Vremeplov: Dogovor Nemačke i NDH o iseljavanju Srba

Na današnji dan 1941. Godine nacistička Nemačka i takozvana Nezavisna Država Hrvatska su se na sastanku u Zagrebu tokom Drugog svetskog rata, dogovorile o iseljavanju u Srbiju oko 200.000 Srba, u duhu rasističke težnje da prekrštavanjem i prisilnim iseljavanjem Srba i fizičkom likvidacijom Srba od NDH bude stvorena, „rasno čista“ Hrvatska.

1783 – Francuski pronalazači braća Etjen i Žozef Mongolfje prvi put su javno demonstrirali letenje balonom punjenim zagrejanim vazduhom.

1798 – Umro je italijanski avanturista Đakomo Đirolamo Kazanova, jedna od najslikovitijih ličnosti Evrope 18. veka, čije je ime postalo sinonim za latinskog ljubavnika. Tokom burnog života bio je učenik verske škole, sekretar kardinala, venecijanski pomorski oficir, opat, kockar, alhemičar, violinista, špijun, bibliotekar. Njegovi „Memoari“ su dragocena slika evropskog društva epohe u kojoj je živeo.

1831 – Rođen je (Ripanj kod Beograda) Milan Milićević, srpski književnik, predsednik Srpske kraljevske akademije, istoričar, etnograf, folklorista, pedagog, prevodilac. Bio je član Srpske kraljevske akademije od njenog osnivanja i njen predsednik od 1896. do 1899. Po osnovnom obrazovanju bogoslov, decenijama je bio visoki činovnik Ministarstva prosvete, bibliotekar Narodne biblioteke i državni savetnik. Napisao je niz etnografsko-geografsko-istorijskih radova. Glavna dela: „Kneževina Srbija“, „Kraljevina Srbija“, „Knez Miloš u pričama“, „Karađorđe u govoru i tvoru“, „Pomenik znamenitih ljudi srpskog naroda novijega doba“, „Život Srba seljaka“, „Uspomene“. Literarna dela: „Zimnje večeri“, „Letnje večeri“, „Međudnevnica“.

1867 – Rođen je finski maršal i državnik Karl Gustav Emil fon Manerhajm, predsednik Finske od 1944. do 1946. Kao konjički oficir ruske vojske učestvovao je u Rusko-japanskom ratu i u Prvom svetskom ratu, od 1917. predvodio je kotrarevolucionarne snage u Finskoj i bio regent Finske 1918. i 1919. Tokom Drugog svetskog rata bio je vrhovni komandant finske armije. Odbrambena utvrđena linija prema Sovjetskom Savezu, izgrađena pre Drugog svetskog rata na Karelijskoj prevlaci prema njegovoj zamisli, nazvana je „Manerhajmova linija“.

1878 – Velika Britanija je sa Turskom sklopila tajni sporazum protiv Rusije, na osnovu kojeg je Britanija okupirala Kipar, a zauzvrat se obavezala da pomogne Turcima u slučaju ruskog napada.

1884 – Rođen je srpski pisac Milutin Uskoković, autor u čijim su delima prisutni i romantizam i moderno shvatanje sveta. Završio je prava u Beogradu i doktorirao u Ženevi. Prilikom povlačenja srpske vojske tokom Prvog svetskog rata 1915. izvršio je samoubistvo. Pokušao je da stvori beogradski društveni roman, ulazeći u dramatične sudare ličnosti s gradskom sredinom, ali je više prikazivao unutrašnje dileme intelektualaca nego kompleksnu sliku vremena. Dela: romani „Došljaci“, „Čedomir Ilić“, zbirka pripovedaka „Kad ruže cvetaju“, crtice „Pod životom“, „Vitae fragmenta“.

1916 – Kod Lvova (tada Lemberg) je u tokom Prvog svetskog rata počela ruska ofanziva protiv austrougarske armije, nazvana „Brusilovljeva ofanziva“ prema komandantu Jugozapadnog fronta generalu Alekseju Brusilovu, koja je olakšala položaj saveznika na zapadnom frontu i u Italiji. Austrijanci su izgubili oko 250.000 vojnika i nisu se oporavili do kraja rata. Kad su Rusi stigli do Karpata, Rumunija je ušla u rat na strani sila Antante.

1920 – U dvorcu Trijanon kod Pariza sile Antante su posle Prvog svetskog rata potpisale mirovni ugovor s poraženom Mađarskom i oduzele joj neke teritorije koje su se u okvirima Austro-Ugarske nalazile u sastavu Ugarske. Čehoslovačkoj su pripale Slovačka (Gornja Ugarska) i prikarpatska Ukrajina, Rumuniji Transilvanija (Erdelj) i istočni Banat kao i neke druge teritorije, a Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca – Slavonija, Srem, Hrvatska, Međumurje, Prekmurje, delovi Baranje, Banata i veći deo Bačke. Oko 3 miliona Mađara ostalo je van matične zemlje, najviše u Rumuniji (preko 2 miliona), a desetak miliona dotadasnjih građana Ugarske – nemađara, više se nije nalazilo pod mađarskom vlašću.

1939 – Umro je srpski književni istoričar i kritičar Pavle Popović, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Objavio je niz književno-istorijskih studija i više istorija književnosti. Dela: „Jugoslovenska književnost“, „Pregled srpske književnosti“, „Iz književnosti“ (četiri knjige eseja i studija), „O Gorskom vijencu“, „Srpska drama u XIX veku“, „Francuski moralisti“.

1941 – Umro je bivši nemački car i pruski kralj Fridrih Vilhelm II Viktor Albert, tvorac politike prodora na istok i izazivač niza vojno-diplomatskih kriza, uključujući objavu rata Srbiji 1914, čime je započeo Prvi svetski rat. Na presto Nemačkog carstva stupio je 1888, a 1918. je, posle poraza Nemačke, primoran da abdicira. Pobegao je u Holandiju, koja je odbila da ga izruči saveznicima radi suđenja za ratne zločine.

1942 – Počela je četvorodnevna bitka za pacifička ostrva Midvej, u kojoj su Amerikanci naneli prvi ozbiljan poraz Japancima u Drugom svetskom ratu.

1943 – Vojska je zbacila s vlasti predsednika Argentine Ramona Kastilja.

1944 – Osma britanska i Peta američka armija ušle su u Rim u Drugom svetskom ratu. Nemački komandant u Italiji feldmaršal Albert Keserling odustao je od odbrane Rima, ali savezničke armije nisu iskoristile trenutak da nastave napredovanje i zadaju odlučujući udarac nemačkim trupama.

1946 – General Huan Peron izabran je prvi put za predsednika Argentine.

1970 – Pacifička kraljevina Tonga, do tada britanski protektorat, postala je nezavisna država, uz zadržano članstvo u Komonveltu.

1971 – Umro je mađarski filozof Đerđ Lukač, protagonista „zapadnog marksizma“. U mladosti je u „nemarksističkom periodu“ napisao „Istoriju razvoja moderne drame“ i eseje „Duša i oblici“. Član Komunističke partije Mađarske postao je 1918, a u vreme Sovjetske Republike Mađarske 1919. komesar za prosvetu. Iz tog perioda potiču ogledi sabrani pod naslovom „Istorija i klasna svest“, koji su znatno uticali na obnovu marksističke misli u zapadnoj Evropi posle Drugog svetskog rata. Posle poraza mađarske revolucije emigrirao je u Austriju, a 1929. u Sovjetski Savez, gde je do 1931. radio u Institutu Marks-Engels. Do 1933. u Nemačkoj je predvodio književnu grupu pisaca-komunista, posle čega je do 1945. ponovo bio u Moskvi, gde je napisao studiju „Mladi Hegel“. Po povratku u otadžbinu bio je profesor Budimpeštanskog univerziteta, a 1956. ministar u vladi Imre Nađa, posle čijeg pada je lišen profesije, uklonjen iz Akademije nauka i interniran. Od 1957. do smrti 1971. povukao se iz javnog života. Ostala dela: „Teorija romana“, „Razaranje uma“, „Egzistencijalizam ili marksizam“, „Estetika“, „Ontologija društvenog bića“.

1989 – Tjenanmen centralni trg Pekinga, na kojem su nedeljama ranije demonstrirale hiljade građana, zahtevajući političke promene, bio je u ranu zoru poporište vojno policijske akcije čime su skršeni protesti koji su se događali na tom mestu. Prema tadašnjim izveštajima zapadnih medija tokom akcije bilo je, po jednima stotine, po drugima hiljade žrtava. Kineske vlasti to su negirale. Dve decenije docnije obelodanjena diplomatska prepiska potvrdila je tvrdnje zvaničnog Pekinga.

1989 – Gasovod pored Tranšibirske pruge je eksplodirao i zapalio dva putnička voza, u kojima je poginulo 575 ljudi.

1993 – Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija proglasio je rezolucijom Sarajevo, Goražde, Tuzlu, Bihać, Srebrenicu i Žepu za zaštićene zone u Bosni i Hercegovini. Snage UN su ovlašćene da upotrebe silu radi njihove odbrane.

1996 – Evropska raketa „Arijana 5“ eksplodirala je 40 sekundi posle lansiranja.

2000 – U zemljotresu na indonežanskom ostrvu Sumatra poginulo je više od 100 ljudi.

2011 – Umro je Lorens Iglberger, istaknuti američki diplomata. Obavljao je niz važnih funkcija u američkoj diplomatiji, među kojima i dužnost državnog sekretara. Od 1977. do 1980, bio je ambasador SAD u Beogradu. Suprotstavljao se američkoj vojnoj intervenciji tokom jugoslovenskih ratova devedesetih, ali i invaziji Iraka 2006.

2012 – Preminuo je Ljubiša Rajić, skandinavist, profesor Filološkog fakulteta u Beogradu, vrhunski prevodilac.

(rtv.rs)

Izvor: IN4S