„Sjenička deklaracija “ – vek posle

Pre jednog veka, pod pokroviteljstvom okupacione austrougarske uprave, samozvani „predstavnici Sandžaka“ napisaše svoje želje na nemačkom jeziku, u pismu za bečkog cara, gde žele — „Priključenje Bosni i Hercegovini naša je nepokolebljiva želja, istovremeno jedino razumno rešenje koje treba sprovesti do kraja. U slučaju da našim zahtevima na koje mi imamo pravo, a nama možda iz nekih nepoznatih razloga ne može biti udovoljeno, mi tražimo samoupravljanje Sandžakom“! Srbija je tada bila proglašena za Generalni guverneman sa sedištem u Beogradu, dok su u „Sandžaku“ organizovali Bezirkskomandatur (sreska vojna komanda). Najveći broj okupacionih činovnika činili su Mađari i Hrvati, koji su dominirali u prosveti i javnim službama, gde je odmah uveden hrvatski jezik i obavezna latinica! Sama priča oko ove poruke milome ćesaru, ipak je malo starija, pa da se potsetimo.

Po okupaciji BiH 1878. godine, bečki i peštanski vlastodršci iskoristiše nagomilanu mržnju i netrpeljivost između pravoslavnog i muslimanskog stanovništva, na prostoru nekadašnjeg Novopazarskog sandžaka kao otomanske teritorijalno-administrativne jedinice koja je obuhvatala 12 srezova, te ga zato i prividno vratiše pod otomansku upravu.

Poput klina zarivenog u srpsko nacionalno tkivo, taj će jezičak umiruće otomanske carevine zadavati goleme nevolje Srbima, zlonamerno razdvajajući dve srpske države, upravo priznate odlukom evropskih velikih sila, ali tek nakon što su same izvojevale svoju slobodu.

Pred Balkanski oslobodilački rat, poradili su i Srbi i Crnogorci sa stanovnicima u toj regiji, jasno ukazujući na namere austrougarske i otomanske države da ih zloupotrebi samo za svoje ciljeve, ali ne i za njihovo buduće dobro.

Ipak, deo muslimana je ostao tvrdokorno odan „svome“ sultanu na dalekom Bosporu, te se odmah odazva na mobilizaciju zajedno sa Šiptarima u Staroj Srbiji, koji su do tada kao razbojnici sultanovu vlast ugrožavali, tražeći preko hleba pogače, kako glasi srpska poslovica.

Posle oslobađanja tih krajeva, srpska i crnogorska uprava razgraniči novooslobođeno područje, a vlada Srbije u skladu sa odlukama postignutog mira, obnarodova da muslimansko stanovništvo ima četiri godine za odluku, dal` će tu ostati ili se u Anadoliju iseliti, jer je to i bio predlog otomanskih pregovarača za sve muslimane u bivšem evropskom delu otomanske imperije, a ne samo za novopostale državljane Srbije!

Deo pripadnika otomanske vojske, kao redifi (rezervisti) ogrešio se nad pravoslavnim stanovništvom u regiji, te su se odmetnuli u šumu, plašeći se zaslužene kazne.

Čim poče Veliki rat, na tom području nikoše brojne terorističke muslimanske grupe, koje će aktivno pomagati borbu austrougarske kaznene ekspedicije protiv srpske i crnogorske vojske, da bi njihovi pripadnici posle okupacije bili deo okupatorske žandarmerije, čineći nedela nad pravoslavnim, ali i muslimanskim stanovništvom. Odmah po okupaciji Srbije 1915.godine, predstavnici novopostavljene vlasti u Novom Pazaru, u kojoj su bili samo muslimani, uputili su austrijskom caru Franzu Josephu I pozdravni telegram, u kojem izražavaju zadovoljstvo što je njegova vojska stigla u Novi Pazar.

Čim se završi Solunski proces i počeše tajne igre u Ženevi oko budućeg separatnog mira, sledeći bečka uputstva, okupatorska uprava na terenu organizovala je „spontano“ okupljanje samozvanih „predstavnika muslimana u „Sandžaku“, koji su bili predsednici srezova i opština, istaknuti lokalni trgovci, hodže i zemljoposednici, pa se u Sjenici okupi njih 25 i dva austrougarska okupatorska oficira iz okružne i sreske komande, na lažno većanje. Posle „temeljitog većanja“ od 13.-og do 15.-og avgusta 1917.godine, oni doneše tzv „Sjeničku deklaraciju“ kao deo austrougarskog plana za preuređenje okupirane Srbije i Crne Gore, dok im se ne udeli dogovorena „autonomija“ pod krunom Habsburga naravno, i to baš posle potpisane Krfske deklaracije, kojom su usaglašene oslobodilačke namere srpske vojsk !

Detalj koji kazuje o stvarnoj ulozi okupatorske vlasti je činjenica, da je tom konferencijom predsedavao Mehmed Izet-paša Bajrović, tadašnji gradonačelnik Pljevalja, ali i glavni liferant austrougarskih garnizona u Pljevljima, Prijepolju i Priboju, do 1908. godine! Ključni deo tzv „rezolucije“ je detalj iz pomenutog pisma, gde se kaže –

„Pošto naši odnosi zahtevaju drugačiji postupak nego što to smatraju srpska i crnogorska vlada mi molimo K. i K. Vojni generalni guverneman za Srbiju i Crnu Goru da naše zahteve u vezi upravljanja Sandžakom podnese višoj instanci i da nas do konačnog rešenja tog pitanja priključi Bosni i Hercegovini, jer uprava u tim zemljama bolje odgovara našim odnosima“!

Posle donošenja takve „Sjeničke deklaracije“, uz pomoć hodža i mula, pokrenula je okupaciona vlast široku kampanju upisa u „đurumlije“ (đulijane), kako su nazvani dobrovoljci koji će krenuti u sveti rat protiv nevernika, u daleku Galiciju na Istočni front, gde će ih razlupati general Brusilov, ili u Tursku na front na Kavkazu, opet protiv ruskih nevernika.

Zbog počinjenih zločina, zarobljeni „sandžački sveti ratnici“ biti će upućeni po kazni u rusku srednju Aziju, otkuda se vraćaju tek retki pojedinci. Najveći deo „đurumlija“ sa Kavkaskog fronta, ostaće da živi u Turskoj, posle okončanja rata.

Posle oslobođenja Otadžbine, ovim je saradnicima okupatora suđeno, te su za delo veleizdaje presuđeni na dugogodišnju robiju ali ih je kralj Aleksandar pomilovao već 1921.godine, povodom svoga krunisanja! Unatoč te pokazane dobre volje za zajedništvo, nakon oslobođenja uspostavljena je tesna saradnja između muslimanskih terorista u „Sandžaku“ i šiptarskih terorista na Kosmetu, kojima rukovode Jusuf Mehonjić i Bajram Curi, čineći mnogobrojna zversta nad Srbima, ali i svima koji su bili lojalni građani nove zajedničke države.

Njihova će međusobna saradnja potrajati sve do 1925.godine, do njihove likvidacije u severnoj Albaniji, za koju će „dobronamerni“ evropljani i komunisti odmah optuživati organe vlasti mlade kraljevine.

Tako će i komunistički ideolog Milovan Đilas, kao disident, u svom romanu „Bespravna zemlja” izdatom u Londonu 1958.godine, opisivati događanja u Sandžaku kao i detalje o „veliko srpskim zverstvima nad muslimanima“ posle „opravdanih akcija muslimanskih komita“, kako on naziva te teroriste (kao što tako naziva i crnogorske teroriste iz istog perioda!). Čim okupatori 1941.godine proglasiše „veliku Albaniju“, priključen je srpski deo Raške oblasti u njen sastav, te tako tada i stiže u Novi Pazar „branilac slobode“, Šiptar Aćif efendija! Ali, grupa novih „predstavnika Sandžaka“ pisala je te 1941.godine novo pismo, dragom poglavniku Anti Paveliću, tražeći da se Sandžak vrati u sastav BiH kao dela NDH, pozivajući se pritom na „rezoluciju“ iz 1917.godine, kritički negirajući „opravdanost“ priključenja Raške oblasti „prirodnoj Albaniji“!

Hodže i mule, ponovo su organizovali dobrovoljce kao nove „đurumlije“ za SS Skender-beg diviziju, koji hrabro „brane ugroženu veru“, čineći pritom bezbrojne zločine nad civilima-Srbima, ali i muslimanima, koji su to zlodelo otvoreno osuđivali.

Komunisti će i ovde da se igraju kao u čitavoj NDH, da bi se po dogovoru deo tih fašističkih formacija „spontano“ uključi u NOV, kako bi se obračunali sa pripadnicima JVuO na kraju rata, pritom štiteći zločince od opravdane kazne za počinjene brojne zločine nad civilnim srpskim stanovništvom.

Ideja „Sjeničke deklaracije“ pokušana je tokom NOB da se ponovo realizuje, kada je u Pljevljima (ne slučajno) u oktobru 1943.godine organizovano zasedanje grupe partizanskih predstavnika tzv ZAVNOS („Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka“), kao priprema za predlog o „autonomiji Sandžaka“ na drugom zasedanju samoproglašenog AVNOJ u Jajcu, dok su većinu boraca tzv „sandžačke brigade“ NOV tada činili Srbi, koji nisu ni bili prethodno konsultovani o ovom predlogu „svoje autonomije“!

Nekadašnji osmanlijski „Novopazarski sandžak“, danas je ponovo u dve samostalne države, Srbiji i Crnoj Gori,te naslednici nekadašnje „preteče EU“ zato i recikliraju ideju o „sandžačkoj posebnosti“, uvijajući je vešto u oblandu „evropske prekogranične regije“ kako bi se tobož poboljšao životni standard njenih stanovnika, koji ipak slede svoje „tradicije“!

Najveći broj današnjih „svetih ratnika“ sa Balkana, koji u redovima ISIS ratuju u Siriji, upravo je iz „prirodne Albanije“, te tako ne manjka ni potomaka nekadašnjih „đurumlija“ iz Raške oblasti koji uporno slede mračnu tradiciju, uprkos vidljivih napora raspadajuće EU da ih „demokratizuje“ u planiranoj „prekograničnoj regiji“, i to na prostoru najstarije srpske srednjevekovne države, pritom ni ne pitajući Srbe za mišljenje, kao ni 1917. godine!

Autor: Vladimir Frolov

Izvor: Fond strateške kulture

Vezane vijesti:

Crtaju li Bošnjaci među: Deco, ovo je Sandžak, a ne Raška …

Glavni cilj: Zelena transverzala i spajanje Sandžaka sa BiH …

Zelena transverzala – Autor: Dr Srđa Trifković | Jadovno 1941.

Vladimir Frolov: „Srpska pobuna“ – hrvatska avgustovska laž …

Vatikanski „geometri“ | Jadovno 1941.

Zlonamerna „slepoća“ | Jadovno 1941.