Kako je Dušan Brkić sačuvao Srem u Srbiji

Visilo je o koncu, Hrvatska je bila odlučna da uzme Srem, sa Zemunom, komunisti u Beogradu su ćutali, i danas bi ušće Save u Dunav verovatno bila pogranična zona da se u tu priču, u Zagrebu, nije umešao jedan Srbin iz Obrovca

Kad su ono komunisti, došavši na vlast, crtali „administrativne linije“ između šest tek uspostavljenih republika, upakovanih u Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju, Srbija je dobro i prošla, imajući u vidu ko je branio njene interese. Osim što su joj natovarili dva tega u vidu autonomnih pokrajina – Vojvodina i Kosovo i Metohija – Srbija je zamalo ostala bez jednog dela današnje Vojvodine, uprkos tome što je već bilo pripremljeno dodeljivanje Baranje Hrvatskoj, Baranje koja je do 1945. godine administrativno, geografski i životno sastavni deo Vojvodine. Ali, hrvatske interese branili su mozgovi sa dalekosežnim planovima, mozgovi koji su znali da će tada iscrtane linije kad-tad postati državne, međunarodno priznate granice. Komunisti su tih godina delimično – u celosti je bilo neizvodljivo – ostvarili programske smernice sa Četvrtog kongresa KPJ, održanog 1928. godine u Drezdenu, ali su pripremili teren da se taj zastrašujući, antisrpski Program, jednoga dana ostvari.

SRPSKOJ JAVNOSTI NIJE POZNATO…

Dogodilo se to 1991. godine. Ostali su još samo radovi na projektu osamostaljenja Vojvodine, a tu se stvari ubrzavaju, igranka je počela, a sve će, u vidu ultimativnog ispunjenja zahteva za stvaranje „republike Vojvodine“ osvanuti na stolu Vlade Srbije, pošto Srbija dobije datum otpočinjanja pregovora za članstvo u EU.
Srpskoj javnosti nije poznato, čak ni nekim istoričarima, da su Srem i delovi Bačke, teritorijedanašnje Vojvodine i Srbije, za malo ušli u sastav Republike Hrvatske. To bi se i dogodilo da nije bilo Dušana Brkića, Srbina iz Hrvatske.
Po okončanju ratnih operacija, dok su poraženi, gladni, potpuno izgubljeni vojnici Vermahta lutali drumovima Evrope ili u sabirnim logorima za ratne zarobljenike čekali da vide šta im donosi sudbina, jugoslovenski komunisti, pobednici u građanskom ratu, utvrđivali su vlast i delili tek osvojenu državu. U Beogradu se gnezdila elita KPJ, sa svojim „papom“ na čelu. Znali su da im glavna opasnost preti od pameti i tradicije sa srpskim predznakom, pa je građanski sloj srpskog društva tih prvih meseci po završetku rata, uništavan sistematski, pedantno, sve dok posao nije okončan. Oni koji su realno mogli, a bilo ih je više desetina hiljada, da zasmetaju novoj ideologiji i novim vladarima, da stanu na put ostvarenju davno zacrtanih planova, završili su u grobu. Nešto malo je preteklo u inostranstvo, ali je mnoge od njih stigla udbaška ruka.
Za to vreme hrvatski komunisti radili su isti posao u svojoj avliji. I tamo, u Hrvatskoj, trebalo je izolovati i držati pod kontrolom „srpski virus“. Tito je u Beogradu, tu se lomi srpska kičma, a u Hrvatskoj, gde su srpske rane još bile otvorene i krvave, davno utvrđene poslove preuzima Vladimir Bakarić. Odluke ZAVNOH-a gurnute su u orman i zaključane, Srbima se dozvoljava samo da budu Srbi, ali se odbacuje svaka mogućnost ozakonjenja njihovih institucija, teritorijalna zaokruženost prostora gde su u većini ili gde su u većini bili pre genocida provedenog od strane Nezavisne Države Hrvatske. Povremena okupljanja su dozvoljena, ćirilica u sredinama sa srpskom većinom takođe, ali sve ostalo se lagano potapa i gura ispod prekrivača na kojem piše „bratstvo i jedinstvo“.

REŠENjE ZA „MUKU“

Srpski krajevi; Banija, Kordun, Lika, Dalmatinska Zagora, Slavonija… padaju u drugi plan u vezi sa pitanjem elektrifikacije, podizanja industrijskih kapaciteta, puteva. Moramo, govorio je Bakarić, da podignemo ona mesta gde je ustaški pokret bio snažan, da taj narod ne oseti da se mi svetimo, da ne izazovemo njihov bes. Srbi su ionako na našoj Strani – umirivao je Bakarić, zvani Svileni, povremene glasove upozorenja, koji su dolazili sa terena.

Ratni heroji Srba iz Hrvatske, generali, pukovnici, saginju glave i ćute. Početak propasti sopstvenog naroda gledaju iz tek dobijenih stanova u Zagrebu i Splitu. Interes naroda bacili su pod noge zarad sopstvene koristi i prizemnih uživanja. Neke od njih Bakarić i Stevo Krajačić, samo da bi oslabili srpsku kompaktnost u Hrvatskoj, šalju u Beograd gde su ih dočekale tuđe vile po Dedinju, beogradskom brdu na kojem su se već ugnezdili crnogorski i bosanski generali.
Tako je za veoma kratko vreme u Hrvatskoj stvorena klima povoljna da se aktiviraju neka dodatna teritorijalna pitanja. Svesni da srpsko stanovište ne postoji, da interese Srba i Srbije niko ne brani, hrvatski komunisti i partizani izlaze sa stavom da je ionako masakrirana Srbija teritorijalno prevelika (samim tim i opasna), pa izlaze sa „rešenjem“ za tu muku.
Vladimir Nazor, pesnik i predsednik ZAVNOH-a iznosi u Zagrebu mišljenje da bi ceo Srem, zajedno sa Zemunom, morao da pripadne Republici Hrvatskoj. Baš kao što je bilo za vreme trajanja Pavelićeve NDH. Otvoreno ga podržava Andrija Hebrang, u to vreme kod Hrvata omiljeniji nego Bakarić. Na jednom od susreta sa najvišim partijskim rukovodiocima Tito izjavljuje da na tim pitanjima nova vlast mora da bude oprezna, ali nema dileme oko širenja Hrvatske na račun Srbije. Nije baš za to da se Hrvatskoj dodeli ceo Srem, već samo njegov zapadni deo, ali Baranja, tvrdio je, nikako ne sme teritorijalno da pripadne Srbiji, s tim što bi Somborski i Subotički okrug morao da uđe u sastav Hrvatske – kazao je Tito.

VISOKA CENA JEDNOG USPEHA

To bi se, nema sumnje i dogodilo da nije bilo jednog čoveka koji će kasnije za svoje stavove iz tih dana platiti visoku cenu. U pitanju je Dušan Brkić. Rođen 1913. godine u Obrovcu, Brkić pre Drugog svetskog rata upisuje i završava Pravni fakultet u Beogradu. Prihvata ideju komunizma i sa prvim danima nemačke okupacije odlazi na prostor NDH, gde se stavlja na raspolaganje partijskom vrhu i partizanskom pokretu. Radi na podizanju ustanka u Slavoniji, obavljao je i dužnost političkog komesara Prvog slavonskog korpusa. Bio je većnik AVNOJ-a i član Izvršnog odbora ZAVNOH-a.
Posle rata, u prvoj vladi Socijalističke Republike Hrvatske, ministar pravosuđa je Dušan Brkić. U traganju za novim znanjima, a gonjen unutrašnjim umetničkim potrebama, Brkić nastavlja da se školuje, pa na Filološkom fakultetu najpre završava engleski jezik, a potom na Pedagoškoj akademiji u Beogradu slikarstvo i vajarstvo. Za razliku od drugih Srba iz Hrvatske, intelektualaca i onih koji to nisu bili, a rat ih je izbacio na površinu društvenih i političkih događanja, Brkić odbija da ćuti pred antisrpskim tendencijama nove države. Ulazi u otvoreni sukob sa Vladimirom Bakarićem. Čuvši neke od gorespomenutih izjava o povlačenju „administrativnih linija“ između republika i naroda, Brkić odlazi na razgovor sa Bakarićem i traži da mu ovaj objasni na osnovu čega, kojih istorijskih i drugih prava, Hrvatska hoće Srem, sve do poslednje stope Zemuna.
U današnjim istorijskim arhivima nove Jugoslavije, zagrebačkim i beogradskim, podatak o ovom razgovoru teško ćete pronaći, čak i to da je održan, ali njegov značaj je takav da objašnjava upravo ovo ignorisanje.
Naime, Brkić je uspeo da neutrališe ambicije Hrvatske da Srem i delove Bačke (Somborski i Subotički okrug) uknjiži u svoje katastarske knjige. Kako je to postigao? Nema materijalnih dokaza, ali iz sećanja savremenika – sa jednim od njih upravo o tome razgovarao sam 1990. godine u Zagrebu – može se zaključiti da je Brkić Vladimiru Bakariću nagovestio mogućnost traženja političko-teritorijalne autonomije za Srbe u Hrvatskoj ukoliko Hrvatska nastavi da insistira na pripajanju Srema.
Sve što se kasnije događalo sa Brkićem i njegovim jedinim saborcima iz korpusa uglednih Srba iz Hrvatske, Radetom Žigićem i Stankom Ćanicom Opačićem, bilo je određeno razgovorima o unutrašnjim teritorijalnim pitanjima tadašnje Jugoslavije, pre svega odnosima Hrvatske i Srbije. Za razliku od drugih Srba komunista, Brkić shvata i odbacuje antisrpsku liniju jugoslovenskog komunizma i traži za svoj narod ono što su Hrvati komunisti tražili za svoj. Doživljava da njega, Žigića i Opačića izdaju njihovi sunarodnici u vrhu režima tadašnje Hrvatske, leđa im okreću gotovo svi, srpski narod je uplašen i povučen, ne shvata ni šta se događa, ni zbog čega se njegovi predstavnici, intelektualci i visoki oficiri, bivši ratni heroji, ponašaju kako se ponašaju i taj prvi i jedini posleratni pokušaj Srba da se izbore za stvarnu ravnopravnost u Hrvatskoj, biva poražen.
Sva trojica – Dušan Brkić, Rade Žigić i Stanko Opačić završavaju na Golom otoku. Žigić tamo okončava život, a Brkić se po izlasku iz zatvora seli u Beograd. Tu su ga, ni kriva, ni dužna, 1975. godine optužili za „kontrarevolucionarno delovanje“ i osudili na kaznu zatvora u trajanju od osam godina. Brkić je umro 2000. godine. Kao jedan od mojih najvećih propusta u profesionalnoj karijeri beležim to što nisam uspeo da ga nagovorim na veliki intervju, ispovest. Pokušao sam, krajem devedesetih, nekoliko puta, ali bez rezultata. Što bi narod kazao, neka mi bog oprosti ako grešim, ali mislim da su ti pokušaji propali zato što je Brkić sve do smrti bio uplašen čovek. Sa razlogom.
Ne znam treba li Srbija samo Dušanu Brkiću da zahvali što se danas sa Hrvatskom ne graniči tu ispod Kalemegdana, ali da bi ime ovog čoveka u Beogradu trebalo češće da se spominje, u to nema nikakve sumnje.

Piše: Ratko Dmitrović

Izvor: PEČAT

Vezane vijesti: Ratko Dmitrović