Logori za Srbe u BiH 1992-1995: Visoko

Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, na području opštine Visoko živjelo je 7.377 Srba, koji su činili 16% stanovništva opštine, dok je u samom gradu Visoko od  ukupno 13.663 stanovnika, bilo: Muslimana 10.056, Srba 1.641, Hrvata 395, Jugoslovena 1.115 i 456 ostalih. Već 1991. godine Muslimani i Hrvati organizovali su svoje paravojne formacije, spremajući se za obračun sa JNA i nasilno odvajanje od SFRJ, ne obazirući se i na prava i želje Srba, trećeg konstitutivnog naroda u BiH. Srbi opštine Visoko, kao i cijele BiH uzdali su se u zaštitu JNA, ali nakon prvih sukoba vidjelo se da JNA ne može da zaštiti Srbe na cijelom prostoru BiH, pa im je preostalo jedino da u skladu sa mogućnostim organizuju odbranu sopstvenim snagama. Na području opštine Visoko odbrana je bila teška, i Srbi kao izrazita manjina na tom području nisu mogli da se odupru napadima muslimansko-hrvatskih paravojnih formacija.

Već 3. maja 1992. godine  jedinice tzv. Teritorijalne odbrane Visoko izvršile su napad na sela Goduša, Čekrčići, Ljubnići i grad Ilijaš. Istog dana su počeli sa hapšenjem Srba koje su odvodili u kasarnu „Ahmet Fetahagić“ u Visokom koja će postati logor za Srbe. Prvi logoraši dovedeni su u ovaj logor aprila 1992. godine, kada su zatvoreni Srbi iz Visokog i sela Kula Banjer.

Pred muslimanskom ofanzivom na srpska sela u okolini Visokog, 20. juna 1992. godine oko 3000 Srba je moralo da izbjegne u Kiseljak, odakle su prebačeni u Ilijaš. Istog dana tzv. Predsjedništvo RBiH, na čelu sa predsjednikom Alijom Izetbegovićem donijelo je odluku o proglašenju ratnog stanja, između ostalog i zbog tobože činjenice da je do tada zbog „agresije“ na BiH „prisilno raseljeno oko milion i 400 hiljada stanovnika“. Dakle, kada se teritorija opštine Visoko etnički čisti od Srba, muslimanska propagandna mašinerija govori o preko milion raseljenih Muslimana i Hrvata.

Kolika je bila mržnja i bezdušnost određenog broja muslimanskih vojnika, govori i ovaj slučaj: „U selu Paljik u kući Hrvata Ive Stojčića koji je bio oženjen srpkinjom Dušankom, sklonio se određen broj srpskih civila iz toga sela. Muslimanski vojnici koji su se nalazili na brdu ‘Strane’ udaljenim 700 metara vazdušne linije od Ivine kuće, granatirali su Ivinu kuću, prilikom čega je poginuo Ivin sin Igor, a djevojčica  Višnja Bajić koja se zatekla u Ivinoj kući sa svojom porodicom, bila je ranjena u stomak. Ivo  je ostavio svog mrtvog sina i odvezao djevojčicu u bolnicu u Zenici, ali tamo su mu doktori rekli da ‘ne liječe četničku djecu’, tako da je Višnja umrla Ivi  na rukama. Nakon toga Ivu su pokupili pripadnici muslimanske vojske, odveli ga u neki kamenolom gdje su mu pucali u noge kako je naredio jedna od egzekutora ‘pucaj mu u noge, neka ostane bogalj do kraja života…’. Nakon  toga je završio u zeničkom logoru“.

Logor u kasarni  „Ahmet Fetahagić“ postaće jedno od mučilišta za Srbe iz Visokog, kojeg su lokalne vlasti nazvale  „Izolacioni logor za Srbe“. Upravnik logora bio je Zijad Kadrić, nastavnik matematike iz Visokog, koji je za rad u logoru bio odgovoran tzv. Štabu TO Visoko – komandantu Opštinskog štaba TO Kadiru Jusiću. Kroz ovaj logor će od 1992, pa do njegovog zatvaranja 1994. godine, proći 578 logoraša, od toga: 526 muškaraca, 43 žene (42 Srpkinje i 1 Muslimanka) i 9 maloljetne djece.Na osnovu izjava neposrednih svjedoka silovano je 8 srpskih žena, od kojih su jednoj nanesene povrede nožem usljed čega je preminula.Pretpostavlja se, da je broj silovanih žena možda i veći, jer mnoge žene ne vole da govore o patnjam kroz koje su prošle.

U potvrdama uprave „Izolacionog logora“ koje su izdavali logorašima, navodi se da je privođenje Srba i  „njihov boravak u Izolacionom logoru bio je radi zaštite od izvođenja borbenih dejstava i uticaja ekstremista iz redova SDS-a“. Međutim, logoraši su se nalazili u prostorijama koje su bile udaljene oko 400 metara od borbene linije prema selu Čekrčići, a ispod prozora zgrade u kojoj su bili zatvoreni logoraši, bilo je postavljeno artiljerijska oružje koje je dejstvovalo po srpskoj liniji u rejonu sela Čekrčići. Logoraši su ovim namjerno bili izloženi pješadijskoj i artiljerijskoj vatri sa srpskih položaja.Tako su poginuli Milivoje (Lazar) Bajić (24. Septembra 1992), i Milija (Damjan) Krunić (25. Septembra 1992), a više logoraša je ranjeno. Ukupno je u logoru smrtno  stradalo 15 logoraša, od čega je u logoru stradalo 9, a od posljedica mučenja nakon izlaska iz logora umrlo još 6 logoraša.

I kasarna „Majevica“ u Visokom bila je jedan od logora za Srbe. Tačan broj logoraša nije poznat, ali na osnovu svjedočenja  Petra Kisića, na dan 04. 05. 1992. godine u ovaj logor je zatvoreno oko 40 Srba iz sela Kula Banjer, među kojima je bio i Petar.

Privremeno mjesto gdje su srpski civili zatvarani, bio je i toalet sportske dvorane u Visokom. Ovdje je u vremenu od 15. do 21. juna 1992, zatvoreno desetoro srpskih žena i djece. U tom prostoru nije bilo ni vode ni struje i bio je potpuno mračan, a vazduh je dolazio kroz jednu cijev ispod plafona prečnika 10 cm.

Pored samog grada Visoko, Srbi su zatvarani i po okolnim selima i naseljima. Tako je, nakon napada snaga tzv. TO Visoko i TO Zenica, od 20. juna 1992, na sela Kalotiće, Mauroviće, Vilenjak, Paljike, Bradve i okolna sela, skoro svo srpsko stanovništvo  uhapšeno. Muškarci stariji od 14 godina su odvojeni od žena i djece i sprovedeni u logor u kasarni „Ahmet Fetahagić“. Oko 110 žena 17 maloljetne djece zatvoreni su u Dom kulture u Buzić Mahali, a oko 120 žena i 23 maloljetne djece u Društveni dom u Hlapčevićima.

Srbi su u selima Ginje, Zbilje i Srhinje, zatvarani u podrumima porodičnih kuća i u štalama. Karakterističan je slučaj malog  sela Zbilje, u kojem je 1992. godine živilo 36-oro Srba, a koje je bilo potpuno okruženo muslimanskim stanovništvom. Srbi ovog sela nisu predstavljali bilo kakvu opasnost po muslimansko stanovništvo i vojne formacije tzv. TO Visoko. Ipak, avgusta 1992, muslimanske snage hapse sve Srbe, koje drže zatvorene u porodičnim seoskim kućama, zlostavljajući ih sve do 18. novembra iste godine, kada su ih prebacili u logor kasarne „Ahmet Fetahagić“.

Na osnovu izjava svjedoka i raspoložive dokumentacije, postoje indicije i o drugim lokacijama i objektima koji su služili za zatočenje i mučenje srpskog stanovništva u Maurovićima, Poriječanima, neidentifikovana seoska mrtvačnica, privatne kuće u Visokom i slično.

Danas u opštini Visoko živi oko dvjestotinjak Srba, što jasno govori o razmjerama etničkog čišćenja srpskog stanovništva sa tog prostora. U Visokom nema ni jedan spomenik ili spomen ploča, koji bi označili mjesta na kojima su Srbi zatvarani i držani u nehumanim uslovima, zlostavljani i ubijani.

U knjizi „Ratni zločini nad Srbima opštine Visoko (1992-1995)“, Svjedoci govore, Banja Luka, 2012, nalazi se poimenični spisak od 69 smrtno stradalih srpskih civila sa područja opštine Visoko.U istoj knjizi može se naći i poimenični spisak srpskih logoraša iz logora u kasarni  „Ahmet Fetahagić“.

Piše: Boris Radaković

Izvor: SRBI U BOSNI I HERCEGOVINI

Vezane vijesti:

Bijele zastave za Srbe u Mostaru 1992. godine

Sarajevska najpoznatija javna tajna: Caco, Kazani i zločini nad Srbima

NEMA SUŽIVOTA U TAKOZVANOM MULTIETNIČKOM SARAJEVU