Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Kuršumlija – Narod koji zaboravlja svoju tradiciju zaboravlja svoju istoriju, narod koji zaboravlja svoju istoriju gubi svoju državu i svoj nacionalni i kulturni identitet. Zato je potrebno da se prisetimo svetle i slavne tradicije naših predaka koji su svoje živote ugradili u našu slobodu. Cena koju su platili boreći se za slobodu bile su patnje i stradanja.
Toplički ustanak je značajan događaj u istoriji Srbije. Bio je to jedini ustanak u Evropi na teritoriji pod kontrolom Centralnih sila. Teritorija na kojoj je izbio Toplički ustanak najvećim delom se nalazila pod kontrolom Bugara.
Povod za ustanak naroda protiv okupatora bili su masovni zločini, pljačke i odvođenje u internaciju velikog broja civila. Kulminacija okupatorske bahatosti dostigla je vrhunac tokom 1916. kada su Bugari oformili regrutne centre i otpočeli regrutaciju muškog stanovništva, starosti od 18 do 50 godina, kako bi ih uputili u bugarsku vojsku.
Osim regrutacije Srba za popunu borbene gotovosti bugarske vojske okupatori su otpočeli i sa procesom prisilne „bugarizacije“ stanovništva tako što su zabranjivali rad srpskih škola, upotrebu ćiriličnog pisma, običaja, kao i zabranu upotrebe srpskih prezimena. Zabrana se ogledala u tome što je iz srpskih prezimena brisano „ić“ i dodavano „ov“ kako bi prezimena izgledala kao bugarska.
Teror nad civilima kao i nasilna „bugarizacija“ izazvali su revolt stanovništva prema okupatorskim vlastima. Narod čija je vojska boravila u Grčkoj, gde je otvoren Solunski front i bila daleko od svoje otadžbine morao je da se suprostavi okupatorima.
Plan za otpočinjanje ustanka u okupiranoj Srbiji imala je i Vrhovna komanda srpske vojske koja je avionom u Toplicu poslala rezervnog poručnika srpske vojske i bivšeg četničkog vojvodu Kostu Milovanovića-Pećanca i poverila mu zadatak da u tajnosti stvori organizaciju otpora koja će stupiti u borbu u neprijateljskom zaleđu tek kada saveznička i srpska vojska otpočnu operaciju proboja Solunskog fronta i stignu do Skoplja.
Pored Pećanca jedan od četničkih vojvoda bio je i Kosta Vojinović-Kosovac, potporučnik srpske vojske, koji je tokom ratnih operacija 1915. bio ranjen i koji se nije sa ostatkom srpske vojske povukao preko Albanije, već je boravio kod svog oca u Kosovskoj Mitrovici. Kosta Vojinović je odlično govorio nemački jezik što mu je omogućilo nesmetano kretanje po okupiranoj teritoriji, pa je prvi započeo rad na stvaranju organizovanog pokreta otpora i u leto 1916. je u Leposaviću stvorio četu Ibarsko-kopaoničkog odreda. Pored Koste Milovanovića-Pećanca i Koste Vojinovića-Kosovca značajnu ulogu u ustanku imali su i braća Milinko i Toško Vlahović, Jovan Radović kao i Uroš Kostić-Rudinski.
Pošto se bugarski teror prema stanovništvu povećavao to je navelo četovođe da se okupe u selu Obilić kod Leskovca 21. februara 1917. godine. Tu je odlučeno da ustanak počne početkom matra 1917. Jedino se Pećanac zalagao za to da se poštuje odluka Vrhovne komande i da se sa akcijom krene kada saveznička i srpska vojska otpočnu operaciju proboja Solunskog fronta, ali je Pećanac bio nadglasan. Za organizaciju ustanka u Toplici bio je određen Kosta Milovanović-Pećanac, za predeo oko Ibra i Kopaonika određen je Kosta Vojinović-Kosovac, za Jablanicu i Vranje Milinko Vlahović, za Timok Toško Vlahović, a za Pirot Jovan Radović
Iako su vojvode odlučile da ustanak počne početkom matrta, ustanak je praktično počeo, pošto su se lokalni četnički odredi već sukobljavali sa Bugarima.
U selu Mačkovac kod Kuršumlije je 26. februara 1917. godine otpočela borba naših predaka za slobodu. Istog dana Kuršumlija je već bila oslobođena i ostala je pod kontrolom ustanika 20 dana, do 16. marta 1917. kada su je zauzeli Austrougari. Toplički ustanak je imao veliki značaj, jer se otpor okupatoru sve više širio pa je pored Toplice zahvatio Timočku i Negotinsku krajinu. Toplički ustanak je imao odjeka u među silama Antante, saveznika Srbije, jer je evropska štampa sa oduševljenjem pisala o ovom događaju kao jedinom organizovanom pokretu otpora na teritoriji pod okupacijom Centralnih sila.
Ustanici su pod oružje mobilisali oko 13.000 vojnika, dok su snage Bugara i Austrougara brojale oko 35 do 40000 vojnika. Ustanici su u početku imali velikih uspeha, stvorena je slobodna teritorija od Kopaonika preko Jastrepca, Jablanice, Đunisa, Južne Morave sve do Lebana i Leskovca . Oslobođeni su: Kuršumlija, Blace, Prokuplje, Ribare, Ribarska Banja, Lebane, ali pošto je izostala očekivana pomoć sa Solunskog fronta ustanak je konačno ugušen 25. marta 1917. godine. U borbama se najviše istakao Kosta Vojinović-Kosovac koji je odneo veliku pobedu nad okupatorskim snagama u Jankovoj klisuri u blizini Brusa, ali je stradao decembra 1917. u selu Grgure tokom odmazde i progona od srtane okupatorskih snaga. Procenjuje se da su ukupni gubici ustanika iznosili oko 2.500 ljudi.
Nakon slamanja ustanka okupatorske snage Bugara i Austrougara otpočele su odmazdu nad civilnim stanovništvom. Zločini Bugara i Austrougara bili su okrutniji od osmanlijskih. Prema podacima Austrijanaca ubijeno je oko 20.000 civila, najviše žena i dece. Austrijanci i Bugari su praktično zatirali pojedina sela tako što su ubijali i vešali stanovništvo.
Spaljen je veliki broj sela i više desetina hiljada kuća (računajući celu teritoriju zahvaćenu ustankom), čak su bugarski zločini išli dotle da su žene i deca zatvarani u podrume svojih kuća i živi spaljivani. Važnu ulogu u Topličkom ustanku imale su žene, jer su zbog nedostatka muškog stanovništva usled ratnih dejstava i internacije, uzele oružije i hrabro se borile protiv okupatora. Jedna od heroina Topličkog ustanka bila je i Rosa Pantić iz sela Lazarevac kod Blaca, koja se zajedno sa svojim mužem Vučkom Pantićem hrabro borila u ovom ustanku. Uspela se da preživi ovo zlo vreme i odmazdu okupatorskih snaga. Uspela je da preživi Bugare i Austrougare, ali ne i komuniste koji su je ubili 1945. u Blacu.
O ovim zločinima kao i samom Topličkom ustanku postoji malo podataka, a kao glavni izvori služe ratni dnevnici četničkih vojvoda Pećanca, Vojinovića, braće Milinka i Toška Vlahovića, popa Dimitrija Dimitrijevića-Četnika, Jovana Radovića, Uroša Kostića-Rudinskog, koji su uredno vodili ratne dnevnike po naređenju Koste Milovanovića-Pećanca. Sadržaji tih dnevnika nikada nisu pronađeni u originalu već su to prevodi sa nemačkog i bugarskog jezika jer su dnevnici dospeli u ruke okupatora nakon sloma ustanka 25. marta 1917.godine.
(Autor Dejan Rakić, prof. istorije)
Izvor: SRBIN INFO
Vezane vijesti:
