Krvavi kamen hercegovački: Krvavi Božići

Treći talas u spovođenju ustaškog genocida u Hercegovini iniciran je uputstvom Glavnog ustaškog stana od 20 jula 1941 godine.

Ustaše su se posebno potvrdile da od Srba očiste Ljubuški, zavičaj svog ministra unutrašnjih poslova Andrije Artukovića. Tada su na stratištima Humac, Hrašćani, Crnopod, Cerno, Ljubuški, Grabovo selo, Crljevići, Zvečelva drin i drugim, ubijeno 754 ljudi. U Ljubuškom je rat preživjelo samo 9 lica srpske nacionalnosti: 2 muškarca, 4 žene i 3 djece.

Jedna od najstrašnijih tragedija pogodila je Prebilovce, najhomogenije srpsko selo u okolini Čapljine, u kojem su od 1 008 žitelja 994 bili Srbi. Samo 6 avgusta od 7:30 do 13:30 časova u 120 metara duboku jamu Golubinka hrvatske ustaše su survale 470 lica (273 djece i 233 žene).

Dan prije tragedije, u dvorištu škole, javno su, pred svijetom i roditeljima, silovali sve uhvaćene prebilovačke djevojke. Grupa tih bestijalnih ustaša, pri hvatanju žrtava i pretresanju kuća, zatekla je Milevu Medan na porođaju. Da bi joj „olakšali“ i ubrzali porođaj, bajonetom su joj rasporili stomak, izvadili dijete i zaklali ga, pa ga, uvijeno u pripremljene pelene, vratili u utrobu majke. U tom pokolju 54 prebilovačke porodice zauvijek su zatrte.

U grupi Srba koja je poklana kod sela Vitina nalazio se i 95-o godišnnji Vasilije Vitković. Dok su mu ustaše nožem drale bradu i kožu lica, naređivale su mu da viče: „Živio Poglavnik“, na šta je on mirno odgovorio. „Radi vi, đeco, svoj pos’o“.

U materijalima Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača stoji da je u jamu Golubinka, kod Šurmanaca, u toku rata bačeno oko 2 000 žrtava.

Lov na ljude

Na preostale Prebilovčane, koji nisu stradali u pokoljima 6 avgusta, ustaše su organizovale lov kao na divljač. Koliko su u tome bili uspješni, najrječitije govori podatak da, od 994 žitelja srpske nacionalnosti iz Prebilovaca, kraj rata nije dočekalo njih 826. Polovina srpskih domaćinstava zauvijek je ugašena. Poslije Prebilovaca, na red su došla sela: Tasovčići, Klepci, Loznica, Višići i dr. Iz tih sela uhapšeno je oko 1 000 žitelja, od kojih je većina našla smrt u jami na Bivoljem brdu.

Od 1 760 do sada evidentiranih žrtava među srpskim stanovništvom u Čapljini i okolini, od hrvatskih ustaša stradalo je 1 649 lica, a to je 15 puta više nego što su ukupno ubili Italijani, Nijemci i drugi zločinci.

Avgustovski pokolji, oko Ilindana 1941 godine, nisu mimoišli ni stolački srez. Tu su posebno stradala sela Oplčići i Poplat. U selu Ljubljenica ustaše su na jednoj, slamom pokrivenoj štali zapalile 24 osobe. Od Srba iz grada Stoca rat je preživjelo samo 7 odraslih muškaraca, mahom starih i bolesnih. Od do sada evidentiranih 1 250 žrtava iz Stoca i okoline, ustaše su ubile 854,a samo 1941. godine na stravično svirep način ubijena su 662 lica srpske nacionalnosti.

U trebinjskom kraju ustaše su, pretresajući sela Grbeše, Glaviniće, Begović Kulu, Banjevce i Poljice, uhapsile 28 muškaraca i jednu ženu. U Trebinju su ih zatvorili u jedan teretni vagon, koji su 4 avgusta prevezli do Čapljine, da bi ih istog dana u tom vagonu sve poklali. Od ukupno 882 žrtve među srpskim stanovništvom u srezu Trebinje, 572 lica stradala su od hrvatskih ustaša.

Pokolji oko Ilindana najstrašnije su pogodili Srbe i Jevreje grada i sreza Mostara. Od 19. jula do 4. avgusta uhapšeno je 750 lica; raslati su, u grupama, po raznim logorima i gubilištima „Nezavisne Države Hrvatske“. Primjera radi, iz prve grupe od 174 lica, samo su petorica preživjela. Mostarci su u zloglasne logore intezivno transportovani sve do 17. avgusta.

Prema podacima ustaške policije, od 8 000 Srba, koliko ih je bilo u Mostaru u proljeće 1941 godine, kada su ustaše došle na vlast, krajem avgusta su ostala samo 852 lica. Ostali su pobijeni ili otpremljni u ustaške koncentracione logore. Teško su stradala i srpska sela u okolini Mostara, a posebno Vaćevići (jedino kompaktno srpsko selo na desnoj obali Neretve).

Krvavi Božić u Pridvorici

U isto vrijeme kad i u Mostaru, počela su masovna hapšenja i ubijanja Srba u Konjicu. U okolnim selima Borci, Bijela, Vrdolje, Blace i Zagorci za 3-4 dana uhapšeno je 108 srba. Većinom su odvedeni na Ivan-planinu i ubijeni.

Među ustaškim bestijalijama poslije 1941 godine posebno se izdvaja pogrom Srba u Borču iznad Gacka, koji nedvosmisleno pokazuje vjersku agresivnost. Na pravoslavni Božić, 7 januara 1942 godine, ustaše su u selu Pridvorica na prevaru pohvatale 163 stanovnika. Zlikovci nisu bez razloga izabrali pravoslavni Božić, jer to je dan kada su svi Srbi kući i kada svakog rado primaju u svoj dom. Svih 163 nesrećnika ustaše su zatvorile u nekoliko štala i zapalile. Pukim slučajem, od svih mještana živa je ostala samo četvorogodišnja Gaja Skoko, koja se toga jutra nije zatekla u Pridvorici. Sva ognjišta tog sela zauvijek su ugašena.

Poslije Pridvorice, ustaše su se ustrijemile i na Donji Borač (nevesinjski srez), gdje su, po sopstvenim izvještajima, ubile 149 lica.

Posljedice ustaškog genocida bile su stravične. Na području Hercegovine nijedna srpska porodica nije ostala pošteđena, a da neko njen nije stradao. Mnoga sela potpuno su biološki uništena. Mnoge porodice zauvijek su zatrte. Ostalo je na desetine hiljada siročadi. I dok je posna hercegovačka zemlja ključala od vrele srpske krvi, lelek u crno zavijenih nesrećnih žena i djece odjekivao je po golom hercegovačkom kršu.

Piše Radovan Papović

Izvor: frontal