Krvavi kamen hercegovački: Vidovdanski pokolji

Drugi talas ustaških zločina, isplaniran kao „vidovdanska akcija“, započeo je 22 juna masovnim hapšenjem Srba i Jevreja u Mostaru, Stocu, Čapljini, Ljubinju, Nevesinju, Gacku, Konjicu i drugim hercegovačkim mjestima.

Komandant zloglasne Pavelićeve tjelesne bojne Mijo Babić izdao je naredbu da se granični pojas prema Crnoj Gori očisti od Srba i tako omogući sprovođenje „vidovdanske akcije“.

U naletu hrvatskih i muslimanskih ustaša u selima oko Gacka ubijeno je 140 muškaraca, žena i djece. Sa koliko su svireposti zlikovci izvršavali zadatak, vidi se i po tome što su satirali i cijele porodice. Todoru Nikoliću iz Kule bacili su u Čavčiju jamu 9 članova porodice, a Pilju i Špiru Boljanoviću 12 članova porodice su survali u ponor rijeke Mušnice.

Proti Vidaku Višnjevcu polili su zejtinom i špiritusom kosu i bradu, pa onda zapalili, da bi ga na kraju polumrtvog zatrpali u septičku jamu. U selu Vrbica, kod Gacka, zapalili su u kući Vula Bjelogrlića sa 19 žena, staraca i djece. U nevesinjskom vojnom logoru ismasakrirano je 28 gačana.

Vihor ovog, drugog talasa sručio se 23. juna i na Popovo polje. Od oko 200 ljudi koji su se tog dana našli na njivama Popovog polja, njih 165 našlo je groznu smrt u jami Jagodnjača, u Ržanom dolu. Sutradan, ustaše su u selu Zavala uhvatili 34 Srbina, pa su i njih po sistemu „lanca“, vezane po desetoricu, sunovratile u tu jamu.

Prema podacima Komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, u jamu Jagodnjača, u Ržanom dolu, bačeno je u roku rata oko 1 200 muškaraca, žena i djece.

Ni mačka da ne ostane

Pod vođstvom ustaškog natporučnika Franje Sudara posebno svirepo je masakrirano 137 nevesinjskih talaca. Među njima bio je i sveštenik Bogdan Đogović, kome su oči izvađene, nos i uši odječeni, zlatni zubi povađeni, brada počupana i natrpana u usta, na grudnom košu prikovana konjska potkovica, da bi bio ubijen ukucavanjem eksera u glavu.

U stolačkom srezu masovna hapšenja su počela 22. juna. Od 22. do 26. juna pohapšeni su skoro svi muškarci srpske nacionalnosti od 16 do 60 godina. U tom kraju ustaško geslo je bilo: „Ne treba ostaviti ni srpsku mačku, a kamoli dijete.“

Upravo su u to vrijeme u ljubinjskom zatvoru nekim stočanima kopane oči. Italijanski vojnici su tu pronašli plehanu kutiju punu ljudskih očiju, potopljenu u mlijeko. U propratnom pismu ustaškom poglavaru Anti Paveliću je pisalo: „Uvjeravamo te, dragi Poglavniče, da ovo nije dar od mrtvih, već od živih ljudi“. Ove događaje potvrđuje i zapis italijanskog novinara Kurcija Malapartea da je Pavelić za rođendan (14 jula) od svojih vjernih ustaša na poklon dobio 20 kg ljudskih očiju od hercegovačkih srba.

U noći između 27 i 28 juna svi pohapšeni Srbi iz Stoca i okoline odvedeni su na Vidovo polje i tamo poubijani. Na Berkovićima je tupim predmetima ubijeno 170 staraca, žena i djece. Dvadeset sedmog juna na Pileti je ubijeno 39 ljudi, čiji su leševi bačeni u Neretvu.

Dvadeset devetog juna 70 muškaraca iz sela Trijebanj svirepo je ubijeno i bačeno u jamu na Bivoljem brdu. Stotinu četrdeset uhapšenih Srba iz sela Opličići, Prenj, Rečice i lokve odvezeno je na obalu Neretve i poubijano. Od 105 Srba iz Gornjeg Hrasna, koje su ustaše 27 juna povele da ih bace u jamu Gavranica, usljeg loše ustaške organizacije njih 39 spasilo se bježanjem.

Skretanje pogleda Kristovih sluga

U Čapljini i okolini samo u junskom pokolju ubijeno je 526 muškaraca, žena i djece. U noći između 25 i 26 juna kod Opuzena su ubijena 294 lica. Iz sela oko Čapljine u zloglasni „Silos“ kod sela Tasovčići zatvoreno je oko 300 Srba, koji su odvedeni na razna stratišta i likvidirani. Od 22 do 26 juna u susjednoj Gabeli pohapšeno je 170 Srba, koji su na rijetko svirep način likvidirani na stratištima kod Križa i Opuzena.

Vidovdanski talas ustaškog genocida zahvatio je i srpsko stanovništvo ljubuškog sreza. Od svih jama ljubuškog kraja posebno se izdvaja ona na Humcu, koja se nalazi u ogradi tamošnjeg franjevačkog sasmostana. Pri masakriranju i bacanju Srba u tu jamu, u noći između 30 juna i 1 jula, i pored jaukanja i zapomaganja nevinih žrtava, niko od „Kristovih slugu“ iz tog samostana nije izašao da pogleda šta se to dešava, a kamoli da pomogne.

Masovna hapšenja i Pokolj Srba iz grada i sreza Mostara počela su 24 juna. Samo u gradu uhapšeno je 480 ljudi. Oni uhapšenici koji naredne noći nisu pobijeni na Neretvi, na Buni i kod Ortiješkog groblja i na drugim stratištima, odvedeni su i survani u neku od znanih i neznanih hercegovačkih jama. Talas ustaškog genocida zahvatio je i srpska sela oko Mostara.U tom ustaškom genocidnom pohodu ubijeni su i svi sveštenici manastira Žitomislić i bačeni u jamu Vidonje, u blizini sela Blizanci.

Piše Radovan Papović

Izvor: frontal