Sećanja V. M. Vukmirovića na borbe četnika u Balkanskim ratovima

Proslava 25-godišnjice oslobođenja Stare Srbije
1937. počela je sokolskim sletom u Skoplju, čiji je pokrovitelj bio Knez Namjesnik Pavle.  U proglasu sletskog odbora ističe se : „Rijetko koje mjesto osim Beograda, tako izrazito oličava sudbinu Balkana, koliko naše Skoplje. Uprkos nevoljama robovanja, u njemu se nikad nije gasila nacionalna misao i kulturna snaga našeg naroda, čak ni onda, kada su pod tuđinskim udarcem isčezle dragocjene tvorevine
Nemanjića…“.

Proslava oslobođenja trajala je tri dana, a završila se povorkom
kroz Skoplje, dugom tri kilometra.(1) Na V pokrajinskom sletu u Skoplju učestvovali su
sokoli iz cele Jugoslavije. Najveće zasluge za uspeh sleta imao je Velimir
Popović, starešina Sokolske župe Skoplje i predsednik sletskog odbora. (2)

Krajem oktobra 1937. održane su proslave Kumanovske pobjede i oslobođenja
Skoplja. List Srba katolika „Dubrovnik” od 23 oktobra
1937. podsetio je da je tog dana i narednog (23 i 24) 25-godišnjica  bitke na Kumanovu. Podsetio je da je 90.000
srpskih boraca izvojevalo pobedu odlučnu za ishod celog rata na
makedonsko-kosovskom bojištu. Komandant I srpske armije bio je prestolonaslednik
Aleksandar.  List „Dubrovnik” istakao je značaj te pobede za Primorje : „Kumanovska pobjeda silno je bila odjeknula i sve nas ispunila čvrstom
nadom oslobođenja od mrske tuđinske vlasti, te i ujedinjenja sa našim slavnim  Pijemontom herojskom Srbijom. Sad nam obnavlja
uspomenu one goleme radosti i oduševljenja koje je onako silno bilo obuzelo u ono
doba Dubrovčane, a koje sada ispunja srca najdubljim poštovanjem i zahvalnošću
prerano otrgnutoj najvećoj našoj uzdanici, neprežaljenom Viteškom Kralju našem
Aleksandru I Ujedinitelju. … te i sačuvati prekrvavu našu tečevinu od svih unutrašnjih
i vanjskih dušmana i zlotvora !”(3)

Povodom smrti Pavla Popovića list ,,Dubrovnik” je istakao da se u
Dubrovniku  upoznao sa inteligencijom
dubrovačkog starijeg i mlađeg naraštaja.
U svojim sjećanjima u listu ,,Dubrovniku” V. M. Vukmirović je istakao :
,,Davno, još pre Balkanskih ratova, običavali su dolaziti Dubrovniku u posjetu
mnogi ugledni Srbijanci. Mi, ondašnji dječaci, u njima smo gledali Srbiju Kralja
Petra, koja ima da povede krvavo kolo oslobođenja. … Međutim Pavle nije
dolazio u Dubrovnik jedino zbog našeg Arhiva. … Dolazio je on k nama i tražio
žive ljude. Dum Ivan kanonik Stojanović, Fabris, Pasarić, … Od mlađih je
dvojicu naročito volio. Bili su to Frano Kulišić i Pero Kolendić. … Kada sam
mu kazao da sam došao da nastavim školovanje na beogradskom univerzitetu, bilo
mu je rijetko milo:,,Neka i ovdje kod nas neko bude iz dubrovačke gimnazije”!
… Naime beogradski univerzitet je već bio prikupio dosta veliki broj
Srijemaca, Ličana, Bosanaca i Hercegovaca, a da i ne pominjem dosta jake grupe
onih koji su dolazili iz Stare Srbije i Maćedonije”. Student Vlad. M.
Vukmirović je na preporuku Đilda Joba i Jovice Perovića priman u Narodnoj
Odbrani  sa najvećim povjerenjem.  U svojim sjećanjima objavljenim u listu
,,Dubrovnik” V. M. Vukmirović je istakao : ,,Dolaze ljudi iz svih krajeva
današnje Jugoslavije na vijećanje, savjetovanje. Kuriri, naročito iz južnih
krajeva, dolaze i odlaze. Kapetani Milan Vasić i Milan Pribićević vrše
danonoćno dužnost sekretara. Potrebno je svakoga primiti. … Kao i sve ranije,
i ovu sam odluku donio brzo. … I za to jednoga dana saopštim kapetanu Vasiću
da sam mišljenja da bi bilo potrbno da i ja napustim Beograd i da se prebacim u
Staru Srbiju, pošto bih, prije toga svršio potrebni kurs ,,baratanja oružjem” u
Vranji”. Vukmirović je hteo da se pozdravi sa svojim profesorom Pavlom
Popovićem. O tom razgovoru : ,,Nimalo se nije začudio kada sam mu kazao gdje
idem. ,,Znam, kazao mi je tom prilikom, ako skoro ne krenemo dolje, pola će nam
univerziteta opustjeti!”.(4)

U listu „Dubrovnik” Vukmirović je pisao o proslavi:
„Tako jutros, kada sam iz carskog Skoplja preko Kumanova stigao na Srtevicu da
obiđem grobove mrtvih drugova i da im sa srodnicima zapalim voštanicu sjećanja,
…kao da sam ih juče posljedni put bio posjetio, dok je međutim punih dvadeset
i pet godina od dana kada smo baš tu sačekali bili napad Kara-Said pašinih
armija, tukli ih i potukli. … na Srtevici, gdje je legendarni Vojvoda Vuk sa
svojim, neumrlim u slavi, četnicima sačekivao napade turskih tabora i sam
prelazio u napad, bez predaha 36 sati, … pjevale pjesmu naše mladosti : „Krvav se barjak razvio, Maćedonijo!” … velebni spomenik kojeg bivši
ratnici podigoše mrtvim drugovima na Zebrnjaku. …. Zebrnjak i spomenik na njemu,
vidi se iz daljine od nekoliko desetina kilometara.  Zebrnjak već je sav prekriljen od naroda. Sva
sela kumanovska i ona iz Skopske Crne Gore slegla su se jutros tu. … „Zdravo, živo !” — jedini je pozdrav jutros.” (5)  Kozjački odred Vojina Popovića (vojvoda
Vuk)  je u Kumanovskoj bitci na Srtevici
sprečio obuhvat levog krila srpske Prve armije i time obezbedio uspeh
operacije. Vukmirovića je rat 1912. zatekao na terenu. Njegov odred je formirao
prethodnicu Prve armije. Vodili su borbu na Kumanovu, prvi ušli u Prilep,
pregazili Crnu Reku, ušli u Bitolj i odande krenuli u Albaniju. Sa svojim
odredom borio se  u Prvom svetskom ratu.
Posle Suvobora, pri gonjenju austrijskih trupa, sreo se sa svojim profesorom
Pavlom Popovićem koji mu je rekao . ,,Do viđenja u Dubrovniku, ali ovoga
puta  sigurno.” (6)

Ilustracija: Prvoi slet Srpske Sokolske Župe u Dubrovniku

List ,,Dubrovnik” preneo je iz Almanaha ,,Jugoslavija” za 1939, u Čikagu
članak V.M. Vukmirovića tada savjetnika Min. Inostr. Poslova, koji kao jedan od
najmlađih četnika sudelovao četničkom odredu Vojvode Vuka. Opisao je uzazak
četničke patrole u Ohrid noću. Sreli su se sa opštinskim stražarima i
izljubili.Stražari su ih poveli kod učitelja Tasića, prvog predsednika oslobođene
ohridske opštine. On ih je pozdravio : ,,Ne po šubarama, i po odijelu i obući,
već po brzometnim vašim puškama vas poznajem, braćo moja, oslobodioci naši …
“. Dok je govorio istrgao je jednu pušku iz ruku najbližeg četnika i poljubio
je. Pozvao ih je u trpezariju rekao domaćici : ,, … sve što imaš, iznesi pred
goste, … koje je Markov Ohrid pet stotina godina čekao, da bi ih danas dočekao
!  — I voštanicu onu iz Svetog Nauma,
što je donesosmo, baš one nedjelje, kada stiže vijest da su Kraljevi Bijeli
Orlovi prešli granicu, jer je ovo prva slobodna Slava posle Kosova !”. U ranu
zoru stigao je Vojvoda Vuk na čelu odreda. (7)

Spomenik na  Zebrnjaku,
podignut u spomen Kumanovske
bitke, sagradio je arhitekta  Momir Korunović a oslikao
ga je slikar Živorad
Nastasijević, član Društva umetnika „Zograf“. Kula-obelisk (48,5 m) na Zebrnjaku bilo je najznačajnije Korunovićevo delo.
Nastasijević je oslikao freske i na drugim Korunovićevim građevinama Mačkovom kamenu, Spomen crkvi u Krupnju i
Sokolskom domu „Matica“ u Beogradu.(8)

List „Dubrovnik”
preneo je iz lista „Agrarna Misao” iz Beograda opis proslave u
Skoplju : „Velika, … povorka našeg življa iz Južne Srbije
sutradan u Skoplju, bila je dostojan nastavak onog duhovnog slavlja na Kumanovu.
Ogromna je to bila povorka omladine, veterana, invalida, četnika, žena sa
djecom na grudima, sokola, mladih djevojaka u narodnoj nošnji …”.(9)

Proslava 25-godišnjice oslobođenja Stare Srbije
1937. počela je sokolskim  V pokrajinskim sletom u
Skoplju. Na sletu su učestvovali sokoli iz cele Jugoslavije. List Srba katolika „Dubrovnik” istakao je značaj Kumanovske pobede za Primorje. List
,,Dubrovnik” preneo je iz Almanaha ,,Jugoslavija” za 1939, u Čikagu članak V.M.
Vukmirovića iz Dubrovnika, tada savjetnika Min. Inostr. Poslova, koji kao jedan
od najmlađih četnika sudelovao četničkom odredu Vojvode Vuka. Njegov odred je
formirao prethodnicu Prve armije. Vodili su borbu na Kumanovu, prvi ušli u
Prilep, pregazili Crnu Reku, ušli u Bitolj i odande krenuli u Albaniju. Sa
svojim odredom borio se  u Prvom svetskom
ratu. Spomenik na  Zebrnjaku, podignut u spomen Kumanovske
bitke, sagradio je arhitekta  Momir Korunović.

Saša
Nedeljković

član Naučnog
društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1.„Proslava
25-godišnjice oslobođenja Vardarske banovine”, ,Dubrovnik”, br.23, Dubrovnik, 3 Juli 1937,
str.3;

2. Dušan Cvetković, „Sokoli
i sokolski sletovi”, Beograd, 2007, str. 57;

3.„Sjetimo se”, „Dubrovnik”, br. 39, 23 Oktobar 1937, Dubrovnik,
str.3;

4. ,,Žalost za pok. Prof. Pavlom Popovićem”,  „Dubrovnik”,  Dubrovnik, 10 juna 1939, br. 23,str. 4; V. M.
Vukmirović, ,,Sjećanja na Pavla Popovića”, „Dubrovnik”, br. 35, Dubrovnik,
2 septembra 1939, str. 3, 4;

5.Vlad. M. Vukmirović:„Na mladom Nagoričanu poslije dvadesetpet godina”, „Dubrovnik”, br. 43, 20 Novembar 1937, Dubrovnik, str.2,3;

6.Udruženje ratnih
dobrovoljaca 1912-1918 njihovih potomaka i poštovalaca, Beograd, str. 7; V.
M. Vukmirović, ,,Sjećanja na Pavla Popovića”, „Dubrovnik”, br.36, Dubrovnik, 9
septembra 1939, str.3;

7.V.
M. Vukmirović, ,,Ulazak prve srpske patrole u Ohrid dvanaeste godine”, br. 4, „Dubrovnik”, Dubrovnik,
27 januara 1939, str. 3;

8.Zoran M. Jovanović, „Društvo
umetnika Zograf“, Beograd, 1998, str.85;

9. „Proslave u Kumanovu i Skoplju”,„Dubrovnik”, br. 43, 20 Novembar 1937, Dubrovnik,
str.2;

Vezane vijesti:

Saša Nedeljković: Dubrovački Srbi i Savez srpskih kulturnih ustanova

Nedeljković: List ,,Dubrovnik” o pokušajima pohrvaćenja Srba katolika i Bunjevaca

Nedeljković: Dubrovački Srbi

Nedeljković:Bokelji i Boka Kotorska u listu ,,Dubrovnik” od 1937. do 1941 godine

Nova Jugoslavija u Dubrovniku