Duboki koreni srpskog ostanka

Kakav je položaj srpskih crkava na prostoru bivše SFRJ – Hrvatska (3): Pravoslavnog naroda sve manje. Ljudi se ne vraćaju u zavičaj jer posla nema. Iz Orahovice 1991.godine proterani svi monasi

MANASTIRI u Hrvatskoj uvek su bili, pa su tako i danas, ne samo duhovna već i kulturna središta srpskog naroda u Hrvatskoj, a sveštenici su kroz dugu i često tešku istoriju uvek delili sudbinu Srba u Hrvatskoj. Brojni manastiri podizani su dolaskom Srba u krajeve od Slavonije do Banije i Korduna, Dalmacije i sve do najzapadnijeg od svih, onog u Gomirju.

Manastir Dragović smešten je nedaleko su Vrlike i sagrađen je 1395, Krupa se nalazi u Bukovici, a Orahovica je jedan od najznačajnijih i najranijih duhovnih i kulturnih središta Srba u Podravini. Manastir Pakrac nalazi se između Daruvara i Pakraca i krije neverovatno kulturno blago, dok je Sveta Ana kod sela Donja Vrijeska u blizini Daruvara. Najpoznatiji su svakako manastir Krka, koji je od početka bio duhovno i kulturno središte pravoslavnih Srba u Dalmaciji, manastir Lepavina između Križevaca i Koprivnice, te Gomirje u zapadnom delu Hrvatske.

U dugoj istoriji prisustva pravoslavlja na tlu Hrvatske manastir Krka zauzima posebno mesto. Osnovan je 1577. godine, u dolini reke Krke, nadomak Kistanja, a tvrdi se da je zapravo napravljen 1317. godine za vreme kralja Milutina. Pominje se i 1345. godina, kada je srpski car Dušan Silni udao svoju sestru Jelenu za bribirskog kneza Mladena Šubića i na taj način proširio svoj uticaj i na ove prostore.

MNASTIRSKA crkva izgrađena je u vizantijskom stilu i biser je pravoslavne Dalmacije. Turci su manastir u više navrata napadali, palili, ali nisu uspeli da ga unište. Danas je manastir u dobrom stanju, a u temelju nove zgrade bogoslovije uzidan je kamen iz Pećke patrijaršije. Bogata biblioteka i riznica, sa vanredno vrednim ikonama senzacija su za sve one koji dolaze da vide manastirsko zdanje, gde je i Kapela Svetog Save.

Ali pravoslavnog naroda je malo, sve manje, pogotovo mladih, a ljudi se ne vraćaju jer posla nema. Ovih dana videli smo oglas u kojem piše „prodajem kuću sa dvorištem kod Kistanja“, uz čitulje da su umrli Milica Mika Stegnjajić iz tog kraja, koja je živela u Beogradu, a u kninskoj bolnici Milan Bezbradica, dugogodišnji direktor Osnovne škole „Jovo Martić“ iz Kistanja. Dug je spisak staraca koji odlaze, umrla je i „drugarica učiteljica“ Milica Jolić, a ovim se krajem proširila i vest da je pre koji mesec u Francuskoj umro sin Sime Dubajića Mićo.

Toliko o smrti. A život ide dalje i neki bolji vetrovi zaduvali su minulog leta kada su se baš tu, na Krki, našli vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve patrijarh Irinej i prvi čovek Hrvatske biskupske konferencije, zadarski nadbiskup Želimir Puljić, obeležavajući 400. godišnjicu Bogoslovije. Bogoslovija je osnovana 1615. i najstarije je bogoslovsko učilište Srpske pravoslavne crkve. Tu je bila i prva organizovana škola koja je dala značajan doprinos u istoriji pravoslavlja u Hrvatskoj. Bogoslovija je i simbol opstanka Srba u Dalmaciji, što je istakao i patrijarh Irinej.

– Sedmostoljetna istorija je svedok i čuvar pravoslavlja u tim stradalničkim krajevima – kazao je tada patrijarh Irinej.

A da su ovi krajevi za Srbe bili stradalnički, bili su. U bivšoj državi tu ih je živelo oko 120.000, danas nešto malo više od 25.000. Možda su za utehu reči nadbiskupa Puljića da baš sa Krke treba poslati poruku da Hrvati i Srbi mogu zajedno da žive, nadajući se – i jedni i drugi – boljoj budućnosti. A uz manastir Krka vezana su i slavna imena, poput Nikole Tesle, Vuka Karadžića, Dositeja Obradovića i Vladana Desnice.

KADA su Srbi počeli da naseljavaju Vrbovsko, Moravice i Gomirje došao je i jedan kaluđer, kome su sagradili malu kapelu. Star, nije mogao da obavlja versku službu, pa je 1772. godine iz Dalmacije, pre svega sa Krke, stiglo još njih šestoro koji su doneli sve što je potrebno za bogoslužje. Aleksentije Branković, Visarion Vučković i Mardarije Orlović bili su kaluđeri koji su podigli drveni manastir u Gomirju, sa Crkvom Sv. Jovana Krstitelja, koji je i najzapadniji pravoslavni manastir na ovom području.

Slavna je prošlost manastira Gomirje, „odakle se odvraćalo Turke“, a Jovan Dučić je manastir proslavio i u pesmi. Danas je u sklopu Gornjokarlovačke eparhije koja obuhvata Baniju, Kordun, Liku, Gorski kotar, severnu Hrvatsku i Istru, a te prostore Srbi su naseljavali još od 15. veka. Ni Gomirje nije mimoišla strašna sudbina Srba u Hrvatskoj u vreme takozvane NDH, kada su ubijeni brojni parosi od Petrinje do Plaškog, Gospića do Kosinja, Vojnića do Gline, Slunja do Gomirja. Devedesetih su Srbi napustili svoja ognjišta, nesreća je snašla i svete ljude, da se samo spomene tragedija kada je 1992. godine minirana Saborna crkva Sv. Nikole u Karlovcu. Malo se Srba vratilo i u Gomirje i mesta oko njega, pritisnuta besparicom, nedostatkom radnih mesta, neizvesnošću. Sudbinu celog kraja dele i sveti ljudi iz Gomirja, pa kao i u mnogim manastirima u Hrvatskoj sve je manje vernika, jer mladi odlaze, a starci umiru.

U KOPRIVNIČKO-križevačkoj županiji manastir Lepavina sačuvao je svoj sjaj, u dugoj istoriji od 1550. godine po formiranju prvih srpskih naselja u tom kraju. Osnovao ga je monah iz Hilandara Jefrem Vukobadović, a sudbina manastira bila je povezana sa sudbinom Srba u tom kraju. Vodila se teška borba protiv pokatoličenja, a kaluđeri su prolazeći brojna iskušenja uvek čvrsto bili uz svoj narod. Polovinom 18. veka izgrađena je današnja manastirska crkva, a uz Lepavinu je vezana i čudotvorna ikona Presvete Bogorodice Lepavinske iz 16. veka, kojoj se pripisuju isceliteljske moći. Manastir su 1943. bombardovali Nemci, i tom je prilikom crkva delimično uništena, a sačuvan je samo deo bogate biblioteke. Mitropolit Jovan vratio je stari sjaj manastiru, a oživljena je i veza sa Hilandarom.

Manastir Orahovica na prostoru slavonske eparhije smešten je u podnožju planine Krndije, a potiče iz 16. veka. Tu je bio istaknuti prepisivački centar, a Turci su povlačeći se ubili mnoge kaluđere i Srbe iz tog kraja. Protutnjao je i Drugi svetski rat tim krajem, ustaše i domobrani zauzeli su manastir koji je bio opustošen. Stradao je i 1991. kada su ga napustila i poslednja dva monaha, a poslednjih godina u njemu se godišnje održavaju samo dva velika sabora, na Preobraženje i na dan Prenosa moštiju Svetitelja Nikolaja.

SVETI NIKOLA

POSEBAN je doživljaj posetiti manastir Svetog Nikole u Orahovici, do kojeg vodi uski puteljak od Kutjeva. „Čuvaju“ ga gorski vrhovi Dedov nos i Petrov vrh, uz planinski potočić u blizini. Osnovan je krajem 16. veka, a crkva je oslikana vrednim freskama. Danas u manastiru nema nikoga, što samo pokazuje da deli sudbinu mnogih iz kojih su sveta lica otišla, jer naroda je sve manje.

VREDNI RUKOPISI

VLADIČANSKI dvor u Pakracu sagrađen je 1732. godine na mestu episkopske rezidencije, a kasnije je dograđivana kapela, riznica i knjižnica. Ona je ujedno i jedna od najvrednijih srpskih knjižnica u Hrvatskoj u kojoj se čuva 112 srbulja, te izuzetno vredni stari rukopisi. Episkopska knjižnica značajna za istoriju Srba u Hrvatskoj danas nema status kakav zaslužuje, a obnavlja se unutrašnjost dvora.

Autor: Jurica Kerbler

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Gorski Kotar: Svetionik srpskog trajanja

Baniji se vraća njen manastir

Nikola Milovančev: O Srbima i pravoslavnoj veri na prostorima današnje Hrvatske do XX veka