Lidice i Prebilovci

Lidice su teško postradale posle ubistva Hitlerovog protektora Češke Rajnharda Hajdriha. U sprovođenju plana genocida nad srpskim narodom u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, Prebilovci su teško postradali u avgustu 1941. Uporedni prikaz dešavanja vezanih za ova sela, od Drugog svetskog rata do danas, govori mnogo o donosu društava prema prošlosti.

LIDICE

Lidice – selo u srednjoj Češkoj, 20 km zapadno od Praga i 8 km od rudarsko- metalurškog centra Kladna, do 10. juna 1942. imalo je 503 stanovnika, u 167 porodica i 106 kuća.

Lidice su teško postradale posle  ubistva Hitlerovog protektora  Češke Rajnharda Hajdriha.  Atentat je izvršen 27.  maja 1942, a Hajdrih je umro od zadobijenih rana 4. juna iste godine. Posle sumnje za vezu sela sa atentatorima, koja nije potvrđena, Nemci  su odlučili da nad Lidicama izvrše stravičnu odmazdu. Njeno izvršenje započelo je već  10. juna kada je svo stanovništvo sela uhapšeno, da bi muškarci zatim bili odvojeni od žena i dece. Toga i narednih dana streljano je, bez ikakve krivice, 199 Lidičana, 192 muškarca i 7 žena.  Popsle tri dana od hapšenja Nemci su odvojili majke od dece.  Žene su odvedene u logor u Ravensbriku, a deca, pretežno, u logor u Helmnu u Poljskoj. Tu su poubijana u kamionima- dušegupkama.  Dio dece je predat nemačkim porodicama na usvajanje i ponemčenje.Smrtno je stradalo 98 lidičke dece.  Posle rata pronađeno je i vraćeno majkama ili drugim srodnicima 18-ero dece iz sela. Prema dostupnim podacima ukupno je stradalo ili nestalo oko 320 stanovnika Lidica, odnosno 63, 5% stanovnika.

Selo je spaljeno i eksplozivom sravnjeno sa zemljom i tako potpuno uništeno 1. jula 1942. Nemci su selu posekli voćke i lipe, uništili put, pomerili potok  van sela i zatrpali ribnjak. Preko ruševina kuća nasuto je 70 cm zemlje i u nju jenaredne godine posejano žito. Nastojao se uništiti svaki trag o postojanju sela pa su konfikovane i geografske karte okoline Praga u kojima su bile ucrtane Lidice.

Za tragediju Lidica svijet je saznao veoma brzo i odmah je u SAD počela i kampanja da američki narod uništeno naselje vaskrsne. Samo mesec dana od zločina, 12. jula jedan zaselak u državi Ilinois preimenovan je u Lidice. Slično se dešavalo i mnogim drugim zemljama. Gradovi su dobijali Lidičke ulice, selu su podizani spomenici po mnogim gradovima, brojni mediji su pisali o tragediji Lidica u čiju su uspomenu i čast štampane publikacije i  održavani mnogi skupovi.

Vlada Čehoslovačke je 6.  juna 1945. godine donela odluku o izgradnji novih Lidica. Ključeve prvih kuća Lidičke žene su dobile 1949, na Božić. Pored savremenog naselja izgrađen i uređen i memorijalni deo. Od samih ruža izgrađen je vrt prijateljstva i mira. Ruže su došle iz Hirošime, Nagasakija, Lenjingrada,  Koreje, Sad, Brazila, Australije…   Lidice posjećuju mnoge delegacije, ekskurzije, državnici…Čehoslovačka i svijet su se dostojno ponijeli prema Lidicama. Selu je obzebjeđen novi život i trajno poštovanje. 

PREBILOVCI

Prebilovci su selo u južnoj Hercegovini /Bosna i Herecegovina/, na obodu doline reke Neretve, 35 km južno od regionalnog centra Mostara, 5 km istočno od opštinskog središta Čapljine, oko 20 km severno od obale Jadranskog mora. Do 4. avgusta 1941. Prebilovci su imali 1002 stanovnika srpske nacionalnosti i pravoslavne vere, u 120 domaćinstava i oko 25 stanovnika muslimana, u tri domaćinstva.

U sprovođenju plana genocida nad srpskim narodom u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, stvorenoj posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, uz pomoć Hitlera  i Musolinija, Prebilovci su teško postradali u avgustu 1941. Ubijeno je tada  826 srpskih stanovnika na najmonstruznije načine, uz sadističko mučenje.  Zločin nad Prebilovcima izvršili su njihovi susedi Hrvati /rimokatolici/ i muslimani, pripadnici neregularnih formacija ustaša / ekstremnih hrvastkih nacionalista i klerikalaca/. Ubijene su skoro sve žene, devojke i deca iz sela. Najviše njih je stradalo u kraškoj jami dubokoj 66 metara, kod Međugorja, tako što su nju živi gurnuti od strane lokalnih hrvatskih seljaka. Život je potpuno ugašen u 57 srpskih prebilovačkih porodica.  Hrvatske vlasti i Rimokatolička crkva su Prebilovce bile naselile  katoličkim porodicama, kojima su dodelile srpske kuće i zemlju, a selu je promenjen naziv u „Novo Selo“. Nastojalo se  da se zatre sve što je podsećalo na Prebilovce,  čiji su srpski stanovnici ubijani svuda gde su se zatekli pa i u bolnicama u Mostaru i Sarajevu. Pokolj je preživelo oko 170 Srba iz Prebilovaca, uglavnom odraslih muškaraca i 15 žena, devojaka i dece. Najviše njih je preživelo skrivajući se u obližnjoj močvari.  Neki od preživelih muškaraca, koji su ostali bez porodica, ponovo su se ženili i dobijali novu decu.  Tako je selo nastavilo da živi.

Posleratna komunistička vlast na čelu sa Josipom Brozom Titom, nastojala je da prikrije ili umanji zločine Nezavisne države Hrvatske nad srpskim narodom pa tako i stravičan zločin nad Prebilovcima. Eshumacija i sahrana žrtava nije dozvoljena. Nad jamom je podignut beli kameni stub na kome nije bilo podataka o broju, nacionalnosti i mestu iz koga potiču žrtve. U samim Prebilovcima žrtvama nije podignut nikakav spomenik. Većini zločinaca nije uopšte suđeno, a delu onih koji su bili optuženi izrečene su male vremenske kazne.

Komunističke vlasti su prebilovačkim seljacma oduzele najplodniju zemlju pored reka Bregave i Neretve i od nje stvorile državni poljoprivredni kombinat „Hutovo blato“, kasnije nazvan „Hepok“. Zbog nedostatka generacija rođenih od  1930- 1941, broj dece se u selu smanjivao što su vlasti iskoristile da 1971. godine zatvore seosku školu u Prebilovcima, iz koje je 1941. ubijeno 120 đaka, zajedno sa učiteljicom.  Zbog svega, mlađi ljudi su se sa svojim porodicama iseljavali iz sela, čiji se broj stanovnika od 1961. do 1971. smanjio za oko 30%.

Na 40-tu godišnjicu stradanja Srba u Čapljini, franjevački red Rimokatoličke crkve je u župi Međugorje objavio pojavljivanje Gospe. Ona je po njima izjavila: „ Ovu sam župu posebno izabrala!“ Ova župa na čijem je prostoru više jama u kojima su ubijani Srbi, među njima i ona gde su postradale prebilovačke majke sa decom, koje su pobijali parohijani te župe, postala je svetsko katoličko hodočasničko mesto kome su se poklonile desetine miliona katolika iz celog sveta. Prethodne, 2013. godine, opština Čapljina je usvojila poseban projekat razvoja turizma u selu Šurmancima, delu međugorske župe u čijoj je jami poubijana prebilovačka nejač.

Kada je vlast Saveza komunista pala 1990. godine Prebilovčani i drugi Srbi iz okolnih sela su otvorili jame, nad kojima su 1961. bile postavljene betonske ploče. Iz njih su izneli kosti žrtava iz 1941. i preneli ih sve u Prebilovce. Žrtve su sahranjene u kriptu pravoslavne crkve koja se gradila u selu. Vlasti Republike Hrvatske, u sadejstvu sa hrvatskim i muslimanskim paravojnim formacijama iz Hercegovine su 1992. godine ponovile zločin nad Prebilovcima i srpskim narodom u dolini Neretve, nedovršen u Drugom svetskom ratu, i  tiho nastavljen posle njega. U ofanzivi vojske Republike Hrvatske, pokrenutoj u junu te godine, posle povlačenja jugoslovenske vojske iz Bosne i Hercegovine, deo Srba je ubijen, a svo srpsko stanovništvo je prisiljeno da napusti svoja naselja koja su potom potpuno uništena zajedno sa crkvama, manastirima, kulturnim, društvenim i privrednim objektima. Opet je poseban zločin izvršen nad Prebilovcima, ovoga puta nad mrtvim u kripti hrama i seoskom groblju. Hram je zajedno kostima miniran plastičnim eksplozivom, sa namerom da se potpuno unište i tako izbrišu dokazi zločina nad decom u Drugom svetskom ratu. Mnoge grobnice na seoskom groblju, koje je potpuno devastirano, su otvorene,  a pokojnici u njima spaljeni. Na mestu gde se nalazio hram teren je poravnat i na njemu zasnovano smetlište, koje je tu bilo do 2002.

U spaljene i razorene Prebilovce vratio se deo stanovnika u jesen 1999. godine. Međutim, obnovljeno je svega 20% predratnih stambenih objekata što je onemogućilo većinu stanovnika da se vrati u Prebilovce, koji su sada jedino srpsko selo u dolini Neretve sa 60 stalnih stanovnika. Prebilovci su i dalje u suštini velika ruševina, a vlasti tiho rade da tako i ostane i da se selo konačno ugasi. Njegov prostor stavlja se u plan parka prirode vezan za močvaru Hutovo blato i lovište lovačkog društva „Galeb“ iz Čapljine.  Državno zemljište oduzeto Prebilovcima u vreme vlasti Saveza komunista je dodeljeno Hrvatima koji su u Hercegovinu kolonizovani iz srednje Bosne.

Prebilovce neki nazivaju simbolom stradanja srpskog naroda. Vlasti Beograda, glavnog grada Republike Srbije, koga neki nazivaju srpskom prestonicom, nisu 2006. godine prihvatile predlog udruženja potomaka prebilovačkih žrtava da jedna ulica u toj metropoli dobije ime po Prebilovcima.

Kao i 1941. nastoji se da se svaki znak o postojanju Prebilovaca uništi ili sakrije. Prebilovci su verovatno jedino naselje na svetu kome se uskraćuje tabla sa nazivom sela na putu ispred njega, i to mestu koje je najstradalnije selo u Evropi i četvrto po stradanju na planeti zemlji u Drugom svetskom ratu, koje je izgubilo više 85% svojih stanovnika!

Vezane vijesti:

STRANICA NA NAŠEM SAJTU POSVEĆENA PREBILOVCIMA