Borba za istinu: Racija 1942.

Racija 1942, poznata i kao Racija u južnoj Bačkoj, nemili je događaj koji je zadesio stanovnike naselja Šajkaške i gradove Bečej, Srbobran, Temerin i Novi Sad pre ravno 76 godina, januara meseca.

Nazvana terminom policijske potere i prikrivena plaštom pretresa objekata i legitimisanja stanovnika ovih mesta, Racija je hiljade i hiljade života bacila pod led Tise i Dunava kroz rupe na zaleđenim rekama koje su probijene dinamitom. Egzekutori su bili mađarski fašisti, ideološki sledbenici Hitlerovog marionetskog vođe Mikloša Hortija, regenta Kraljevine Mađarske, a meta Srbi, Jevreji i antinacisti uopšte, bez obzira na etnos.

Hortijeva produžena ruka, okupacioni žandarmerijski kapetan Šandor Kepiro ostaće upamćen kao krvnik Novog Sada i deportator njegovih građana na zapad, koji je, doživevši duboku starost, izbegao kaznu ovoga sveta. Sud u Budimpešti ga je 2011. godine, tokom kontroverznog procesa, u prvostepenom postupku oslobodio „usled nedostatka dokaza“. Nepunih mesec i po dana potom, Kepiro je umro u 98. godini života. Zemaljska pravda, koju je pokušao da prizove Efraim Zurof, lovac na naciste i direktor centra Simon Vizental, i povici boraca za pravdu: Kriv je!, Bűnös, Guilty! pokošeni su šamarom žrtvama što pod vodom dremlju.

Plakat Guilty!, iz knjige Genocide Revealed, Something or Other Publishing, 2012

Prva ubijanja koja je pokrenula Racija počela su već četvrtog januara 1942. u Čurugu, gde je ova zločinačka akcija u mrak odnela 35% od ukupnog broja stanovnika tog mesta na desnoj obali Tise. Talas smrti Racije je kulminirao u Novom Sadu, od 21. do 23. januara, a utihnuo u Bečeju 29. dana istog meseca. Prema podacima honvedskih krugova, koje je obelodanio Endre Bajči-Žilinski, poslanik tadašnjeg mađarskog parlamenta i veliki borac protiv nacizma, januarski pogrom je u zagrljaj smrti bacio tačno 12.763 žrtve. Ovaj podatak o broju stradalih u trouglu Dunava i Tise dokazan je i nedavno otkrivenim člankom Nilsa Horneja, objavljenom u švedskom listuSocijaldemokrata 12. oktobra 1943. Hornej je podatke dobio od mađarskih zvaničnika i izbeglica iz Bačke.

Ipak, genocid ovakvog opsega po prirodi otežava identifikaciju, makar i polovine pobijenih. Do sada ih je, kako otkriva Aleksandar Veljić, predsednik Društva za očuvanje sećanja na Holokaust iz Novog Sada, pobrojano tek 5940, uz velike napore, jer je živih svedoka sve manje, a rodbina je rasuta na sve strane, vrlo često i ne znajući za sudbinu svjih predaka, zahvaljujući pre svega ideološki obojenoj posleratnoj istorijskoj agendi.

Društvo za očuvanje sećanja na Holokaust je u knjizi Novi Sad i PetrovaradinŽivka Markovića, koju je objavio Muzej Grada Novog Sada 1984. godine, naišlo i na podatak o 25.000 pobijenih u Raciji u Šajkaškoj i Novom Sadu, gde se kao razlog ovog zločina navodi zastrašivanje stanovništva zbog širenja ustanka u Bačkoj.

Sedamdeset i tri godine potom, spomenika koji svedoče o Raciji ima u vrlo malom broju, a od onih koji postoje mnogi su na pogrešnim mestima. Na to je 1967. ukazao i naš veliki pesnik Mika Antić filmom „Spomenik“, koji je nagrađen specijalnom diplomom za režiju i producentskom nagradom na XV Festivalu jugoslovenskog dokumentarnog i kratkomentražnog filma u Beogradu. Poznato novosadsko kupalište Štrand stratište je bez obeležja, na koje su 1942. kamionima ili pešaka dovođeni građani formirajući redove pred daskama smrti, koridorima ledenih grobnica.

Crtež Mire Mojzes, mlade žrtve Racije (Arhiva Društva za očuvanje sećanja na Holokaust, Novi Sad)

Kuća dr Ignjata Pavlasa u Novom Sadu, humaniste, graditelja i utemeljivača novosadskog Sokolskog doma i planinarskih domova po Fruškoj gori i Rudniku, rodoljuba kojeg su i narod i istorija zaboravili, baš kao i ostale žrtve Racije, nema ni spomen-ploču kojom bi se dostojno obeležilo da je tu nekada živeo čovek takve veličine. Njegovo ime pominjalo se i 23. januara 2015, baš kao i mnogih prethodnih januara, među učesnicima marša živih do novosadskog Štranda, čije je ove godine geslo Dunav te njihovim očima gleda. Stigavši na Štrand, oni su iskazujući svoj revolt zbog skorašnje rehabilitacije Mikloša Hortija u Mađarskoj, te otkrivanja njemu posvećenih spomen – obeležja u Budimpešti, Debrecinu i drugim mestima, izrekli narodnu presudu ne samo za žrtve Racije 1942, već i za smrt oko 100000 građana okupirane Bačke od 1941. do 1944. godine.

Na temu Racije objavljena su mnoga literarna istorijska dela. Od novijih, sa najsvežije proverenim podacima, izdvajaju se: Racija – zaboravljen genocid (2007),Mikloš Horti – nekažnjeni zločinac (2009), Istina o Novosadskoj raciji (2010),Slučaj Kepiro (2011), Zločin u Đurđevu: Januarska racija 1942. (2012), kao iGenocide Revealed – New Light on the Massacre of Serbs and Jews Under Hungarian Occupation (2012) na engleskom jeziku, koja je objavljena i štampana u Sjedinjenim Američkim Državama, a može se naručiti preko sajta Amazon.com ili sajta izdavača www.soopllc.com.