Pupin okupljao naše dobrovoljce u Americi

Pre jednog veka, naši sunarodnici iz rasejanja krenuli su na Solunski front. Naš Čuveni naučnik pomoć tražio od američkog predsednika Vilsona. Prva grupa od 254 vojnika je iz Njujorka na put pošla u januaru 1915.

Srpska golgota u Prvom svetskom ratu imala je odjeka među našim iseljenicima u Americi, pa su u julu 1914. godine organizovali Srpsku narodnu odbranu, koju je lučno vodio naš naučnik dr Mihajlo Pupin. Naš čuveni naučnik organizovao je da se u 83 mesta naseljena Srbima upišu dobrovoljci za srpsku vojsku i odbranu otadžbine. To je, ujedno, bio i odgovor na poziv austrougarskog ambasadora u SAD Konstantina Dumbe svim iseljenicima koji su rodom sa teritorije monarhije da se prijave u konzulate radi evidentiranja. Cilju tog evidentiranja je bilo upućivanje „pod vojnu zastavu“, uz pretnju onima koji se ne odazovu zaplenom imanja i progonom njihovih porodica.

Slanje dobrovoljaca iz Amerike u Srbiju, kako za „Novosti“ otkriva profesor dr Vladimir Grečić, stručnjak za američku emigraciju, odvijalo se ilegalno. Prva grupa od 254 dobrovoljaca je iz Njujorka ka otadžbini krenula u januaru 1915, a do oktobra iste godine je poslato ukupno 1.900 dobrovoljaca.

– MEĐU organizatorima prikupljanja dobrovoljaca u Americi, na jednoj strani je bio Milan Pribićević, izaslanik Kraljevine Srbije u SAD i šef Vojne misije, a na drugoj vođe SNO, na čelu sa dr Mihajlom Pupinom. Pribićević je zagovarao jugoslovenstvo, i mobilizaciju ne samo Srba već i Hrvata, a Pupin je bio za mobilizaciju samo američkih Srba – govori Grečić.

Naš sagovornik kaže da se Pupin obratio svom drugu iz studentskih dana i sabratu iz masonske lože, američkom predsedniku Vudrou Vilsonu: „Molim vas da odobrite mobilizaciju američkih građana srpskog porekla, kako bi otišli u Evropu da brane svoju otadžbinu i narod. Ja vas kao brat molim da nam pomognete!“

RUSIJA

U Sporazumu sa srpskom vladom, u leto 1915. iz Rusije je otpočelo organizovano prebacivanje dobrovoljaca u Srbiju. Tako je do septembra 1915. na balkanska ratišta prebačeno oko 3.500 vojnika.

Odobrenje američke administracije je stiglo u martu 1917. godine, posle čega se pristupilo planiranju regrutacije i transportovanja dobrovoljaca. Dobrovoljačka akcija je imala veliki publicitet u američkoj javnosti, a Mihajlo Pupin je poručivao američkim Srbima: „Braćo, zovu vas ratnici, ne da ih zamenite, već da stanete pored njih na bojištu, na mesta poginulih drugova.“

Srpski dobrovoljci su se okupili u Čikagu 28. januara 1918, a zatim su prebačeni u vojni logor „Fort Luis“ u Kanzasu. Kratku vojničku obuku prolaze u srpskim dobrovoljačkim kampovima u Novom Brunzviku i Novoj Škotskoj. Srpska vlada je formirala depoe u Marselju, Avru i Bordou radi organizovanog prikupljanja dobrovoljaca, a na put ka Evropi Srbi iz Gerija su krenuli 21. februara 1918.

– Iz SAD je u francusku bazu u Bizerti, u Tunisu, pristiglo 5.026 dobrovoljaca. Tu su prolazili vojnu obuku nakon koje su bili raspoređivani u jedinice srpske vojske i upućivani u Solun. Drugim putevima je došlo još oko 1.000 američkih Srba. Zbog toga što su ih patriotski angažovali vođe Srpske narodne odbrane i počasni predsednik Mihajlo Pupin, američki Srbi su za ove dobrovoljce govorili da su – Pupinova narodna vojska – kaže profesor Grečić.

Na drugoj strani sveta, Srbi koji su živeli na području Austrougarske našli su se prisilno mobilisani na Istočnom frontu. Ne želeći da ratuju za Habzburšku monarhiju, a protiv slovenske braće na Balkanu i u Rusiji, mnogi su se predavali ruskim brigadama. Istoričari tvrde da je oko 100.000 Srba iz bečke monarhije emigriralo u Rusko carstvo, a mnogi su postali dobrovoljci ruske i srpske vojske.

* svedočanstvo Pupin u Ohaju sa članovima Sokolskog društva koje je dalo veliki broj dobrovoljaca

Kada se rat završio, kralj Aleksandar Karađorđević je Srbima dobrovoljcima iz rasejanja koji su došli na Solunski front i pobedili obećao da će ih darivati kućama i imanjem u otadžbini.

Prema Uredbi o dobrovoljcima donetoj u decembru 1919, siromašnim dobrovoljcima-borcima dodeljeno je po pet hektara zemlje u mestima gde je planirana kolonizacija od strane Ministarstva za agrarnu reformu. U periodu od 1920. do 1941. godine, u kolonizaciji, samo u Banat su se slile 10.933 porodica, a od toga 6.238 porodica srpskih dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata iz Hercegovine, Like, Bosne, Dalmacije, Crne Gore, Banije i Korduna. Isto toliko ljudi je naseljeno u Bačkoj i Sremu.

Međutim, sam proces kolonizacije bio je nepotpuno organizovan tako da su dobrovoljci često prepuštani sami sebi.

– Među dobrovoljcima iz Amerike, ali i iz drugih zemalja, osećala se gorčina, jer nagrada koju su dobili kao dobrovoljci u srpskoj vojsci često je posle rata njima i njihovim porodicama ličila na kaznu. Pored toga, oni su bili osporavani od svih onih kojima je njihova kolonizacija smetala. I doživeli su ratni poraz i ličnu tragediju – tvrdi istoričar Milan Micić.

* odlučnost Srpski vojnici na pruzi kod grada Murmanska

Dobrovoljci su bili žrtve političkog nasilja NDH, mađarskih okupacionih vlasti, Nemaca u vreme okupacije Jugoslavije i na kraju komunista. Savez ratnih dobrovoljaca je zabranjen 1947. godine, a netragom je nestala arhiva o 43.136 ratnih dobrovoljaca, kao i ratne zastave dobrovoljačkih jedinica.

ITALIJANSKI ODRED

Prikupljanje dobrovoljaca u Italiji je išlo mnogo teže, jer su italijanske vlasti sprečavale tu aktivnost i zabranile formiranje dobrovoljačke jadranske legije. Zazirući od ujedinjenja jugoslovenskih naroda, italijanska vlada je tek pred proboj Solunskog fronta dozvolila grupi od 234 oficira i 80 vojnika da krenu za Solun.

Autor: Marko Lopušina

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Golgota dobrovoljaca iz Velikog rata: Nevini stradali u …

Ujedinjenje ili smrt | Jadovno 1941.

Srpski dobrovoljci u Velikom ratu | Jadovno 1941.