Crna Gora podigla spomenik nacistima: Fašisti počivaju pod petokrakom (prvi dio)

U strogoj tajnosti, crnogorska vlast je izgradila spomen-groblje njemačkim vojnicima izginulim na tlu Crne Gore tokom Drugog svjetskog rata, u borbama protiv onih koji nisu pristajali „da krvnika ljube u sablju krvavu“. A onda je, u subotu, 19. novembra, bez najave, groblje svečano otvoreno uprkos protestima, koji su ovaj poduhvat od početka pratili, prije svih komunista i antifašista.

U Golubovcima su za sada sahranjeni posmrtni ostaci 64 njemačka vojnika, a računa se da ih je na tlu Crne Gore izginulo oko 2.000. Pronađeni ostaci njih oko 600 su ranije iskopani i privremeno sahranjeni na nekoliko katoličkih grobalja u Crnoj Gori.

Pogrešno mjesto

Podizanje spomenika njemačkim soldatima na rubu Podgorice, grada koji je zbog Njemaca tokom Drugog svjetskog rata doživio najstrašnija razaranja i pogibije, predstavlja epilog sporazuma crnogorske i njemačke vlade sklopljenog 10. avgusta 2011. godine, koji nikada nije blagoslovljen u Parlamentu. Po tom dogovoru, na kojem je, izgleda, posebno insistirao tadašnji šef njemačke diplomatije Gvido Vestervele, prvobitno je bilo zamišljeno da se spomen-groblje podigne u krugu vojne kasarne u Danilovgradu.

Uslijedila je, međutim, reakcija boraca i pobornika Narodnooslobodilačke borbe i antifašista. Naročito je bila ogorčena porodica narodnog heroja Milovana Šaranovića, čije ime nosi kasarna u Danilovgradu, kao i potomci žrtava palih od njemačke ruke, prije svih oni koji su potpuno nedužni stradali baš u blizini Danilovgrada tokom njemačkog povlačenja iz Crne Gore krajem 1944. godine.

Ipak, pred paradoksom – da se spomen-groblje Njemcima podiže pored spomenika heroju palom u borbi protiv Njemaca – čak ni crnogorska vlast nije mogla da zažmuri. Neko je ipak shvatio da Šaranović uživa izuzetan ugled, ne samo u njegovim Bjelopavlićima i u Crnoj Gori, da se njegovo ime ne može lako izbrisati sa kapije i njegova bista ukloniti iz kruga kasarne u Danilovgradu samo da bi se udovoljilo zahtjevu Njemačke.

Zato je, nakon dvije i po godine, nađeno novo rešenje, ali opet u krugu vojnog objekta, valjda stoga što se vjerovalo da tu nema slobodnog pristupa za civile, pa će bruka manje bosti oči.

Na nedavnom svečanom otvaranju govorila je Danijela Šili, generalna sekretarka Narodnog saveza za brigu o njemačkim ratnim grobljima, koji je u ime njemačke vlade finansirao ovaj projekat.

Ona je ispred spomenika apelovala da ovo treba da bude „mjesto žalosti i pomirenja“, da odavde treba da krene poziv na razumjevanje i poruka – nikada više rat, nikada više etnička mržnja, odnosno da „ovo nije spomenik ubicama već obilježje mira“. Za to vrijeme je grupa komunista i antifašista okupljenih ispred ulaza u groblje isticala veliku izdaju Narodnooslobodilačke borbe i antifašizma – da se ne mogu dizati spomenici i slaviti oni zbog kojih je ubijano po deset, katkad i po stotinu nedužnih.

Hans Ginter Matern, njemački ambasador u Crnoj Gori, izrazio je posebnu zahvalnost „crnogorskim partnerima, koji su, uprkos protivljenju koje postoji u zemlji, pomogli pri ispunjenju ovog plemenitog zadatka“. Na ove poruke odgovorila je Snežana Radović, generalna direktorka za evropske poslove u Ministarstvu spoljnih poslova, koja je kazala da ovo smatra „ispunjavanjem civilizacijske dužnosti, onako kako je to uradilo 45 država prije Crne Gore“:

„Mjesto počinka 64 njemačka vojnika je pravo mjesto gdje možemo da počnemo da učimo važne lekcije o pomirenju, koje su nam, prije svega, potrebne da bismo zajedno mogli da nastavimo da gradimo budućnost za nas i za naše potomke“ – rekla je Radovićeva.

„Nemamo mi ništa protiv da se pronađu grobovi i posmrtni ostaci njemačkih vojnika, ali neka ih prenesu u njihovu državu, u mjesta gdje su rođeni, pa neka ih tamo njihovi slave i žale, jer se na ovaj način u Crnoj Gori poništava sve što je antifašističko i skrnave grobovi žrtava onih kojima se sada ovde diže spomenik“ – kaže Vladislav Vuković, predsjednik Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije.

Protest umjetnice

I umjetnica Tanja Markuš je na originalan način izrazila protest protiv postupka crnogorske vlasti. Ona je na spomenik nacističkim vojnicima u Golubovcima položila vijenac u obliku crvene zvijezde petokrake i objasnila da je na to podstakao čin ukrajinske heroine koja se – kakve li slučajnosti – takođe zvala Tanja Markuš. Njena imenjakinja je naciste, kada su za vrijeme Drugog svjetskog rata ušli u Kijev, dočekala sa crvenom petokrakom:

„Narodnooslobodilačka borba je tekovina naroda i samo je na narodu da miri i oprašta“ –kazala je Markuševa, koja je tako protestovala ne zbog civilizacijskog čina sahranjivanja posmrtnih ostataka već zbog ponašanja vlasti i načina kako je to učinjeno.

Novi četnici prvi se pobunili

U teškim borbama sa Njemcima, koje su slovenački partizani vodili u julu 1943. godine na prostoru Šumberka, zahvaljujući, izgleda, izdaji fratra iz obližnjeg samostana, jedna njemačka granata je „našla“ štab partizanske divizije i ubila tri narodna heroja – Milovana Šaranovića, Crnogorca, omiljenog načelnika Glavnog štaba Oslobodilne fronte Slovenije, Predraga Jevtića, Srbina, komandanta 15. slovenačke divizije, i Ivana Kavčića – Nandea, Slovenca, zamjenika političkog komesara divizije, a teško ranila još tri visoka vojna i politička rukovodioca – Viktora Abvelja, Jana Kolovšeka i Olgu Družinu, koji su kasnije takođe proglašeni za narodne heroje.

Zanimljivo je da su na dogovor o podizanju njemačkog spomen-groblja prvi i najglasnije reagovali iz Nove srpske demokratije, stranke na čijem je čelu novopečeni četnički vojvoda Andrija Mandić. Oni su pritom istakli da je Crna Gora jedina zemlja u Evropi koja ne dozvoljava da se obilježe mjesta stradanja i sahrane posmrtni ostaci građana koji u Drugom svetskom ratu nisu pripadali partizanskom pokretu i revolucionarnoj komunističkoj ideologiji. Postavili su i otvoreno pitanje: „Zašto se novcem iz budžeta Crne Gore i lokalnih samouprava ne bi podigli spomenici vođama Trinaestojulskog ustanka 1941. godine – Pavlu Đurišiću, Baju Stanišiću i Jakovu Kusovcu, kao i drugim oficirima i vojnicima u otadžbini koji su nakon tog datuma do kraja rata nastavili borbu za oslobođenje zemlje pod vođstvom kralja Petra i Vlade kraljevine Jugoslavije.“

Izvor: PRINCIP