je SND Prebilovci, povodom istorijske posjete predsjednice Vlade Republike Srbije, uputilo Ani Brnabić

Hvala vam što ste danas u našem selu, u Domu „Sveti Kralj Milutin“ gdje je između dva svjetska rata bila osnovna škola i koji čuva uspomenu na stradali narod ovoga sela, posebno na djecu i đake,  i na ovdje svirepo ubijenu učiteljicu- mučenicu  Stanu Arnaut.  Hvala Srbiji, njenom narodu, posebno predsjedniku Aleksandru Vučiću, koji nas često javno pominje u svojim obraćanjima,  što nas imaju u svom srcu i pamćenju. U nemogućnosti da i mi Prebilovčani u Srbiji prisustvujemo tom istorijskom događaju, opredijelili smo se da Vam se obratimo na ovaj način.

POSJETA OD ISTORIJSKOG ZNAČAJA

Vaša posjeta je za Prebilovce od istorijskog značaja. Prebilovci su selo koje je ušlo u istoriju, ne samo srpsku, posebno zbog tragičnih događaja iz 1941. i 1992. Posjeta jednog predsjednika Vlade Srbije za Prebilovčane u selu, ali i za nas u rasejanju je  veliki dan, koji nam donosi radost i budi nadu za opstanak i trajanje na ovom prostoru. To je od velikog značaja  po mnogo čemu.

Mi smo na istočnoj strani Neretve, 30 kilometara od Mostara i na 20 kilometara od mora od koga do nas dopiru njegovi  mirisi i maestrali.

Pripadamo Gradu Čapljini.

SVI PUTEVI VODE U PREBILOVCE

U Hercegovini smo, u srcu starog  Huma, prepunog značajnih spomenika materijalne i duhovne kulture,  od predantičkog i antičkog vremena do srednjeg i novog Vijeka.  Ovuda su hodili i  prostorom kretali su se čuveni Humski knez Miroslav, Rastko Nemanjić- Sveti Sava, Car Dušan, Herceg  od Svetog Save- Stefan Vukčić, Kosača, čuveni mađarski kralj Matija Korvin…

Sačuvane su mnoge vladarske povelje o posjedu ovog prostora.

Matična prebilovačka porodica Dragići-Dragićevići  su rijetka starjenička porodica  iz starog Huma i svoja prava su nad atarom Prebilovaca zadržali za svo vrijeme turske vlasti. Izričito ih pominju turski popisi-defteri, a prvi od njih pominje Čapljinu i druga naselja kao „srpsku zemlju od davnina“ koji direktno pominju i samog cara Dušana.

PRIRODNI RAJ NA ZEMLjI

Mi smo  i na izuzetno značajnom prostoru na domak  jedne od bitnih balkanskih komunikacija, sa blagom submediteranskom klimom, plodnim zemljištem, između tri od četiri čapljinske rijeke i u svijetu poznatim parkom prirode Hutovo blato, koje ima šest jezera i rijeku Krupu i koji su velikim dijelom u ataru Prebilovaca.

TEŠKA SUDBINA NAJSTRADALNIJEG SELA U EVROPI U DRUGOM SVJETSKOM RATU

Obično se kod nas gubi iz vida činjenica da smo  na međunarodnom planu, nezvanično, najstaradalnije selo u Evropi u Drugom svjetskom ratu, ispred čeških Lidica i četvrto po stradanju na svjetskom nivou.  Od hiljadu srpskih stanovnika, u avgustu  1941, ubijeno je njih 800 (po ustaškim i jugoslovenskim dokumentima), od čega oko 600 žena, djevojaka i djece u Šurmanačkoj jami koja se nalazi na oko 12 kilometara odavde pored Međugorja.  Među žrtavama je 284 djece od odojčadi do 15 godina života. Direktno je ugašen život u 57 porodica, odnosno 80 sa „odloženim dejstvom“.

Pusti Prebilovci su bili  preimenovani u „Novo Selo“ i odmah kolonizovani  sa porodicama iz okruženja. Ali, oni koji su izdržali bol i patnju, krenuli su epski u borbu protiv neprijatelja i okupatora u oktobru 1941, a istovremeno u biološku obnovu Prebilovaca, nove brakove i rađanje nove djece, koji su nosili imena ubijenih braće i sestara.

NAKON KOMUNISTIČKOG MRAKA MUČENIČKE KOSTI UGLEDALE SVJETLOST DANA

Raspadom Jugoslavije i JNA, doživjeli smo novu tragediju, civilne i boračke žrtve, progon, razaranje naselja, devastaciju  okoline.  Otvaranje Šurmanačke i drugih herecegovačkih jama je bio veliki i potresni podvig i uzvišeno delo Prebilovačna i drugih Srba iz Hercegovine.  Iz tamnih ponora, iz nebrige i nakaradne politike,  na svjetlo dana  su iznete kosti oko 4.000 nevino postradalih Srba iz vremena NDH. Borili smo se i izborili da i nevine žrtve monstruoznog genocida imaju pravo na grob, u vidu ćivota u kripti crkve koja se gradila.

Poslije tog velikog događaja i poslije  mnogih obećanja i garancija brzo smo ostali zaboravljeni u  političkim igrama i kalkulacijama. Brzo smo  teško poraženi raspadom naše i zajedničke države i njene Armije. Opet užasni logori, likvidacije, mučenja, razaranja, etičko ćišćenje uz užasnu propagandu protiv nas i naših ubijenih predaka iz jama.

NOVA ĆELE KULA I NOVI VRAČAR

U junu 1992, Prebilovci su  napušteni pred ofanzivom vojski pod komandom Janka Bobetka. To sve nije neočekivano,  kao uništenje i skrnavljenje kostiju žrtava u kripti prvobitnog hrama i porodičnim grobnicama grobnicama na našem groblju.  Nama ni danas nije poznata potpuna istina o tom nebivalom zločinu  nad kostima žrtava. Otvoreno nam je pokazano da Prebilovčanima nije garantovano ni pravo na grob. Tako su Prebilovci prvo postali nova Ćele kula, a zatim  novi Vračar – lomača ljudskih kostiju.

Posle 8 godina  egzodusa  Prebilovci su i  drugi put vaskrsnuli, ovoga puta i  bukvalno iz pepela,  kada su  se u selo vratile prvi njegovi predratni stanovnici. Ali iz brojnih razloga potpuni povratak nije realizovan jer za njega nije bilo dobre volje, ni dovoljne brige. Ipak, što ličnim sredstvima, što rijetkim donacijama obnovljeno je oko 40 kuća u kojima se stalno ili povremeno boravi, ali već ima i praznih, i nedovršenih.

NOVO VASKRSAVANjE NA TREN PROBUDILO NADU

Do 2015. Prebilovci su  bili u populacionom i komunalnom napretku. Zalaganjem našeg udruženja u Beogradu obnovljen ovaj Dom, pokrenuta izgradnja novog Hrama na temeljima porušenog i prahu žrtava i obrazložena inicijativa za kanonizaciju, više puta ubijenih žrtava iz ovog i drugih naselja u našem kraju. Ponosni smo na naš Hram posvećen Vaskrsenju i Svetim Prebilovačkim i donjo-hercegovačkim mučenicima koji se prosvavljaju 6. avgusta.

Ponosni smo i na 18 prebilovačkih dobrovoljaca, boraca sa Dobrudže i Soluna, nosilaca Albanske spomenice u Velikom ratu i na borce za slobodu u Drugom svjetskom ratu, od koji su 23 dali svoje živote  u toj borbi. Ponosni smo i na brojne Prebilovčane i druge Srbe iz Čapljine i okoline koji su se istakli u nacionalnom radu, nauci, privredi, kulturi, žurnalistici, sportu:  u Beogradu , Srbiji, Bosni i Hercegovini, Jugoslaviji…

RAZOČARENjE NAKON NEISPUNjENIH OBEĆANjA

Nažalost, po više iskazanim slabostima našeg naroda ukupno, posle svečanog programa prilikom sveštanja Hrama dosta je skrajnuta pažnja sa Prebilovaca i počela je tiha regresija sela u svakom pogledu. Deprimirajuća su nam posebno neizvšršena,  mnoga olako data obećanja za pomoć, započeti i nedovršeni projekti koji su nam uzalud gasili nade za opstanak.

Očekujemo i čvrsto vjerujemo u podršku, pomoć i pažnju Srbije jer smo, bez sumnje, mjesto od posebnog kulturnog i istorijskog značaja i nesumnjivi simbol srpskog stradanja u Drugom svjetskom ratu.

PROJEKAT ZA OBNOVU I RAZVOJ PREBILOVACA

Generalno nam treba stručna i materijalna podrška za naš inicijativni Projekat za obnovu i razvoj Prebilovaca, zasnovan na istorijskom i memorijalnom značaju sela, kulturi sjećanja  te izuzetnim  geografskim i komunikacionim predispozicijama baziran na turizmu,posebno na pokloničkom,  izletničkom i na  smeštaju posetilaca koji iz drugih razloga dolaze u šire područje, proizvodnji zdrave hrane,  tradicionalnih jela, vrhunskih vina,  soka od nara, uzgoju maslina, ljekovitog i aromatičnog bilja koga ima dosta i u prirodi.

Sa malo novca za današnje prilike može se uraditi zaista mnogo.  Za prethodno navede potrebe treba obnoviti zgradu škole kojoj su zidovi sačuvani i za prvo vrijeme urediti je za prihvat posjetilaca u većim grupama.  Potrebno je urediti i prostor ovog prostora doma i škole, za šta već imamo osnove projekta pejsažne arhitekture. Prosječna cena solidne obnove jedne seoske kuće  je oko deset hiljada evra.  Novac bi se mogao povratiti njihovim izdavanjem po posebnim ugovorom sa njihovim vlasnicima.  Realizacija ovakvih ideja doprinijela bi ekonomskom jačanju sela, zapošljavanju mladih ljudi i povratku raseljnih Prebilovčana i srpskih porodica iz drugih sela.

ADMINISTRATIVNE I DRUGE PREPREKE

Veoma je bitno da se sa realizacijom krene blagovremeno, sa što manje administriranja i  pratećih troškova  koji često odnesu veći dio doniranog novca. Ti troškovi su učinili da nam nedostaje samo 150 metara položenih cijevi na sekundarnoj mreži  vodovoda,  i poslije tri- četiri donacije i što nam obnovljen asfalt  samo na pola puta od Hrama do sela, koji je ukupne dužine samo hiljadu metara. I ovu donaciju Republike Srpske su desetkovali troškovi. Smatramo da je ovo moguće izbjeći uključivanjem našeg udruženja u Beogradu  i osnivanjem i posebnog udruženja kao pravnog lica u Prebilovcima.

Mi se zahvaljujemo Srbiji na donacijama našem udruženju i Srpskoj crkvenoj opštini Čapljina, koje smo dobijali na konkursima Uprave za dijasporu i Srba u regionu, Ministarstva kulture i Komesarijata za izbjeglice, kao i  donacijama pojedinim preduzeća, preduzetnnika i brojnih fizičkih  lica.

NEJASNO JE ZAŠTO JE STOPIRANA IZGRADNjA SPORTSKOG TERENA I ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANjA

Velika je šteta je što nije došlo do finalne realizacije izgradnje asfaltnog   i opremanja terena za mali fudbal, rukomet, košarku … na terenu uz Hram za za koji je dala saglasnost i opština Čapljina i urađen kompletan projekat.

Uloženo je dosta napora od strane Koordinacije hercegovačkih udruženja u Srbiji, portala Slobodna Hercegovina“ , narodnog poslanika Miodraga Linte i prethodnog državnog sekretara u Ministarstvu za sport i omladinu Republike Srbije.

Iznenada, bez obrazloženja, Sekretar za sport se povukao iz svega.  Nažalost  i uz podršku Ministarstva kulture, nije  završeno i veoma značajno Arheloško istraživanje Prebilovaca, jer ljudi koji su o svemu trebali da napišu publikaciju su „zaboravili“ na to, zaokupljeni  svojim poslovima…

Pored ovoga, može se i bez posebno velikih sredstava obnoviti  i pretvoriti u memorijalni i etnografski  prostor kuća i dvorište nekog od brojnih, u genocidom ugašenih prebilovačkih ognjišta.

HVALA ŠTO STE POSJETILI SELO, MNOGI NE IDU DALjE OD HRAMA…

Još jednom vam hvala na poseti selu Prebilovacima. Nažalost, veliki broj posjetilaca Hrama nema nama tu naviku  da posjeti i same Prebilovce.

Živi i zdravi bili!

Svako dobro!

Milenko Jahura, predsjednik SND PREBILOVCI