Krvavi kamen herecegovački: Ustanak za opstanak

Feljton o stradanju Srba u Hercegovini od strane ustaša završavamo tekstom o hercegovačkom ustanku, pokrenutom iz potrebe da se biloški opstane.

Tragična drama srpskog naroda Hercegovine, započeta stvaranjem „Nezavisne Države Hrvatske“ (10. april 1941. Godine), učinila je ovaj krševiti kraj arenom najgnusnijih zločina koje je zapamtila svjetska istorija, ali i kolijevkom prvog masovnog ustanka protiv fašističke tiranije u porobljenoj Evropi.

Ono što su podivljale ustaške horde počinile u proljetnim i ljetnim pokoljima hercegovačkih Srba 1941. Godine prevazilazi maštu i bestijalnost najsvirepijih zločina koje je istorija zapamtila.

Muškarci, žene, djeca i starci ubijani su na najbrutalnije načine: spaljivanjem na kućnom ognjištu, udaranjem maljevima, polugama i šipkama, pečenjem na ražnju, davljenjem žicom i konopima, bacanjem u mračne ponore i brze hercegovačke rijeke. Puščani metak bio je Božija blagodet.

Ustaško-muslimanski teror već sedmicama se odvijao u cijeloj Hercegovini a najsnažnije su bili pogođeni gatački i nevesinjski srez u kojem su cijela sela istrijebljena i uništena. Ipak, hercegovački narod dugo nije smogao hrabrosti ni odlučnosti da se usprotivi neprijatelju i mirno je posmatrao stradanje u drugim mjestima. Direktan povod za početak hercegovačkog ustanka protiv nacističko-ustaške okupacije, biće strašan zločin muslimanskih jedinica u selu Korita. U noći 4-og na 5-i jun muslimanske čete iz sela Fazlagića Kula kod Gacka upali su u selo Korita gdje su sve korićane pohapsili i povezali a potom ih na najsvirepiji način poubijali i pobacali u jamu u Koritima.

Poučeni iskustvom Korićana, stanovnici sela na istočnom rubu gatačke opštine shvatili su da je vrijeme da se neprijatelju odgovori. Mještani sela Vratkovići, Donji i Gornji Kazanci, Bobotovo Groblje i drugih koji se nalaze na granici sa Crnom Gorom, u zoru 6-og juna 1941. Godine, naoružani hrabrošću i odvažnošću prvi su se suprostavili neprijatelju.

Hrabri vojnici pod komandom kazančkog popa i kasnije četničkog vojvode Radojice Perišića, napadaju ustaške, muslimanske i italijanse čete i patrole i u potpunosti ih protjeruju sa istočnog dijela gatačke opštine. Nakon početnih pobjeda, ustanici su uspješno oslobodili i uzvišenje brdo Gat na kojem je 6. Juna 1941 godine se zavijorila srpska trobojka koja je označila prvu oslobođenu teritoriju u porovbljenoj Evropi. Od brda Gat do Golije prostirala se slobodna teritorija, koju su kontrolisali ustanici pod komandom popa Radojice Perišića. U ratnim arhivama nalaze se podaci sa prvo okupatori a potom i partizani ovaj region nazivaju „popova sela“, navodeći ih kao stub odbrane i otpora srpskog naroda. Nakon početka ustanka 6. Juna 1941. Godine, takozvana „popova sela“ više nikada nisu pala u ruke okupatora, a predstavljala su i jedno od poslednjih uporišta Jugoslovenske vojske u otadžbini (JVUO).

Ustanici iz Kazanaca, Vratkovića i okolnih sela nisu se zaustavili na oslobađanju svojih sela već su još snažnije i odlučnije krenuli u sukob sa neprijateljem. Poučeni njihovim uspjehom, ubrzo im se pridružuju i mještani drugih sela među kojima se prvi istakao Jasenik. Iz dana u dan ustanici su zauzimali selo po selo, oslobađali stanovništvo od zuluma i terora i polako ali sigurno napredovali protiv neprijatelja.

Nakon oslobađanja nekoliko sela, ustanici su se sve bolje organizovali i naoružavali a predvodili su ih pop Radojica Perišić i hrabri i odvažni kapetan Milorad Popović. Već 15-og juna ustanici su zauzeli policijsku postaju na Stepenu i istog dana potisli Crnu Legiju, čime je prekinuta putna komunikacija prema Bileći. U tom periodu nakon što je Gacko odsječeno i od Bileće i od Crne Gore, uslijedilo je i širenje ustanka na nevresinjski srez čime su ustanici za svega 20-ak dana, opštinsko središte u Gacku u potpunosti izolovali od ostatka okupirane teritorije.

Sledeći veliki zadatak bilo je oslobođenje Avtovca a kao uvod u to, 26-og juna ustanici su oborili tri laka njemačka aviona koji su nadlijetali oslobođenu teritoriju. Dva dana kasnije, 28-og juna na Vidovdan, ustanici pod komandom popa Perišića i kapetana Popovića napali su iz svih pravaca i za samo nekoliko sati oslobodili mjesto Avtovac.

Zvanično 28. Juna 1941. Godine Avtovac kod Gacka postao je prvo oslobođeno opštinsko središte u porobljenoj Evropi.

Ovi događaji, koji su započeli narodnim revoltom 6. Juna u selu Brljevo kod Gacka, predstavljaju početak ustanka i prvu pobjedu nac nacistima u cijeloj Evropi. Nažalost, već godinama obilježavanje ovog velikog događaja u srpskoj istoriji prolazi dosta skromno, bez državnih velikodostojnika a jedino sjećanje na hrabre ustanike čuvaju mještani i opština Gacko.

Danas, 6. Juna u mjestu Brljevo kod Gacka biće proslavljen „Dan ustanka opštine Gacko“, koji se tradicionalno obilježava poslednjih nekoliko godina. Ispred škole na Brljevu gdje je ustanak i započeo i neprijatelj doživio prvi poraz, podignut je krst i spomen natpis. Prošle godine na brdu Gat je ponovo poslije sedam decenija postavljena srpska trobojka i natpis: „ČASNI PRECI! ZASTAVA KOJU STE 6. JUNA IZNIJELI OVDJE BILA JE PRVI POBJEDNIČKI BILjEG U POROBLjENOJ EVROPI. NEKA ZASTAVA NA OVOME MJESTU BUDE ZNAK NAŠEG DIVLjENjA VAMA“.

Piše: Radovan Papović

Izvor: frontal

Vezane vijesti:

Krvavi kamen hercegovački: Krvavi Božići

Krvavi kamen hercegovački: Vidovdanski pokolji

Genocid u Hercegovini: Kad se to zvalo samo istrebljenje