Kalendar genocida: 24 – 27. jul 1941. – U Banskom Grabovcu pobijeno 1.200 Srba

Posle stravičnog zločina u Pravoslavnoj crkvi u Glini, a među brojnim zločinima hrvatskih ustaških fašista počinjenim širom Banije, zločin u Grabovcu, od 24. do 27. jula 1941. godine, svakako je najstrašniji.

Tada je u tom selu ubijeno oko 1.200 seljana, muškaraca, i manji broj žena koje su pohapšenim i odvedenim muževima donele hranu.

Banski Grabovac je pitomo selo, smešteno u gotovo samom centru Banije. Nakad je bilo opštinsko mesto. A opštinsko je bilo i pre Drugog svetskog rata.

Na samom početku ustanka srpskog naroda na Baniji, napadnuta je železnička stanica u Banskom Grabovcu. Pruga od Capraga, „predgrađa“ Siska, preko Petrinje do Gline i dalje preko Topuskog do Karlovca bila je glavna železnička saobraćajnica kroz Baniju, ali i saobraćajnica petrinjskih i glinskih ustaša. Iako je to bio samo izgovor za jednu ne baš uspešno organizovanu ustaničku akciju, lov na muškarce Srbe na čitavom području Banije počeo je zbog onoga zbog čega je stvorena Nezavisna Država Hrvatska: trećinu Srba pobiti, trećinu pokrstiti, trećinu proterati.

Na glinskom području počela su masovna hapšenja i privođenja Srba muškaraca (brojnih zločina bilo je i pre toga po gotovo svim banijskim selima u kojima su živeli Srbi).

„Uhapšenici s grabovičkog područja skupljani su oko općinske zgrade i željezničke stanice“, piše Đuro Roksandić u zborniku ‘Glina 1284-1944-1984’. I nastavlja: „Oni s područja općine Mali Gradac, skupljani su kod žandarmerijske stanice u Malom Gracu i kod škole u Dragotini. Svi koji su bili udaljeniji od Grabovca dovezeni su kamionima, a neki i željeznicom. Privedeni su i svi uhapšenici u sreskim zatvorima u Glini, Petrinji i Dvoru…“

O svemu što se tih dana dešavalo u Banskom Grabovcu, sačuvano je i više beležaka svedočenja ustaša iz Petrinje, među kojima su i beleške ustaše Ivana Muškona iz Petrinje i šefa železničke stanice u Petrinji Dragutina Laboša.

Iz svedočenja ustaše Ivana Muškona:

„Dana 24. jula 1941. godine grupa od šesnaest nas ustaša pozvani smo u ustaški stan kod Srnaka (Faco, ustaški logornik u Petrinji – nap. I. B.) i dobili naređenje da idemo u Banski Grabovac… U Grabovcu smo zatekli oko stostinu petrinjskih i glinskih ustaša. Tu je bio i predstojnik kotarske oblasti Glina, Dragutin Imper…

Oko 13 sati iz Gline je stigao vlak sa grupom od 30-40 ljudi, među njima 5-10 ‘četnika’… Postavljeni su odmah tu kraj šumice, neposredno kraj željezničke stanice radi slikanja. Jedni su stajali, drugi klečali, a treći sjedili. Grupa ustaša ih je na tom mjestu postrijeljala. Sa mnom iz Petrinje došli su ustaše: Tomo Bučar, strojobravar, Štef Krajačić, Stevo Tomek, šofer Šmid, Vlado Molnar, trgovac, Đuro Slanac, mesar, Ivan Šulentić, kovač, Milan Devčić, mesar, Mato Križanić, stolar, Otilio Đorđević, moler, a drugih se ne sjećam.

U Grabovcu sam prepoznao ustaše iz Petrinje: Vinka Mikulića, mesara, Janka Fapca, Josipa Kolarića, stolara, Ivana Štingla, mesara, Ivana Komlinovića, Miloša Vašarevića, Marka Punterića, poštara, Jožu Cerjaka, Duju Krpana, šofera, Tomu Krpana, Ivana Kovačevića, Tomu Šarića, Fajsa iz Češkog Sela, Stevu Krbavca, Đuru Križanića, mesara, Franju Gregurinčića, Slavka Brelina, Štefa Grgurinčića Joška Smisla, ratara, Tomu Štajcera, Štefa Kranjčevića, Pudu Ratara, Jandru Petračića, Šimu Čačića, Dragu Čačića, bravara, Kušana ‘Pepića’, pečenara, Lovru Komlinovića, mesara, Ivana Malovića, stolara, Đuru Valetića, mesara, Juru Jeličina, mesara, Nikolu Ivezića, Stjepana Lončarevića, pekara, Franca Bobinca, mesara (u Petrinji je radila mesna industrija Gavrilović – nap. I. B.), Antu Feljana, stolara, Ivana Kovača, kočijaša, Stjepana Gošnika, Stjepana Tortića, kolara, sina Marka Pejakovića iz Petrinje, Ivana Našu i Vladu Nemeca.

Predsjednik prijekog suda bio je Ivan Turki. Vidio sam kada je Stevo Pješak naredio grupi od oko dvadest uhapšenih da uzmu motike i lopate i da kopaju jame za svoje grobove. Jame su iskopane dva-tri metra dubine. Ljudi su pitali kako će izaći van. On im je odgovorio da će dobiti ljestve. Oni su svi u jami postrijeljani. Stalno su dopremani seljaci i odmah ubijani. Oko podne žene su donijele ljudima hranu. Ustaša Drago Čačić naredio je svim ženama da skinu pregače, strpao ih na hrpu i zapalio.“

Iz svedočenja Dragutina Laboša:

“Dana 24. jula 1941. godine, u jutarnjim satima, zatekao sam grupu ustaša na Banskom Grabovcu, među njima je bio Ivan Turki. Uhapšenika je bilo oko pedeset. Ustaše su iz svakog vlaka skidale muškarce pravoslavce, bez obzira otkud putuju i gdje putuju. Iz okolnih sela dotjerali su uhapšene Srbe pješice. Turki je rekao da su svi pravoslavci jednaki i da ih sve treba pobiti. Oko 17 sati otišao sam u Petrinju, a na željezničkoj stanici ostalo je oko 300 uhapšenih seljaka. Ujutro 25. jula, kada sam došao, od trista bilo je noću poubijano oko dvije stotine. To mi je rekao Turki i dodao da će biti friških. Uvečer je opet bilo oko tri stotine uhapšenih seljaka. Kada sam 26. jula ujutro došao u Grabovac, našao sam od onih tristo uhapšenih samo 80-100. Turki je rekao, odoše noćas i vaši željezničari, a Boroti smo izravnali grbu…”.

O strašnom zločinu u Banskom Grabovcu svedočili su i rođaci žrtava, ali i neki od onih koji su uspeli da prežive. Među njima su Evica Borota, supruga spomenutog železničara Borote (Nikole), kao i Đuro Drljan, iz sela Luščana, iz čijeg svedočenja izdvajamo: “Dne 24. jula došli su ustaše iz Petrinje i Gline u naše selo da hapse ljude. Prepoznao sam ustašu Šarića iz Petrinje. Na putu od sela Luščana do Grabovca ubili su ustaše iz pištolja Stojana Jekića i Stevana Miljevića.

Ljudima su govorili da se ništa ne plaše, da idu na saslušanje.

Kada su uhapšenici dotjerani u Grabovac, prolazili su kraj četiri grupe ustaša koje su svaka tukle po tijelu. Na strijeljanje su vodili grupe od 20 do 30 ljudi, okrenutih licem prema jami, a s leđa su ustaše pucali iz pušaka i puškomitraljeza…”.

Đuro Roksandić dalje piše da je “nakon pretresa Šamarice satnija ustaša i vod oružnika, s ravnateljom ustaškog redarstva Božidarom Cerovskim na čelu, stigla je 24. jula oko 15 sati u Grabovac s oko 400 seljaka iz Dodoša, Kraljevčana i drugih sela u dobi od 16 do 60 godina, koji su takođe ubijeni”.

Sa grabovačkog gubilišta uspeli su da pobegnu Aniša Šteković i Stevan Jekić iz Grabovca, Petar Stanković iz Luščana, Bude Popović iz Kraljevčana, Vasilj Nevajda iz Vlahovića, a iz jama uspeli su da se spasu Petar Jelić i Jovan Orlić iz Grabovca.

Izvor: Intermagazin

Vezane vijesti:

Parastos za 1.285 srpskih civila – Jadovno 1941.

Gaćešino ime stidljivo spomenuto – Jadovno 1941.

Veljun, mučilište srpskih civila. – Jadovno 1941.