(NE)ZABORAVLjENI ZLOČIN NAD CIVILIMA

Srna u pet nastavaka, uz do sada nepoznate detalje, donosi feljton o strašnom ustaškom pokolju u Velikom Palančištu kod Prijedora, u oktobru 1942. godine, kada su u jednoj noći, bez ispaljenog metka, ubijena 342 žitelja sela, među kojima 226 djece.

Napomena redakcije portala Jadovno.srb.: Ovaj prilog je prvi put objavljen na našem portalu 08. oktobra 2015. godine.

– Muzej Kozare Prijedor za svojih šest decenija postojanja po prvi put je priredio izložbu dominantno posvećenu stradanju civila u Drugom svjetskom ratu nazvavši je „Godina stradanja – 1942“.

Viši kustos istorijske zbirke ovog muzeja Vedrana Adamović kaže Srni da se ne može sa sigurnošću tvrditi zašto se tek sada po prvi put u okviru šire teme obrađuju pozadina Bitke na Kozari i stradanje civila, sa akcentom na ustaški pokolj u Velikom Palančištu, ali da se mogu pretpostaviti dva razloga.

„Jedan je taj što su vojna dejstva uvijek bila u prvom planu u odnosu na civile, a drugi je činjenica da se poratni period temeljio na tezi o ravnopravnoj borbi svih naroda, pa bi prikazivanje stradanja srpskih civila Potkozarja bilo iskakanje iz takve norme“ – pojašnjava Adamovićeva.

Ona podsjeća da je i za spomenik na Mrakovici bilo potrebno da prođu tri decenije – sagrađen je tek 1972. godine.

Prema njenim riječima, ofanziva na Kozari u ljeto 1942. godine prva je asocijacija na NOB na ovim prostorima i o tom vojnom događaju i istorija i film i obrazovni sistem i muzejske postavke i memorijali govore sa dužnom pažnjom.

Ali, problem je u tome što se manje bavilo stravičnim posljedicama te bitke u gradu i selima nakon ofanzive.

„Manje je poznata jesenja ofanziva na Kozari od 16. oktobra 1942. godine kada je formirana borbena grupa `Hofman` sa zadatkom da očisti planine Kozaru i Prosaru od partizana, ali pokret na Kozari je tada još aktivniji i to je bila jedna od rijetkih slobodnih teritorija u Jugoslaviji“, navodi Adamovićeva.

Bijes okupatora što ni u drugoj, jesenjoj ofanzivi ne uspijeva da uguši pokret otpora na Kozari i što ne drži pod kontrolom kraj strateški važan zbog željezničke pruge i rudnika željeza, u najbestijalnijem obliku sručiće se na potkozarska sela, ponajviše na Veliko Palančište.

„Ne nalazimo u dokumentima odgovor na pitanje zašto baš na Veliko Palančište. Možemo pretpostaviti da je to zbog toga što je u ovom selu pukla prva ustanička puška nakon okupacije 1941. godine i što je narod Velikog Palančišta zdušno podržavao partizanski pokret“, navodi Adamovićeva.

Direktor Muzeja Kozare Zoran Radonjić ističe da se ne može tvrditi da se o stradanju srpskih civila nije znalo, ali je činjenica da je sve ostalo u sjeni NOB-a.

„Ima literature o stradanju civila Kozare i govorilo se o tome, ali mi ga sada stavljamo u prvi plan. Partizanska priča nama je pozadina, jer smo, za razliku od ranijih manira, htjeli pokazati šta se dešavalo u gradu i selima za vrijeme ofanziva na Kozari“, istakao je Radonjić.

Ona naglašava da su ustaški pokolji najčešće bili odmazde i da su uvijek civili ispaštali za ono što se dešavalo između partizana i okupatora.

Istaknuti učesnik NOR-a Boško Baškot /1922-2013/ iz Prijedora 2007. godine ustupio je Muzeju Kozare više od hiljadu kopija arhivske dokumentacije iz Drugog svjetskog rata, a izbor iz tog legata izložen je u sadašnjoj postavci ove ustanove.

Poslije rata Baškot je bio visoki funkcioner Komunističke partije Jugoslavije, te je imao pristup arhivskoj građi Vojno-istorijskog arhiva Jugoslavije u Beogradu, koji je od 1992. godine Vojni arhiv Srbije.

Izložbom „Godina stradanja – 1942“, koja je otvorena do 28. januara, obuhvaćen je period od 10. juna do kraja oktobra 1942. godine.

(nastaviće se)

Izvor: