Ispunjena želja vojvode Bojovića

Sto godina smo se oglušivali o molbu velikog ratnika da ne zaboravimo Srbe stradale u logoru Nađmeđer. Na mermernom spomen-zidu najvećeg groblja posle Zejtinlika biće uklesana imena 6.000 stradalnika

Daj bože, da im se njihova velika ujedinjena otadžbina što skorije oduži velikim i dostojnim spomenikom.

Ovom rečenicom, u kojoj ima prekora zbog poslovične srpske zaboravnosti i molbe da se kad-tad prisetimo postradalih u Velikom ratu u slovačkom logoru Nađmeđer, vojvoda Petar Bojović završio je 1936. godine predgovor knjizi istoričara Riste Kovijanića „Nađmeđerska dolina smrti – na grobovima 6.000 srpskih mučenika.“

Ali, ne, nismo tada poslušali ni Kovijanića ni Bojovića, pa smo proteklih decenija zaboravu predali Nađmeđer, mada je to stratište, posle Zejtinlika, naše najveće groblje, iz Prvog svetskog rata, izvan Srbije.

Tek ovih dana molba slavnog vojskovođe i stratega Bojovića biće uslišena. Spomenik stradalnicima u austrougarskom logoru u Nađmeđeru, uz blagoslov patrijarha srpskog gospodina Irineja, biće postavljen 2018. godine, na stogodišnjicu završetka Velikog rata.

Idejno rešenje spomenika po zamisli Staneta Ribiča, predsednika Udruženja Srba u Slovačkoj, i arhitekte Miroslava Krstonošića podržao je i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.

– Biće to zid dužine tridesetak metara sačinjen od 44 ploče, na kojima će sa unutrašnje strane, obložene mermerom, biti upisana imena svih poginulih, te godine njihovog rođenja i smrti – otkriva za „Novosti“ Nebojša Kuzmanović koji je doktorirao na temu srpsko-slovačkih istorijskih veza. – Spomenik će zameniti neuglednu gvozdenu ogradu kojom je opasan deo groblja, a sredstva za njegovo podizanje obezbeđena su skoro u celosti donacijama.

MALOBROJNI, A STATUS MANjINE

Od oko 5,5 miliona žitelja Slovačke, njih nešto manje od 700 su Srbi. Bez obzira na malobrojnost, Slovačka je našim sunarodnicima 2010. godine dodelila status nacionalne manjine, pokazujući time i želju da štiti i neguje srpski nacionalni identitet.

Upravo je Kuzmanović pre 15 godina otkrio da je lokalna mađarska vlast u Nađmeđeru, nadomak Bratislave, tih dana srpsko groblje pretvorila u poligon za trening i trke pasa. Njegovo svedočenje prve su prenele „Novosti“ početkom oktobra 2001. godine.

Na naš tekst odmah je reagovao ambasador SCG u Bratislavi Miroslava Kopečni, te je slovačka vlada poništila tu poraznu odluku lokalne vlasti. Time je sa tih naših predaka počela da se skida koprena zaborava.

– Ubrzo smo osnovali srpsko udruženje „Svetozar Miletić“ koje je renoviralo groblje i postavilo spomen-ploču sa natpisom: „Srpskim mučenicima stradalim 1914-1918. Srpski narod“ – s neskrivenim ponosom ističe dr Kuzmanović.

Na tu ploču i obližnji krst, od 2004. godine, na Dan primirja u Prvom svetskom ratu, kao i na Vidovdan, srpske delegacije polažu vence i odaju počast stradalim sunarodnicima u Nađmeđeru. Gradonačelnik tog mesta Aleksandar Neveri prihvatio je i inicijativu udruženja da ulica na koju se oslanja srpsko groblje bude preimenovana u Srpsku ulicu.

Slovački arhivi pamte da je groblje u Nađmeđeru nastalo 1918. kao deo italijanskog ratnog groblja. Za vreme Prvog svetskog rata Srbi su osim u Nađmeđeru stradali i u Šamorinu i Dunajskoj Stredi.

O njihovom stradanju prvi je svedočio jedan od preživelih robijaša, istoričar Risto Kovijanić. Bio je učesnik u tri rata i od 1916. do 1918. zatočenik nađmeđerskog logora. Svoja sećanja na logorske dane na srpskom i na slovačkom jeziku opisao je u knjizi „Nađmeđerska dolina smrti“.

Po Kovijanićevim sećanjima, samo za dva meseca, od 20. decembra 1914. do 20. februara 1915. austrougarski vojnici streljali su više od 2.900 vojnika iz Srbije i Crne Gore. Ostali zarobljenici poumirali su docnije od gladi i tifusa.

DOSITEJ I ZMAJ

Mesto Modra zapravo su slovački Sremski Karlovci. Tamo i u Bratislavi školovali su se srpski prosvetitelje Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Đura Daničić i pesnik Jovan Jovanović Zmaj. Spomenik Zmaju, delo sremskokarlovačkog vajara Đorđa Lazića Ćapše, biće uskoro otkriven u Modri.

Sva njihova imena, čitav vek posle njihovog stradanja, prvi put naći će se na jednom mestu, uklesana u spomen-zidu. O postradalim srpskim vojnicima i zarobljenicima u Nađmeđeru, reditelj Srđan Ilić priprema dokumentarni film, a Kuzmanović knjigu.

Dug otadžbine nije odužen „što skorije“ kako je želeo vojvoda Petar Bojović, ali – bolje ikad, nego nikad.

BRAĆA RUSI, GRCI I SLOVACI

– Nedovoljno smo svesni da Srbiju i Slovačku već sedam vekova spajaju divne veze u kojima smo jedni drugima pomagali i štitili se međusobno – kaže Kuzmanović. – Slovaci su naši iskreni prijatelji, poput Rusa i Grka. Pokazali su to i na protestima zbog NATO agresije na Srbiju, potom odbijanjem da priznaju Kosovo, a pre nekoliko meseci glasali su protiv prijema Kosova u Unesko.

Autor: Jovanka Simić

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Memorijali srpskim junacima balkanskih ratova i Velikog rata …

Grobovi Srba u dolini smrti