Zbeg kreće na veliki put

Žestoka propaganda rušila je mostove za prevazilaženje bratoubilačke borbe

Mitropolit Joanikije povlačio se sa svojim narodom

U Velikom zbjegu koji se u Farmacima kod Podgorice spremao na veliki put čiju trasu gotovo niko nije pouzdano znao, nalazio se i priličan broj ljudi iz Lješanske nahije. Prema kazivanju Blagote P. Vukčevića u feljtonu koji su objavile podgoričke “Vijesti” (april i maj 2009.) pod nadnaslovom “Svjedočanstva o stradanju crnogorskih četnika i civila u Sloveniji 1945. godine” “bilo je ukupno mojih plemenika od Sitnice do Stavora dvije stotine vojnika”. Od 67 njegovih bratstvenika, samo se dvanaest vratilo svojim kućama. Tri njegova starija brata, Milutin, Mirko i Boško zauvijek su ostali u šumama Pohorja, dok je on, zato što je imao samo osamnaest godina, ostao živ.

– U Crnoj Gori je postojala izreka: “Brat brata do jame, a u jamu neće.” – ispričao je Vukčević, koji se sa svojima najbližima našao u koloni koja je, kako se govorilo, krenula da odstupi. Na nesreću našeg naroda, baš se to dogodilo. Zločini sve četiri godine rata nisu posustajali. Praćeni žestokom ideološkom propagandom s obije strane, rušili su sve mostove prevazilaženja krvave bratoubilačke borbe.

Blagota P. Vukčević navodi i primjere. Antikomunistička propaganda širila je vijesti da su komunisti strijeljali 137 Cetinjana prilikom oslobođenja Cetinja, bez suda. To je, kaže on, bilo djelimično tačno. Prema saznanjima do kojih je kasnije došao, ubijeno je njih 40.

– Do nas je takođe doprla vijest da su komunisti, bez saslušanja, strijeljali 150 Grbljana koji su im se predali, dok je kasnije saopšteno da se radi o cifri od 78 – rekao je Vukčević.

Po njegovom svjedočenju, u ondašnjoj Podgorici i njenoj okolini našlo se između 15.000 i 20.000 ljudi koji su riješili da napuste Crnu Goru. Razloga je, kao i za svaku važniju odluku koja pokreće veći broj ljudi na neku akciju, odnosno kretanje, bilo više. Vukčević ukazuje na jedan koji se može nazvati preuveličavanje činjenica. A pošto se radilo o najosjetljivijem pitanju, o ubijanju ljudi, gdje je svaka cifra prevelika žrtva, dakle, posljedice koje su iz ovih priča nastale, zvale su se: nesigurnost i strah.

Bližio se kraj jeseni, u okolini Podgorice je postajalo sve tjesnije, bilo je izvjesno da od dolaska srbijanskih četnika (oko 100.000) u Crnu Goru radi otvaranja “južnog fronta” i priključivanja savezničkim snagama nema ništa, a tu je bila i naredba o pokretu ka Bosni, oko čijeg autorstva će ostati dosta nepoznanica.

Osvanulo je šesto decembarsko jutro, kada je formirana najnesretnija kolona koja će se krajem Drugog svjetskog rata kretati Evropom.

ODSTUPNICI
NISU protekla ni dva puna dana, a počelo je stradanije Velikog zbega. Odstupnike prvo napadaju partizani, a potom i jedna formacija Albanaca u kojoj je bilo oko dvije hiljade vojnika koje su predvodili crnogorski komunisti. Ubrzo potom, 11. i 12. decembra izbjegličku kolonu na potezu Veruša-Jabuka-Mateševo-Kolašin, napada anglo-američka avijacija.

– Svaki domaćin kod kojega smo stanovali dao nam je hranu za pet dana, zabilježio je Stevan J. Vučetić. – Vojska je rekvirirala kroz Zetu i Bjelopavliće oko 500 volova. Iz skladišta Uprave monopola u Podgorici dostavljeno je svakom borcu i izbjeglici po dvije stotine paketića cigaret-papira i rezanog duvana, koliko je ko želio da ponese. Podijeljeni su zavoji za rane, dok drugih ljekova nije bilo. Povorku je pratilo 1.500 natovarenih konja i mazgi, oko 200 seljačkih kola i desetak putničkih i teretnih automobila. Kroz mračnu, tihu noć kolona je odmicala uz Bratonožiće. Njeni prvi redovi su bili već prešli planinu Vjeternik, kada su poslednji kretali iz Doljana, kod Podgorice.

U dugačkoj koloni, nalazio se cio Nacionalni komitet, koji je, po sjećanju Predraga Lj. Cemovića, bio formiran 19. novembra od “elitnih predstavnika Crne Gore, Boke i Starog Rasa”. Počasni predsjednik je bio mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije, predsjednik Miljan Radonjić, bivši narodni poslanik, a sekretar novinar Mitar Mitrović. Članovi su bili: Savo Vuletić, bivši ministar, Lazar Damjanović, sudija Velikog suda, njegov kolega Vukašin Vukašinović, Radoslav Dragović, bivši državni tužilac, dr Nikola Jergović, advokat, Velimir Jojić, bivši narodni poslanik, profesor Branko Mustur, dr Nikola Kostić, direktor gimnazije, Milan Buj, advokat, Milan Popović, učitelj, Božidar Tomović, sudija Mihailo Jovanović, Milan Radović, hotelijer, Novo Đukić, sudija, Đukan Anđelić, Dušan Popović, sreski načelnik, Jakov Vuksanović, sudija, Novak Bošković, načelnik Prosvjetnog odjeljenja Banske uprave, Miloš Perović, učitelj, Miloš Brajović, učitelj, Savo Radonjić, pravni referent Hipotekarne banke, dr Luka Vukmanović, sveštenik, profesori Jovan Jovetić i Jovan Jeftić.

U Komandi jugoslovenske vojske u otadžbini za Crnu Goru, neposredno pred pokret bili su: Pavle Đurišić, potpukovnik, komandant, Blažo Gojnić, potpukovnik, zamjenik komandanta, Simo Mijušković, načelnik Štaba, Jovan Radonjić, zamjenik načelnika Štaba, Đuro Ivetić, komandant Primorske brigade, Vlado Plamenac, komandant Crmničko-riječke brigade, Blažo Jovović, zamjenik komandanta Primorsko-riječke brigade, Vaso Vukčević, komandant Lješansko-lješkopoljsko-zetske brigade, Ilija Ivanović, komandant Kučko-bratonožićke brigade, Ivan Janičić, komandant Vučedolske brigade, Bećir Tomović, komandant Kolašinske brigade, Dragoljub Dobrašinović, komandant Beranske brigade, Vladan Šćepanović, komandant Bjelopoljske brigade, Miloš Marjanović, zamjenik komandanta Bjelopoljske brigade, Simo Dukanović, komandant Nikšićke brigade, Miloš Pavićević, komandant Ostroške brigade, Aleksa Leko Lalić, komandant posebne operativne grupe, i Špiro Stojanović, komandant izbjegličke kolone u odstupanju.

U komandnom sastavu važniji oficiri su bili: potpukovnik Božo Joksimović, majori Dušan Arsović i Vuksan Cimbaljević, kapetani Dušan Vujadinović, Vuk Bećković, Mašan Adžić, Boro Dakonović, Milutin Jelovac, Veljko Tomović, Milutin Bukilić, Mića Marjanović, Marko Vučinić, Petar Đuković, Leko Šoškić, poručnici Aleksandar Dašić i Branko Bulatović, potporučnik Batrić Jevrić, dr Vukota Dedović, dr Mileta Babović i dr Vasilije Golubović.

Iako su skromni tovari “putnika na Zapad” bili prepuni briga zbog svega što se dogodilo prethodnih nedelja, ali i zbog stanja na širim prostorima Jugoslavije, tih prvih časova pokreta, bilo je i nade. Hrabrile su putnike priče da se navodno Englezima saopštava na svakom kilometru, gde se zbjeg nalazi, da nema opasnosti od bombardovanja. To je značilo da će put koliko-toliko biti siguran, a s druge strane Englezi sigurno čekaju “tamo daleko”.

Piše: Savo Gregović

Sutra: Prvi leleci za sinovima

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine I

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine II

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine III

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine IV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine V

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine IX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine X

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXIV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXV