Bogdanović: Neopisivi teror od strane ustaša

Izjava Milana Bogdanovića, vjeroučitelja gimnazije u Gospiću, o zločinima ustaša nad Srbima Like tokom 1941. godine

Rodom sam iz sela Vrepca, opština Medak, srez Gospić, Služio sam kao vjeroučitelj gimnazije u Gospiću gde me je zatekao i moment proglasa države Hrvatske 10. aprila 1941. godine.

Srez Gospić brojio je oko 35 000 stanovnika, od toga 17 000 Srba, dakle 50%. Samo mesto Gospić ima 700-800 Srba.

Istoga dana po proglasu Nezavisne Države Hrvatske počelo je hapšenje Srba od strane organizovanih hrvatskih omladinaca, koji su verovatno još od pre bili organizirani u hrvatski oslobodilački pokret „Ustaša“. Tako su pohapšeni sledeći građani: Bogdan Stanić, trgovac, Petar Stanić, kafedžija i njegov sin Dimitrije, učenik učiteljske škole, Ilija Opačić, direktor učiteljske škole, njegov sin Aleksandar, student, Janko Obradović, stolar i njegov sin Milan, stolar, (otac 7 dece), Nikola Mihić i Svetozar Radišić, veletrgovac, Nikola Dukić, veletrgovac i predsednik pravoslavne crkvene opštine, i njegov sin Stevan, učenik gimnazije, Nikola Pejnović, trgovac, Nikola Stanić, penzioner, Miloš Pjevač, trgovac, Đuro Gledić, trgovac, Mile Basarić, trgovac, Nikola Vojvodić, trgovac, Đuro Basarić, kafedžija, Nikola Žegarac, pekar, Rade Narančić, školski nadzornik u penziji, Milan Čubrilo, opštinski beležnik u penziji, i njegova žena, učiteljica, Mara Teslić, domaćica, Marko Počuča, učitelj, Mihajlo Potkonjak, profesor, Pavle Kekić, učenik gimnazije, Đuro Rajčević, učenik, Jovan Panjković, učenik učiteljske škole, Guteša Tošo, učitelj u penziji i njegova žena Marija, Božo Plećaš, penzioner, Ilija Plećaš, penzioner, Milan Novaković, kafedžija, Milan Maksimović, knjižar, Milivoje Zec, činovnik u srezu, i njegov sin Svetozar, učenik učiteljske škole, Plećaš Ljubica, domaćica, Vaso Plećaš, kafedžija, Jovo Stanić, činovnik okružnog suda, Milan Cvijanović, pisar okružnog suda, Marko Savatović, pisar sreskog suda, Dušan Kekić, uznički stražar, Nikola Kekić, službenik, Bogdan Stanić, pekar, Đuro Vojnović, trgovac, Dane Banjanin, opančar, Dušan Žegarac, trgovac, Simo Stanić, penzioner, Milan Stanić, penzioner Iso Ciganović, kapetan u penziji, Branko Basarić, student, Bogdan Brujić, advokat, Kosta Rabatić, tipograf, Jovo Obradović, trgovac, Branko Obradović, uznički stražar, Miloš Plećaš, penzioner, Mileta Čanak, kafedžija, Nikola Obradović, posednik, Stevan Čudić, penzioner, N. Dimić, penzioner, Mane Suđuković, penzioner, Stevo Plećaš, željezničar, Janjo Dimić, penzioner, Milan Teslić, željezničar, Sava Uzelac, uznički stražar, Đuro Lemajić, kafedžija, Stojan Obradović, seljak, i njegov sin Obrad, Milan Ljuština, berberin, i njegov sin Nikola, učenik srednje tehničke škole (u Beogradu), Đuro Počuča, seljak, Mirko Drašković, geometar, Dimitrije Bjegović, kafedžija, Đuro Rabatić, narednik, Marko Rajčević.

Poznato je da su tovareni u kamione i od tog momenta gubi im se trag. Traženi su mnogi od strane porodice na sve strane, ali rezultat je bio negativan. Po pričanju, svi su odvedeni do nekih provalija u Velebitu ili Kapeli ili su čak odvedeni u ponore reke Like i tu prethodno ubijeni i bačeni u te provalije.

Osim pobrojanih 75 građana mesta Gospić, zatvoreno je i 10-20 seljaka iz opštine Gospić, no imena im ne znam. U sudski zatvor u Gospiću dovođeni su Srbi iz čitavog sreza. Tako znam za ova lica iz sreza Gospić: Ljubomir Kuprešanin, posednik iz Metka, Damjan Ljubojević, trgovac iz Metka, Vlade Karaičić, trgovac iz Vrepca, Vujica Čubrilo, seljak iz Raduča, Jovo Sunajko, predsednik opštine Medak, Uroš Rajčević, sveštenik iz Mogorića, Milojko Došen, sveštenik iz Počitelja, Mateja Stijačić, sveštenik iz Smiljana, Dimitrije Jerković, sveštenik iz Široke Kule, Janko Pokrajac, učitelj iz Raduča, Potkonjak Jovo, učitelj iz Čitluka, 19 seljaka iz sela Vrepca.

Po iskazu nekih koji su se spasili iz istog zatvora, sva ova lica dospevši u zatvor bila su mučena batinanjem par dana, neko više neko manje, a posle su postepeno iščezavali i to noću.

Noću između 30. i 31. maja 1941. doveženo je u Medak 27 ljudi iz Gračaca, među kojima je bio sveštenik Miloš Mandić i dr. Torbica, lekar. Te noći su svi ubijeni u borovoj šumi između Metka i Vrebca i bačeni u jame koje su po ustaškom naređenju iskopali cigani.

Poznato je da su tovareni u kamione i od tog momenta gubi im se trag. Traženi su mnogi od strane porodice na sve strane, ali rezultat je bio negativan. Po pričanju, svi su odvedeni do nekih provalija u Velebitu ili Kapeli ili su čak odvedeni u ponore reke Like i tu prethodno ubijeni i bačeni u te provalije.

Lica koja su bili oficiri ili vojnici, a našli su se u zatvoru, te su preuzeli Talijani u ropstvo i time su spašeni od sigurne smrti.

Talijani su okupirali kraj 15. aprila 1941. godine i dok su bili kao okupatori, prilike su bile snošljive, ali kad se postavi granica između Hrvatske i Italije, tada je nastao neopisivi teror od strane ustaša. To je bilo oko 20. maja 1941. god. Tada nastaju ubijanja bez odvođenja u zatvor. Tako je u selu Divoselu, opština Gospić, dana 30. maja 1941. poginuo seljak Nikola Ribar. Ubijen je u svojem selu Metku Ljubomir Petković, student teologije, ubio ga je iz puške s leđa Ivan Pavičić, učenik gimnazije iz Gospića. Mrtvome Petkoviću isjekli su krst na čelu i unakazili telo, a svešteniku Milutinu Vardi nisu dozvolili da ga sahrani. Tih dana zverski je mučen i najzad ubijen trgovac iz Raduča Jovan Dejaković, te sahranjen na mjestu ubistva pored državnog puta u Metku. Noću između 30. i 31. maja 1941. doveženo je u Medak 27 ljudi iz Gračaca, među kojima je bio sveštenik Miloš Mandić i dr. Torbica, lekar. Te noći su svi ubijeni u borovoj šumi između Metka i Vrebca i bačeni u jame koje su po ustaškom naređenju iskopali cigani.

Nisam mogao zapaziti da se koji građanin Hrvat zauzeo za Srbe. Ja sam lično tražio zaštite kod poznanika Hrvata no uzalud. U posljednjem momentu spasao je mene lično talijanski oficir koji mi je omogućio bekstvo 18. juna 1941. godine.

Tih dana krajem maja (ne sećam se tačno datuma) ubijen je sveštenik u Raduču Grozdanić zajedno sa bratom, bivšim oficirom, koji je posle proglasa države Hrvatske bio došao kod brata. Izvedeni su noću iz kuće i nedaleko ubijeni a tri su dana ostali nesahranjeni. Noću 7. na 8. juna ubijena je u Gospiću Dragica Plećaš, kafedžinka i opljačkana. 16. juna obesio se u zatvoru u Gospiću sveštenik Petar Majstorović jer nije mogao više slušati jauk zatvorenih Srba, koji su bili mučeni čitave noći. Takođe je njegov sin Milojko idućeg dana završio u zatvoru navodno presekavši vene, no verovatno izdahnuvši pod udarcima ustaša. Ova navedena dela vršili su omladinci a to su: učenici gimnazije, učenici učiteljske škole, svršeni učenici učiteljske škole, propali učenici bez zanimanja, trgovački pomoćnici, šegrti itd.

Seljaka je bilo vrlo malo, a to što je bilo bili su kriminalni tipovi, na primer: u srpsku opštinu Medak postavljen je seljak iz druge opštine za predsednika, razume se Hrvat-ustaša, a taj seljak, po imenu Dukovac, osuđen je zbog ubistva rođenog brata. Usled terora mnogi su građani i seljaci podnosili molbe za prelaz u katoličku veru. Mali broj su primili, mnogi su pored toga bili odvedeni ili su morali izbeći. Broj primljenih u katoličku veru ne bi mogao navesti ali znam da je mali, u Gospiću svega 5 porodica.

Ostatak Srba iz Gospića izbegli su većinom u Srbiju, manji broj u Italiju. Privatna imovina, kao i crkvena, konsfikovana je u korist Nezavisne Države Hrvatske.

Nisam mogao zapaziti da se koji građanin Hrvat zauzeo za Srbe. Ja sam lično tražio zaštite kod poznanika Hrvata no uzalud. U posljednjem momentu spasao je mene lično talijanski oficir koji mi je omogućio bekstvo 18. juna 1941. godine.

Navedene činjenice dogodile su se za vreme moga boravka tamo, a saznao sam ih po iskazu pouzdanih očevidaca. Docnije sam saznao da u samom Gospiću od Srba nije ostao niko osim nešto malo oko 5 porodica koji su prešli na katoličku veru, sve je izbeglo u Srbiju a mali broj u Italiju.

Velika okolina Gospića očišćena je od Srba jednostavnim ubijanjem. Tako je selo Lipe stradalo 14. jula 1941. Udaljenija srpska sela ostala su donekle pošteđena. No kada je 9. augusta nastupila ponovna Italijanska okupacija, nastalo je snošljivije stanje, tako se to dade naime zaključiti po pismima i vestima koje mi izbeglice možemo dobiti od svojih.

Knjaževac, 10. II 1942, Milan Bogdanović, prof., katiheta – AJ, fasc. 910

Izvor:

Đuro Zatezalo, Jadovno zbornik dokumenata I i II, Muzej žrtava genocida, Beograd 2007.