OTIMANjE SRPSKOG NASLjEĐA U TREBINjSKOM KRŠU: Monografija opštine Ravno – novi izvor hrvatskih falsifikata

Povod za ovaj članak leži u tvrdnji grupe autora luksuzne turističke monografije opštine Ravno (2018) da je mali nadgrobni Krst u porti crkve u Zaplaniku nakon oštećenja u poslednjem ratu postao predmetom falsifikovanja Srba iz Trebinjske Šume na način da mu je pridodat neodgovarajući fragment sa usječenim slovima srpske ćirilice. Da to nije napisano, ne bi bilo ovog članka. Na Krstu piše: Prestavi se sluga Božji Jeremija.

Članak otvaram dokumentom nastalim u kancelariji Dubrovačke republike 1413. godine. U pitanju je pismo kojim se Republika obraća slavnom i velmožnom knezu Pavlu koji sjedaše u Borču, a povodom štete koju je Republici učinio čovjek kneza Pavla Radosav Branković iz Začule.  Dubrovnik se tuži na ovu osobu da je oštetila njegovo selo Osojnik, a kazuje da je sa teritorije kneza Pavla, iz sela Začula. Protest je, vidi se iz pisma, upućen i županu kneza Pavla. Branković se branio poslušanjem samomu velmožnomu gospodinu Pavlu[1]. Evo, jedno istorijsko podsjećanje na teritorijalni opseg Trebinja u doba moćnih srpskih oblasnih gospodara. Začula je, dakle, ležala u trebinjskom domenu.

Dejtonskim mirovnim ugovorom opština Trebinje je izgubila treći dio svoje teritorije. Trebinje je postalo žrtvom mirovne konferencije i njegovom matičnom zemljištu oduzeto je krševito zemljište Trebinjske Površi, Šume, Bobana i Popova. Ovaj trebinjski krš za srpsku narodnu istoriju ima neocjenjiv značaj. Može se reći da predstavlja uglovnjak narodne istorijske i kulturno-crkvene zgrade Srba u Humu. Kakve su pogubne posljedice predavanja ovog područja može se vidjeti i iz monografske publikacije „Turistička monografija općine Ravno“ koja je nedavno objavljena[2].

PRODUBLjIVANjE SINTEZA O TZV. HRVATSKOJ ĆIRILICI

Grupa autora, pišući o grobnim spomenicima u porti crkve Svetih Apostola Petra i Pavla u Zaplaniku (Šuma) tvrdi da je izvorni spomenik, oštećen u ratnim dejstvima, čuvao uklesna slova koja pripadaju korpusu hrvatskog ćiriličkog pisma, a da je potom, Krstu pridodat fregment natpisa sa srpskim ćiriličkim slovima. Na taj bi način, sugerišu autori monografije, bio načinjen falsifikat spomenika koji, bi, zahvaljujući takvoj krivotvorini, bio pridodat srpskom naslijeđu Šume[3].

Autori, dadalje, suočeni sa brojnim grobnim spomenicima srednjeg vijeka u grobljima šumskih i bobanskih sela, u monografiju ugrađuju tekst o stećcima. Upućuje se, takođe, na hrvatsko etničko porijeklo Stipka pomenutog na grobnom spomeniku 14. vijeka u Veličanima[4] (Popovo) koji pripada kaluđerici Polihroniji, ženi plemenitog roda potekloj iz srpske pravoslavne familije Sankovića-Bogopankovića koji su u svojim ispravama jasno istakli svoje krsno ime. Ona bijaše udata u vlastelinski popovski rod Čihorića (Drugovića). Pripada rodu u koji je udata balšićka princeza Gojsava (prva žena Radiča Sankovića). Možda je prilika da podsjetim na veoma svježi nalaz stećka-ploče iz 14. vijeka u unutrašnjosti Srbije ispisan ikavicom (2017).  Monografija opštine Ravno  donosi i generalno poništavanje pripadnosti stećaka Grcima (to jest Grčkoj, Istočnoj, Jerusalimskoj, Carigradskoj crkvi) na način što je pridjev „grčki“ tumači starošću spomenika tipa stećka[5].

AUTORI BRIŠU SRPSKO IME 

Želi se, naime, objasniti kako je time predanje sugerisalo njihovu starost u skladu sa izrekom: „star kao Grčka“. Sa ovakvim objašnjenjem nismo se mogli sresti u ukupnoj literaturi o stećcima centralnog Balkana. Srpsko ime, vezano za Šumu i Popovo, autori brišu.

Na istoj strani na kojoj objašnjavaju pridjev „grčki“, kazuju o podjeli Crvenih Hrvata na Popovce i Latine u času prodora Osmanlija. Ne mogu, takođe, dokučiti gdje su Nemanjići rušili rimokatoličke crkve kako autori tvrde, a u vezi sa ktitorstvom kraljice Jelene, majke kraljeva Dragutina i Milutina[6].

Autore bi podsjetio na darovnu povelju Svetog kralja Stefana Milutina II Nemanjića katoličkom samostanu Presvete Bogorodice na Ratcu kod Bara (danas u Mletačkom arhivu) u kojoj kao svjedoke, pored pravoslavnih, poziva rimokatoličke arhijereje iz Bara i Kotora. Nemanjići nisu rušili, ali bismo, uslovno, mogli predpostaviti da je iznimno zaposjednuta neka pasivna episkopija.

Vjerujem da je današnjim hrvatskim autorima koji pobiraju po starinama oblasti kakva je stara travunijska, koristilo više uzdržanosti. Ako bismo se vraćali na djela Krunoslava Draganovića? Da pomenem rad „Inocent III i Srbi“? Ukoliko baš dođemo u priliku da evociramo tekovine hrvatske istoriografije prve polovine 20. vijeka, doći ćemo do Napretkovog zbornika iz 1942. kojem je načalstvovao K. Draganović pa bismo njime mogli pokazati državni plan ustaške Nezavisne Države Hrvata za zaposjedanje Bosne i Hercegovine.  To i ne bi bilo vrijedno pažnje da u naše vrijeme ne srećemo djela autoriteta Franjevačkog reda kojima se odbacuje svako prisustvo pravoslavne crkvene organizacije u srednjovjekovnom Humu (fra Andjelko Barun).

GOSPODO, KOLIKO SU STARI NADGROBNI SPOMENICI ISPISANI LATINICOM? 

Idući dublje u prošlost možemo vidjeti da retežni dio teološko-beletrističkih sastava rimokatoličkih misionara 17. vijeka već i refleksno dotiče srpsku dinastiju. Svi do poslednjeg nastojali su na ukidanju najdublje crkveno-političke tekovine izdejstvovane i zadobijene 1219. godine: autokefalije Srpske crkve podijeljene od Vizantije.

Sve su gledale da domaše do Svete Pećke Patrijaršije, nasljednice drevne Raške episkopije.  Ako ne u polju zvanične politike, rimska kurija je nakon Tridentinuma putem svojih terenskih ekspozitura gledala ka najmasovnijim sredstvima dostupnom promovisanju teza o ništavnosti akta u Nikeji, to jest, vraćanja statusa Srpske arhiepiskopije u vremena kada je Srpska crkva stajala pod jurisdikcijom Ohrida. To se odlično opaža u djelima koja najbliže, mada ne sasvim tačno, možemo odrediti kao teološko–beletrističke sastave rimskih misionara u prvoj polovini 17. vijeka. Danas se groblje najvećih srpskih pravoslavnih ktitora na  Radimlji (čak i to!) proglašava hrvatskim.

Pripadnici ove familije su sagradili Žitomislić i niz crkava u dolini Neretve.  Koliko je meni poznato, a to tvrdim na temelju neposrednih uvida, u zemljama u kojima danas žive Hrvati, na grobnim spomenicima se viđa isključivo latinično pismo? Ukoliko se već učinio ovakav korak da se Srbi Šumnjaci terete za falsifikovanje pisma sopstvenog Krsta sluge Božjeg Jeremije u Zaplaniku u sjenu crkve Sv. Petra i Pavla, biću sasvim jasan. Pitam, dakle, koliko su stari nadgrobni spomenici ispisani latinicom u prostoru Čitluka, Čapljine, Popova, Gruda? Pitam o jasno datovanim spomenicima?

SVETOG VASILIJA PROGLAŠAVAJU EKUMENISTOM?

Ovo djelo grupe autora pominje i Sv. Vasilija Ostroškog kao ekumenistu[7].

O tome ću još reći nekoliko riječi, ali prije toga moram izraziti duboko razočaranje zbog odabira i rasporeda fotografija u knjizi na 176. i 177. strani. Na 177. strani se vidi savremeni spomenik hrvatskom branitelju, a na prethodnoj djeca iz Šćenice na istome mjestu.

Ovo ne bih posebno komentarisao. Snimak se datira u 1965. godinu. U ovom članku valja podsjetiti i na miniranje grobnog spomenika Kataline u Vranjevom selu koji je činio korpus od tri spomenika srednjega vijeka u ovome groblju koji su hranili ćiriličke natpise. Ova žena je kotromanićka princeza.

Ova bračna veza sjeća na drugu raniju bračnu vezu između Nemanjića-Miroslavljevića i Kotromanića. Od ovog spomenika su preostala dva fragmenta koji su prenešeni u novoosnovani crkveni muzej u Neumu i jedan koji sam uočio i snimio u groblju. Noviji dio groblja u Vranjevom selu pripada nasljednicima velikog humskog kneza Miroslava Nemanjića Nikolićima. Ko god želi može pročitati temeljni rad oca Lazara Mirkovića o Miroslavljevom Evanđelistaru i vidjeti na kojem i čijem obracu-predlošku je ispisana ova znamenita knjiga.

CRKVE U TREBINjSKOM KRŠU STARIJE OD NEMANjIĆKIH

Veliki je civilizacijski i svehrišćanski prinos održan isticanjem i poštivanjem principa eksteritorijalnosti. Politike dolaze i prolaze, narodi se pomjeraju, a tako i državne formacije. Na takvim tekovinama počiva Sveta Gora. Beograd je krio dubrovačku, dakako katoličku, katakombnu crkvu. U Novome je stajala crkvica Sv. Vlaha.

Za nas u Republici Srpskoj, a naročito Istočnoj Hercegovini, srpske svetinje u Šumi i Površi, Bobanima i Popovu, nemaju manju vrijednost. Ukoliko je u Dejtonu neko pomislio, a vjerujem da jeste, da će razmjeniti krš, tada je ispoljio potpuno nepoznavanje topografije  i kulturno-istorijske mape srpske zemlje.

U kršu Šume posijane su crkve starije od nemanjićkih. Ovo područje čini zonu najviše vrijednosti za srpsku narodnu i crkvenu istoriju. Ovdje prve crkvice, sazdane u suvomeđi, leže na predhrišćanskim grobnim gomilama. Ovdje se prvi Krst usadnik meće među stećke. Kada hrvatski pisci posegnu za teritorijom upirući prstom u zaplaničku maticu crkvu, tada će ipak biti pristojno da pokažu datovane spomenike Hrvata.

Meni barem ne pada na pamet da ocjenjujem djela i namjere svetitelja iz okrilja Rimokatoličke crkve kako je to između dva svijetska rata činio prof. Janko Šimrak.

Lično, vjerujem u mogućnost saradnje naroda i crkava. Hrvatski narod posjeduje hrvatske spomenike koji predstavljaju dragocjene prinose istoriji Balkana (na pr. korpus starih hrvatskih listina 10. vijeka).  Istakao bih stoga, još jednom, sadržaj opšteg sabora Popova i Zažablja u osvit 17. vijeka održanog u Ravnom čiju fotografiju donose autori ove publikacije. Tada svi bijahu jedno.

[1] Medo Pucić, Spomenici srpski, knj. prva, Beograd, 2007, 117-118, br. 217.
U pripremi je izdanje kodeksa Ruska Hristoforovića dubrovačkog srpskog pisara iz 14-15. vijeka
(kompletan kodeks sa fotografijama i prepisom) u izdanju Zadužbine Knez Miroslav Humski iz Trebinja
[2] Domagoj Vidović, Stanislav Vukorep, Vesna Slobođan, Neispričana priča. Turistička monografija općine Ravno, 2018
[3] D. Vidović, S. Vukorep, V. Slobođan, Neispričana…, 199
[4] D. Vidović, S. Vukorep, V. Slobođan, Neispričana…, 34
[5] D. Vidović, S. Vukorep, V. Slobođan, Neispričana…, 22
[6] D. Vidović, S. Vukorep, V. Slobođan, Neispričana…, 72
[7] D. Vidović, S. Vukorep, V. Slobođan, Neispričana…, 135

Autor:  DR GORAN Ž. KOMAR

Izvor: Slobodna Hercegovina

Vezane vijesti:

Opština Ravno odbija da vrati dio imovine manastiru Zavala (VIDEO)

Krvavi kamen hercegovački: Vidovdanski pokolji – Jadovno 1941.

NE PRESTAJE OTIMAČINA! – Jadovno 1941.