ANĐELI U PAKLU “NDH” – Stradanje dece u hrvatskim logorima tokom Drugog svetskog rata

Istražujući genocid nad decom u NDH se nailazi i na nevjerovatnu priču iz Livna kada je hrvatski ustaša, inače mesar, objesio u svom mesarskom izlogu raspolovljeno novorođenče i na njegovim polovinama napisao :“SRPSKO ODOJČE!“

Kosti dece su razasute duž obje obale Save, od Krapja do Dubičkih krečana, šumama Krndije, Košutarice, po Mlaki, Jablancu, Staroj Gradišci i drugim stratištima. Jasenovački krematorij-Pičilijeva peć, Granik, Skela, Sablasno jezero, Logor III C, samo su neka mjesta u centralnom dijelu logora gde su ubijana i deca.

U Donjoj Gradini na 117 hektara se prostire najveće dečije groblje u svijetu. U 125 do sada otkrivenih grobnica su pronađeni dečiji skeleti, a u nekima su samo pokopana deca. Prosječna starost ove dece je iznosila oko 7 godina.

Najnovijim istraživanjem i uvidom u preko 1000 dokumenata, međunarodna komisija za istraživanje genocida pod vodstvom dr Srboljuba Živanovića utvrdila je da je samo na jasenovačkim stratištima stradalo preko 30.000 dece.

Dragoje Lukić, preživjelo dijete sa Kozare, prošao je kroz zloglasni logor Jasenovac i oslobođen 26. avgusta 1942. zajedno sa drugom decom iz Jastrebarskog i Jovan Kesar i još neki preživjeli Kozarčani utvrdili su do sada da je u ustaški logor Jasenovac i druge logore deportovano 23.858 samo kozaračke dece. Najmlađi su bili u kolijevci, a najstarijima je bilo tek 14 godina. Danas je poznato takođe imenom i prezimenom i 19.432 deteta sa Kozare stradala samo na jasenovačkim stratištima. To su samo oni za koje se uspjelo utvrditi identitet. Moramo napomenuti da je poslije oslobađanja logora Jastrebarsko 26. avgusta  1942. od strane partizana, mnogo dece ostalo, naime, partizani su poveli sa sobom samo zdravu decu. Ta deca su nakon povlačenja ponovo sakupljena i vraćena u logor.

U nekim krajevima, naročito tamo gde je bila srpska većina stanovništva, pobijeno je najmanje polovina stanovnika, dok su neka sela potpuno ugašena. Tako je npr. u Bosanskoj Gradiški pred rat živjelo 32.000 stanovnika, a pobijeno ih je 9.400, a među njima oko 5.500 dece, dok je samo u Jasenovcu iz sreza Gradiškog ubijeno 3.689 dece. U opštini Bosanska Dubica, sa izrazito srpskim stanovništvom, gde je uoči rata živjelo 28.000 stanovnika, pobijeno je tačno pola stanovništva, a od tog broja 4.099 dece. Stožernik tzv. „Hrvatske krajine“ u Banja Luci, dr Viktor Gutić, poručio je krajem maja 1941. sljedeće: „Ove srpske cigane poslaćemo u Srbiju, a druge Savom bez lađa. Izdao sam drastična naređenja za njihovo ekonomsko uništenje, a slijede nove mjere za potpuno istrebljenje. U tom pogledu imam odriješene ruke. Nepoželjni elementi biće iskorijenjeni tako da će im se zatrti svaki trag i jedino što će ostati biće zlo sjećanje na njih“.

Na prijemu kod rimokatoličkog župnika Kaurinovića u Prijedoru Gutić je dopunio svoju prijetnju : „Ovu srpsku gamad od 15 godina pa naviše mi ćemo pobiti, a njihovu decu smjestiti u klostere i od njih će biti dobri katolici“. Sličnu izjavu o uništenju srpske dece dao je i rimokatolički sveštenik Dionizije Jurčević, inače ustaški oficir i koljač: „U ovoj zemlji ne može nitko da živi osim Hrvata, a ko neće da se pokrsti, mi znademo kuda ćemo s njime. Danas nije grijehota ubiti ni malo dijete od 7 godina koje smeta našem ustaškom poretku. Nemojte misliti što sam ja u svećeničkoj odori, pa ne mogu, kad je potrebno, uzeti strojnicu u svoje ruke i da tamanim sve do kolijevke, sve ono što je protiv ustaške vlasti i države“.

Velika neprijateljska ofanziva na Kozari počela je 10. juna 1942. godine pod komandom njemačkog generala Štala i trajala je do 4. jula. 2. Kozarački narodno-oslobodilački partizanski odred „Dr Mladen Stojanović“ suprostavio se sa oko 4.000 srpskih boraca njemačko-ustaško-domobranskim snagama koje su brojale oko 40.000 vojnika, opremljenih u to vrijeme najsavremenijim oružjem i vojnom logistikom. Ofanziva je okončana sredinom jula, a iz obruča, kojeg su partizanske jedinice probile 4. jula na proplanku Patrija, na slobodnu teritoriju su izišle samo manje parizanske jedinice i mali broj stanovništva. U oružanim borbama poginula je polovina boraca 2. Kozaračkog odreda „Dr Mladen Stojanović“ i preko 33.000 srpskih civila. Preživjeli Srbi, njih preko 70.000 deportovano je u jasenovačke logore i tamo na zvjerski način pobijeno, a među njima i već pomenuti broj srpske dece, bez one dece ubijene u Drakseniću i Dubičkom pravoslavnom groblju, kao i bez onih žena i dece pobijenih u zbijegu kod manastira Moštanice. Tačan broj stradalih Srba sa Kozare nikada nije popisan.

U toj ofanzivi na Kozaru je istrijebljeno potpuno 130 sela. Ustaška naredba tada je glasila: „Sva lica zatečena u borbi strijeljati. Sve stanovništvo pohvatati i sprovesti u sabirne centre a muškarce iznad 14 godina otpremiti u koncentracione logore. Pri pokušaju bjekstva bez milosti upotrijebiti vatreno oružje. Mlade žene i đevojke transportovati na rad u Njemačku; starije žene i decu otpremiti u Jasenovac koji može primiti neograničeni broj zatvorenika.“

Sredinom avgusta 1942. Godine, Maks Luburić je sa jasenovačkim ustašama počinio strahovite pokolje po slavonskim selima u kojima su se nalazili i brojni Srbi iz Potkozarja. Tom prilikom ubijeno je 1.267 Kozarčana. U Moslovačkoj Dubravi nalazilo se više od 300 žena i dece iz Knežpolja. Za kratko vrijeme ovde je ubijeno 88 dece. U selu Piokovcima, 15. avgusta 1942, spaljeno je 70 žena i dece sa Kozare. Najveći ustaški zločin u Slavoniji počinjen je u selu Sloboštini. Tu je 16. avgusta 1942, ubijeno 1.368 žena i dece od kojih je 1.165 bilo sa Kozare. Žrtve su povezali žicom i žive bacali u pet velikih bunara. Ovaj stravični događaj preživjela je 15-godišnja Stanka Panić iz sela Trebovljana, koja svjedoči: „Kad su nas potjerali prema bunarima, ustaša me je snažno udario kundakom i ja sam pala u duboki šanac obrastao kupinom.

Moj brat Zdravko i sestre od strica Draginja, Jovanka, Zora i Radosava ubijene su u seoskoj pravoslavnoj crkvi. Moje rođake Anka, Dušanka, Zorka i Stana Pašalić, poklane su i bačene u jedan od dubokih bunara u crkvenoj porti. Ovde je smrt našlo mnogo žena i devojaka iz Bistrice i Trebovljana. U dubokim bunarima ugašen je život oko stotinu dece iz naših zaselaka Čikića, Guskića i Lajića. Kasnije smo ih prepoznavali po ođeći. Danica i Grozdana Šinik iz Miloševa Brda izvukle su iz jednog bunara i svog četvorogodišnjeg brata Dušana.“O stradanju žena i dece u jasenovačkim logorima svjedočilo je nekoliko preživjelih logorašica koje su se samim čudom spasile i iznijele svijetu istinu o genocidu nad srpskom i ostalom decom.

Jedna od njih je i Mara Vejnović-Smiljanić koja svjedoči o događajima u logoru Stara Gradiška, juna 1942: „Užasni krici ljudskog bola, jada, nemoći i izbezumljenosti čuli su se u logorskom prostoru kad su ustaše otimali malu decu majkama. Obično bi grupe ustaša, s bajonetima na puškama, satjerale majke s decom u veći krug. Najprije su tražili da se odvoje majke i deca dobrovoljno, a kada to nikako nisu mogli postići, nasrtali su s puškom i bajonetima na njih i silom su ih razdvajali. deca i majke su se čvrsto zbijali, zapomagali, otimali. Pojedine majke jurišale su na gole bajonete i padale pokošene od njihovih uboda. Ustaše su ih čizmama gazili i odvodili otetu decu na jednu, a majke na drugu stranu. Krici su bili sve jači. Ruke razdvojene dece i majki, kao da su se produžavale u najstrašnijem bolu, pokušavale su da se sastanu. Njihove oči su se širile nastojeći da zapamte svaki delić najdražeg lika, ali razdaljina između njih postajala je sve veća, u najviše slučajeva i fizički konačna“.

Mika Mandić iz sela Turjaka junački se suprotstavila ustašama i nije dopustila da joj oduzmu dvogodišnjeg unuka Luku. Ubili su ih zajedno pored logorskog zida. Jovanka Lukić iz Miloševog Brda skamenjeno je gledala dok joj uzimaju jednu po jednu ćerku Gospavu, Zorku, Draginju, Stajku i Jelku. Kad su pošli po sina jedinca Đoku skočila je na zlikovce kao lavica. Ubili su ih u zagrljaju. Stravičnom prizoru otimanja dece od majki u logoru Stara Gradiška prisustvovala je i desetogodišnja Savka Lajić iz Bistrice. Ona kaže da je u tom velikom metežu videla kako je jedna žena uvila svoju bebu u pletenice kose i skočila u duboki bunar u logorskom dvorištu.

Decu su masovno ubacivali u veliku logorsku zgradu. U pojedine sobe satjerivali su i po 50 dece, koja su u taj prostor mogla stati jedino u uspravnom položaju. Zatim su 3-4 časne sestre, išle od sobe do sobe, nosile su kante s tekućinom i kistovima mazale deci usta. Glasno su govorile da je to tekućina protiv žeđi. Međutim, nakon jednog do dva sata sva deca su počela vrištati, jaukati i dozivati majku, oca, sestre i braću. deca su se previjala od bolova, a jauci i krici postajali su sve užasniji. Mališani su bolno cvilili: „Majko, umirem“, „Sejo, boli me“, „Tetka, žedan sam“. Dečija tijela grčila su se i počela padati, a kako mjesta nije bilo rušila su se u gomili kao ljesa. Izmješale su im se ruke, noge, glave. Otvarale su se žive rane na tijelima te jadne dece. Ubrzo su počela umirati u najtežim mukama i vapajima, i to je trajalo danima. Grupa logoraša, koju su ustaše za to odredile, trpala je u deke mrtvu decu i odnosila na mjesta za uništavanje leševa…

I prizor gušenja dece u plinskoj komori, koji sam gledala, bio je takav da ga nikada neću zaboraviti. Plinska komora bila je puna gole dece, nabacane jedno na drugo, na gomilu. Stalno su povećavali tu gomilu živih dečjih tijela, noseći ih u dekama. Strpali su tako u tu prostoriju oko 500 dece. Prije puštanja plina prostoriju je došla pregledati ustaška patrola na čelu sa ustaškim satnikom Barbarićem, vrlo okrutnim zlikovcem. Jedno dijete, staro godinu dana, ležalo je golo na pragu prostorije. Barbarić je svojom čizmetinom stao na jednu nogu detenceta, drugu nogu je uhvatio rukom, raščenjio je dijete i bacio ga na gomilu uz psovke, a zatim je dao nalog da se prostorija zatvori i u nju pusti plin.“

U ovom zloglasnom logoru u Staoj Gradišci, na hiljade dece je bilo zgurano u kazamate sa betonskim podom, gde je nekada bio obor za svinje. Među ovom decom su se širile zarazne bolesti u velikoj mjeri, a prehrana kukuruznim brašnom je bila nedovoljna pa je značila svjesno ubijanje dece glađu. Dečija tijela od kojih je ostala samo kost i koža, napuštao je već i svrabac, jer nije imao dovoljno hrane u isušenoj dečijoj koži. Kada bi se ta koža nategla prsima, nije se vraćala na mjesto već bi ostajala zgužvana. Zubi su deci ispadali zajedno sa komadima čeljusti i svako dijete je bilo teški smrtni bolesnik. Tome su se pridružile i zarazne bolesti kao što su tifus, difterija, grip, ospice, hripavac, pjegavac, šarlah i druge. Pomor ove dece je bio po 40-50 dnevno. Ustaše su decu nesposobnu za život gušili plinom, a leševe dece su bacali na jednu hrpu u dvorištu, odakle su ih grobari nosili na groblje, ali se dešavalo da leševi ostajali po nekoliko dana u dvorištu među još živom decom. deca su doslovno ležala u gomilama na podu jedući međusobno vlastite izmete a mnoga deca su umirala i od žeđi jer ni vode nije bilo.

Ljubo Vranješ, preživjeli logoraš svjedoči : „Jedna žena držala je na grudima dijete staro možda 6 mjeseci. Naišli su Ljubo Miloš i Ante Vrban. Miloš se obrati ženi: “ Molim vas, da li bi ga dozvolili meni?” I uzeo je dijete i počeo govoriti kako je lijepo. Onda se okrenuo Anti Vrbanu i komandovao: Gotovs! Taj krvnik je izvadio kamu, a Ljubo Miloš je bacio dijete u vazduh i ono je palo na kamu. Majka je vrisnula i potrčala prema detetu. Presreo ju je Ljubo Miloš, zgrabio za kosu i zaklao. Bili su mrtvi i majka i dijete. A onda se Miloš okrenuo prema logorašu Ljubi Vranješu i upitao: “ Da li si išta vidio ili čuo?” Rekao sam da ništa nisam vidio. Miloš je viknuo da se gubim na posao i ja sam otišao preneražen i prestrašen“.

Miloš Batajić, iz Međuvođa kod Bosanske Dubice, dečak od 14 godina, preživio je logor Jasenovac je svjedočio kakav je bio njegov boravak u Jasenovačkom mučilištu. Ustaše su ovom 14-godišnjem dečaku naredili da loži vatru pod kotlovima i „roštiljem“ u kojima su kuvani i pečeni ljudi. Miloš kaže: “Nekoliko velikih kazana, oslonjeni na dva zida, morali su da budu uvijek podloženi i da u njima ključa voda. Onima koji su bili osuđeni da umru u najvećim mukama najprije bi vezali noge i ruke, a zatim ih po četvoricu ubacivali u kazane. Ustaški „roštilj“ bio je još stravičniji. Dvije željezne šine, pričvršćene na visinu od jednog metra, mogle su odjednom da prime šest logoraša.”

Krajem leta 1942. Luburić je primijetio da se mnogo dece nalazi na tavanima radionica i po zatvoreničkim barakama, te je naredio ustašama da pregledaju cijeli logor i pokupe svu decu. Tako se otkrilo da se u logoru nalazi preko 400 dece. Luburić je dao svu tu decu registrovati i smjestiti u posebne prostorije da bi se vaspitavala u ustaškom duhu. Hvalio se koko će od njih napraviti nove janjičare. Međutim, Matković Ivica, Kapetanović i Slišković Ivan nisu bili zadovoljni rezultatima u odgoju dece, činilo im se da odgoj ne napreduje dovoljno u ustaškom duhu, a ustanovili su i da su ta deca velikom većinom srpska. To su prijavili Luburiću, te je on odlučio da se ta deca likvidiraju. Ustaše su tu decu odveli u grupama od 60-80 u Gradinu, gde su ih Cigani zaklali i zakopali. Ovde napominjemo da su mnoge zločine u Gradini već od 1942. godine vršili i Cigani grobari koji su pomagali ustašama u obavljanju prljavih poslova. Oni su klali, ubijali maljevima, vadili zlatne zube te silovali. Ovo su radili samo neki cigani, a u NDH su gotovo svi Cigani istrijebljeni, većinom u jasenovačkim logorima, a ustaše su ih u logoru tretirali kao i Srbe. Ova svjedočenja o stradanju ove i druge dece su dali Stazić Josip iz Zagreba i Jovanović Svetozar iz Osijeka,kao i drugi preživjeli logoraši .

Srpska deca sa Kozare koja nisu ubijena u samom Jasenovcu ili Staroj Gradišci, bila su odvedena u druge logore, gde su umirala od gladi i bolesti, jer su ustaše bile uvjerene da je nemoguć spas ove dece jer je za to manjkalo prostora i sredstava, i da deca samo mijenjaju mjesto umiranja. Hiljade srpske dece je odgajano u ustaškom duhu u raznim zavodima za vaspitavanje od strane časnih sestara ili je podijeljeno revnosnim katolicima da ih vaspitavaju kao rimokatolike u mržnji prema svojim korijenima, a stvarajući od njih nove janjičare. U ovoj akciji su aktivno učestvovali katolički sveštenici sa odobrenjem visokog rimokatoličkog klera.

U transportima iz Stare Gradiške u Zagreb krajem jula 1942. je dovedeno u prihvatilište na Josipovcu 800 srpske dece, od kojih je za samo nekoliko dana pomrlo 530, a njihova tijela su umotavana u papir i sahranjena kao bezimena na posebnoj parceli na groblju Mirogoj u Zagrebu. Na Mirogoju od 1967. godine postoji mala spomen ploča o stradaloj kozaračkoj deci.Tokom avgusta 1942. godine je u Staklenik Zagrebačke nadbiskupije i Jeronimsku dvoranu smješteno 972 srpske dece, od kojih je ubrzo umrlo 306. Kroz Staru Gradišku je prošlo oko 10.000 srpske dece, a samo je u leto 1942. u Jastrebarsko otpremljeno 3.591 dijete.

Prvi logor za srpsku decu je osnovan u Gornjoj Reci kod Križevaca. Logor je osnovan uz pomoć ustaškog ministra udružbe Lovre Sušića, a bio je pod rukovodstvom “ustaške mladeži”. Svrha ovog logora je bila da se mala srpska deca odgajaju u ustaškom duhu i od njih stvore novi janjičari. Kako svjedoče preživjeli iz ovog logora, u logoru je svakodnevno vršena obuka dece koja su bila obučena u male ustaške uniforme. Silili su ih i da svakodnevno pjevaju ustaške pjesme od kojih je, po sjećanju Živka Mišljenovića jedna glasila: “Puška puca, a top riče, grmi kao grom, to ustaša bojak bije za hrvatski dom.” Prvi transport u ovaj logor je stigao 24.juna 1942. godine sa oko stotinu srpske dece iz logora Uštice. Drugi transport takođe sa stotinu dece je stigao 2. jula, treći sa oko 200 dece 4. jula i četvrti transpor ponovo sa oko 200 dece 13. jula. Ovaj prvi logor je postojao do 14.avgusta 1942. godine, kada su prživjeli mali logoraši, njih oko 300 prebačeni u logor Jastrebarsko. Od početnog broja dopremljene srpske dece umrlo je oko 250, dok je 50 poslano u Zaraznu bolnicu u Zagreb gde su pomrla.

U knjizi „Novi Marof“ Milana Brunovića postoji nekoliko svjedočenja o ovom logoru, pa iznosimo samo neke citate zbog preopširnog teksta. Milica Hasanec-Galaš iz Gornje Reke svjedoči: „…Dece u logoru je bilo mnogo. Tačan broj nikada nismo saznale…Videle smo i to kako poneko dijete izađe napolje, dotrči do travnjaka, baca se na zemlju i gricka travu, pase…Moj brat Zvonko mi je pričao da deca umiru od neke bolesti ili gladi, pa kad ih zakopavaju ili bacaju u bunar kamionima dovoze drugu. Bunar u koji su najviše dece pobacali, polijevali su vapnom, a kad se taj napunio dečijim leševima, zakopavali su decu iza dvorca, ali to tako površno, da su često dečije kosti virile napolje. Osim toga usljed raspadanja leševa nadaleko je strašno zaudaralo. Ako bi neko dijete nešto skrivilo ili teško obolelo, bacili bi ga u podrum, gde bi ubrzo umrlo…“

Učiteljica Zdenka Brunović navodi: “…Po svemu se videlo da su ti mali ljudski stvorovi ustašama na teret, da im smetaju, da treba činiti sve da ih što prije nestane. O tome svjedoče i postupci prema deci. Zlostavljali su ih, ubijali, i to za svaku i najmanju grešku ili prestup, iako zapravo ni greške ni prestupa nije bilo. Pazili su na svaku gestu deteta, kao da su čekali kad će pogriješiti, da bi ih mogli kazniti, a te su kazne najčešće bile mučenje pa smrt… Oni bi dijete ščepali i stavili na muke, i to takve muke poslije kojih ili pod kojima bi dijete izdahnulo… Ljudi koji bi prolazili blizu dvorca nailazili su na mrtva dečija tijela, sasvim plitko, nabrzinu zakopana i to odmah iza dvorca. Prolaznici bi opazili odsječene dečije ruke, sve do lakata…“

Dečiji logor u Sisku započeo je sa radom  3. avgusta 1942. godine, kada je poslije podne istog dana dovedeno  oko 1.300 dece iz logora Mlaka i Stara Gradiška. Logor je bio pod upravom Ustaške nadzorne službe i pod pokroviteljstvom Ženske loze ustaškog pokreta. Logor je bio smješten u osnovnoj školi u Sisku, solani Reis, samostanu sestara reda Sv. Vinka i Sokolskom domu. Veća deca su bila smještena u nedovršenoj zgradi „Sokolane“  a njih oko 200 u dobi do 3 godine, smješteno je u samostanskoj zgradi. U Sisak je stiglo do kraja oktobra 1942. godine u nekoliko transporta preko 7.000 srpske dece sa područja Kozare, Banije, Like, Korduna i Slavonije.

U nedovršenoj zgradi “Sokola” nije bilo ni vrata ni prozora, a u solani je vladao stalni propuh jer je zgrada bila urađena tako da bi se sol mogla lakše sušiti. Na podovima na kojima su deca ležala, bez odeće i pokrivača jedva da je bilo nešto slame. Pošto nije bilo nikakve higijene, deca su bila potpuno zapuštena, zamazana od izmeta i ušljiva. Tako se u logoru razvijaju epidemije pjegavog i trbušnog tifusa, dizenterije, šarlaha, pa je usled toga nastao veliki pomor dece a prosječno ih je umiralo i do 50 po iskazu grobara koji je tu decu pokapao. Jedno vrijeme je liječnik i upravnik logora bio Antun Najžer, koji je srpsku decu masovno likvidirao zatrovanim injekcijama.

Prema ustaškim podacima, u dečijem logoru u Sisku je umrlo 1.152 dece, dok je prema iskazima nekoliko svjedoka, a između ostalog i grobara, pomor dece bio oko 5.000 slučajeva. Mnogi ljudi su dolazili i tražili da im se deca dadnu na ishranu, a kada je a kolonizacija dece počela da dobija masovni karakter ustaše su zabranile daljnje davanje dece. Logor je likvidiran 8.januara 1943. kada su preživjela deca poslana u Jastrebarsko. Prilikom stizanja poslednjeg transporta dece u Zagreb sestri Dragici Habazin, predsjednik hrvatskog crvenog krsta u ZG je rekao: ”Zašto ste navukli toliko te pravoslavne dece u Zagreb, time niste učinili uslugu ni poglavniku ni hrvatskoj državi!

1. Šaranova jama, Velebit, Jadovno. Od maja do kraja augusta 1941. ubijeno batovima i noževima i u nju bačeno oko 15.000 žrtava: Srba i Židova.

2. Jama na Grginom brijegu, Velebit, Jadovno. Udaljena od Šaranove jame 7 i od logora Jadovno 1,5 km. Jun – august 1941.

3. Jarčja jama, kod Risove glave, Alanak, u blizini sela Divosela. U njeno grotlo je 6. augusta 1941. bačeno 78 Srba, muškaraca, žena i njihove dece.

4. Dvije jame, 40 m od samog logora Jadovno, Velebit. Maj – kraj augusta 1941. godine.

5. Jama Badanj na Popratnjaku, sjeverozapadna strana Velebita kod sela Stupačinovo, Jul – august 1941. oko 10.000 žrtava.

6. Jama Bliznica, u pređelu Stupačinova, prema Karlobagu, Križac. U vremenu jun – august 1941, oko 450 Srba ustaše ubile noževima i bacile u njenu provaliju.

7. Jama na Pločama, Stupačinovo, Baške Oštarije. U nekoliko navrata tokom juna do augusta 1941. ustaše bacile oko 2000 Srba.

8. Jama Kijavac, 7 km udaljena od Karlobaga, u pravcu Velebita. Oko 200 Srba izmasakrirano i bačeno od ustaša u istu augusta 1941.

9. Maratovska jama, kod Kistanja. Ustaše su 6. juna 1941. mučile, poklale i bacile 550 – 600 Srba, muškaraca, žena i dece.

10. Vranzina jama, također kod sela Stupačinovo, u pređelu Velebita. Jul – august 1941. ustaše izmasakrirale i bacile u istu 250 muškaraca, žena i dece.

11. Jama Jasenovac, iznad zaljeva Križac, udaljena od Karlobaga oko 7 km sredinom augusta 1941, ustaše pobile i bacile u istu 150 – 200 Srba.

12. Jama na otoku Pagu, u pređelu Furnaža, u Paškom kanalu. Od juna do augusta 1941. u nju su ustaše bacile nekoliko hiljada izmasakriranih srpskih civila.

13. Jama Jamina, iznad Tribunja, kod zaseoka Ljubotić. U junu i julu 1941. ustaše poklale i u istu bacile 188 srpskih seljaka.

14. Ševića jama, kod sela Vranovine, u Pazarištima, prema Budžaku ili bivšem srpskom naselju Kruščici, koje je potopljeno za potrebe akumulacionog jezera „Kruščica“. Poklano i bačeno u jamu 2.000 Srba, muškaraca, žena i dece. Žrtve potopljene. Nisu eshumirane ni dostojanstveno sahranjene.

15. Jama na Kulaševoj strani, u pređelu Razbojište, pored ceste Gospić – Otočac. U julu 1941. u nekoliko navrata ustaše pobile i bacile u istu 155 Srba.

16. Jama Orešković stanovi, u blizini željezničke stanice Ličko Lešće, uz cestu Gospić – Otočac. Tokom maja, juna i jula 1941. ustaše ubile i bacile u nju 200 muškaraca, žena i njihove dece.

17. Macolina jama, prozvana po zlikovcu, ustaškom satniku Marković Stipi Macoli. Nalazi se u blizini ceste Gospić – Otočac, između Janča i Ličkog Lešća. Od aprila do kraja augusta 1941. godine i maja 1945., u istu ustaše poklale i bacile 2.700 srpskih civila, pretežno žena, dece i staraca.

18. Jama Ugljenača, u blizini Ličkog Lešća. Ujulu 1941. ustaše usmrtile i bacile u nju 1.600 Srba, muškaraca, žena i dece.

19. Jama Peratove drage, nalazi se nedaleko Macoline jame, kod Ličkog Lešća. U jamu su ustaški zločinci bacili 380 Srba.

20. Jama Duman, nalazi se u šumi između Janča i Ličkog Lešća. Od aprila do sredine augusta 1941. ustaše pobile i bacile 520 srpskih civila.

21. Jama Sv. Ana, nalazi se nedaleko katoličke crkve u Gornjem Kosinju. Od maja do augusta 1941. iz srpskih kosinjskih sela ustaše su masakrirale i bacile u njenu provaliju 200 Srba, većinom žena s decom.

22. Jama Pavkuša, Janjačka kosa, 2. augusta 1941. bačeno u istu 170 Srba.

23. Jama Nezdravka, nalazi se uz put više Donjeg Kosinja i Vukelića. 10. augusta 1941. ustaše zaklale i bacile u jamu 190 Srba.

24. Jama Duliba, kod Baških Oštarija, na Velebitu, ujulu i augustu 1941. ustaše pobile i bacile 500 srpskih civila.

25. Jama Cotinka, nalazi se na putu od Perušića prema Janjačkoj kosi.

26. Jama Ošporača ili Ošepovača, kod Široke Kule.

27. Jama Golubnjača, Kuzmanovača

28. Jama Snježnjača, Kuzmanovača

29. Jama Kvarte, kod Perušića.

30. Jama Runjevac

31. Jama Dupčan, kod Ribnika

32. Ćošićjama, kod Konjskog Brda

33. Jama Križanovo brdo, u Dražici

34. Jama u Barić (Devčić Dragi)

35. Jama u Bužinu, selo Bužin

36. Ponor jarak, Zablate

37. Katina jama br. 1

38. Katina jama br. 2

39. Katina jama br. 3

40. Jama na Kizi (K-1274)

41. Krška vrtača, na Velebitu

42. Jama na Miškulin brdu

43. Jama na Sadikovcu, na Velebitu

44. Sladovačka jama, Velebit

45. Surlinajama, Medačka plantaža

46. Jama u Šupljoj glavici

47. Bezdan u Trnovcu, ispod Velebita

48. Jama Biljevina, Kosinj

49. Jama Klančiću, nalazi se na ulazu u Kosinjski Bukovac.

50. Levarovponor, u Donjem Pazarištu. Obišla je 20. augusta 1941. talijanska sanitetska komisija V. talijanskog armijskog korpusa, piše u njenom izvještaju od 1. 9. 1941. Ustaše u nju bacale zatočene Srbe dovođene iz logora Gospić.

51. Jama Šimin Grič, Janjačka kosa.

52. Tašinajama, Pazarište, nedaleko od Šević jame.

53. Jama kod zgrade općine u Gornjem Kosinju.

54. Jama Šegotinka, između Otočca i Kosinja, blizu sela Crnog jezera.

55. Jama kod sela Metka, Gospić. Ustaše ubijale i bacale u jamu Srbe prije nego bi ih doveli u logor Gospić.

56. Jama Jasikovac, kod Gospića, u junu i julu 1941. masakrirani Srbi.

57. Jama Tučić, ponor, Gračac. Nalazi se između željezničke stanice Gračac i sela Štikada kod naselja Vrace. Udaljeno od Gračaca 1 km. U nju su ustaše bacale Srbe iz Gračaca i okoline. Od 27. jula do 1. augusta 1941. masakrirale i bacale u jamu 500 žrtava.

58. Jama Plana, iznad Budžaka, Klanac, Perušić.

59. Jama Jelar, kod Štikade, Gračac. Ustaše usmrtile i bacile u nju 2. augusta

1941. godine 60 Srba, muškaraca, žena i njihove dece iz sela Podkosa i njegovih srpskih zaselaka.

60. Jama Modrinka, na Kavrikama. 4. augusta 1941. ustaše pobile i bacile nekoliko desetaka srpskih seljaka, kod Krčića na barama.

61. Jama Jamurka, na Kavrikama, Gračac. Računa se da u njoj i Modrinki ima oko 600 srpskih žrtava. Hladnim oružjem, noževima i batovima, pobijeni i bačeni u jame.

62. Jama pod brdom Mandić

63. Jama u Panjevićima, Gračac

64. Jama Rupa, Briješće, Gračac

65. Jama u Obradović gaju, u Bruvnu

66. Jama na Stalaću, Gračac

67. Mratova jama, u Promini, Gračac

68. Jama u Resniku, Gračac

69. Jama u Štikadi, Gračac

70. Jama Jasenar, ispod Tupala. Ubijeni srpski seljaci i bačeni u jamu augusta 1941.

71. Jama Provalija, Vratnik na Vraniku, Gračac

72. Jama Ponori u Krivaku (tri jame) kraj puta ka Gračacu. Tokom jula i augusta 1941. godine ustaše su ubile i bacili u jame 220 srpskih civila.

73. Jama na planini Kuk. Jedna na usponu ceste Donji Lapac – Udbina, udaljena od ceste 80 metara, i druga na Javniku, iznad sela Orahovac. Pokolj Srba 19. i 26. juna 1941. S mjesta zločina pobjegao Vojislav Mileusnić.

74. Jama Jasenovača – Jasikovača, Bubanj kod Boričevaca, Donji Lapac. 20. juna i 3. jula 1941. ustaše su pobile nekoliko desetaka Srba, muškaraca, žena i dece i bacile u jamu.

75. Delić jama u Zavolju, kod sela Skočaja, između Bihaća i Nebljusa (na starom putu), ubijeno i bačeno u istu 27. i 28. jula 1941. 862 srpska civila iz susjednih srpskih sela Bosne i Like, od kojih iz sela Miljinovca 82, Ličkog Petrovog Sela 20. Pobjeglo je izjame nedoklanih šestorica Srba, muškaraca.

76. Jama Kačetina, selo Lički Osreci, Donji Lapac, 2. jula 1941.

77. Jama kod Cazina, ubijeni i bačeni u nju Srbi iz sela Birovača, općina Donji Lapac.

78. Jama Ajdukuša, iznad sela Bunića, Korenica.

79. Zelena pećina, na Ljubovu, Korenica, jun 1941. Pokolj srpskih cura.

80. Jama Golubnjača, kraj Prijeboja, nedaleko Plitvičkih jezera, 12 km od Korenice, blizu kuće Čorak. Ustaše su 31. jula 1941. godine pobile i bacile u jamu 119 muškaraca, žena i dece s Ljubova i u još nekoliko navrata 900 srpskih seljaka iz više sela i zaselaka koreničkog kraja.

81. Jama Bezdanuša, na Dumanu.

82. Jama u Radosovcu, br. 1, Korenica.

83. Jama u Radosovcu, br. 2, Korenica.

84. Jama u Bajnovcu, Korenica.

85. Jama u Kozjoj dragi, kod Visuća, Korenica.

86. Kelčeva jama, blizu ceste Udbina – Lovinac.

87. Pekina jama, u Šarić krčevini, između Prijeboja i Ličkog Petrovog Sela.

88. Bezdan kod Crnogjezera

89. Jama u Jandrić dragi

90. Jama – ponor Ruljevac

91. Jama Gluvaja

92. Siljal jama, Dubrave

93. Jama Šegotinka, Kutarevo.

94. Jama u Prokikama, Otočac

95. Jama u Lipovlju,Velebit.

96. Delkova jama. Prozvale je same ustaše po imenu zlikovca Delka Bogdanića. Nalazi se kraj Lešća, nedaleko Otočca, na putu prema Gospiću. U nju su dovozili i dovodili Srbe iz logora Gospić i ubijali noževima.

97. Jama Škramnica, Kutarevo, na vrhu šume Škramnica, nedaleko Brinja. Ustaše su 25. juna 1941. godine sjekirama i noževima usmrtile i bacile u istu 16 Srba, među kojima i sveštenika Skendžića i sudskog zvaničnika Radu Rajčevića.

(Đuro Zatezalo „Radio sam svoj seljački i kovački posao“ SVJEDOČANSTVA GENOCIDA)

Izvor: vavedenjebeograd