4.2. Spisak poginulih i nestalih, rođenih ili stradalih na Kordunu u ratu 1991-1995. i poraću (1996)

(spisak)

Opis metodologije prema predhodnom spisku

Uvod

l. Opšte informacije

Podaci u ovom prilogu zasnivaju se na istraživanjima Dokumentaciono-informacionog centra Veritas, koji od 1993. godine prikuplja dokumentaciju o stradanju Srba sa područja Hrvatske i bivše RSK u ratnom i poratnom periodu, odnosno od 1990. do 1998. godine.

Atomizovanost i nedostatak sopstvene državne administracije uveliko otežavaju prikupljanje i sređivanje podataka o srpskim žrtvama na navedenom području u posljednjem ratu.

Podaci u ovom prilogu prikazuju stanje Veritasovih istraživanja srpskih žrtava na području Hrvatske i bivše RSK (UNPA) u vremenu od 1990. do 1998. godine na dan 31. 10. 2011. godine.

2. Metode

U prikupljanju podataka o poginulim i nestalim Srbima, koristeći sve poznate metode i uzimajući u obzir sve raspoložive dokaze, kao što su: informacije od porodice, informacije iz medija, izvještaji nevladinih, vladinih i međunarodnih organizacija, izvještaji vojnih jedinica međunarodnih mirovnih snaga, memoarska građa, sudski postupci, intervjui svjedoka, posjete mjestima egzekucija i ukopa žrtava, provjera spiskova nestalih sa popisima stanovništva/izbjeglica, objavljivanje spiskova i informacija o nestalima u medijima, Veritas je sačinio svoje evidencije o poginulim i nestalim Srbima.

Spisak sadrži imena poginulih/nestalih Srba sa područje Hrvatske i bivše Republike Srpske Krajine koji su poginuli i nestali u periodu 1990. − 1998. godine u ratu i poraću na području Hrvatske, uključujući i područje bivše RSK, odnosno UNPA (UNPA − područja pod zaštitom UN-a) i na području Bosne i Hercegovine (u sukobima sa HV, HVO i ABiH u graničnom pojasu ili u aviogranatiranju izbjegličkih kolona).

3. Osnovni kriterijumi

Osnovni kriterijumi po kojima su žrtve stavljane na Veritasov spisak su:

−        da su živjele ili ratovale na području RH i RSK;

−        da su stradale ili nestale u ratu ili poraću na području RH ili RSK, ili u izbjegličkim kolonama, odnosno u hrvatskim i muslimanskim logorima, zatvorima ili kampovima i

− da je izvjesno ili vrlo vjerovatno da je njihova smrt/nestanak u uzročno-posljedičnoj

vezi sa ratom i ratnim dešavanjima u vremenu 1990. – 1998. godine.

4. Kategorizacija žrtava

Ako je porodica potvrdila identifikaciju (klasičnu ili po DNK) i preuzela posmrtne ostatke, odnosno saglasila se da posmrtni ostaci i dalje ostanu na mjestu primarnog ukopa, lice se svrstava među „poginule/sahranjene“.

U svim drugim slučajevima, bez obzira na informacije o pogibiji, lice je svrstano među nestale.

Po ovom kriteriju Veritas (interno) nestale vodi u tri grupe:

−        nestao – lice za koje ne postoji informacija ni da je živ ni da je mrtav;

−        nestao/poginuo – lice za koje postoji informacija o pogibiji, ali ne i o mjestu ukopa posmrtnih ostataka;

−        nestao/pokopan – lice za koje postoji informacija i o pogibiji i o mjestu ukopa, ali porodici nisu predani posmrtni ostaci.

5. Poginuli i nestali Srbi po Veritasovoj evidenciji

− Spisak poginulih i nestalih Srba

5.1. Veritas je na osnovu navedenih kriterijuma, do 31.10. 2011. verifikovao 6.990 poginula i nestala lica.

Od ukupnog broja poginulih i nestalih, do sada je sahranjeno 4.917 lica (porodice potvrdile verifikaciju, preuzele i sahranile posmrtne ostatke) dok se 2.073 lica još vodi u katergoriji nestalih (po grupama: nestao = 1.094; nestao/poginuo = 463; nestao/pokopan = 516 lica).

S obzirom na protek vremena od prestanka raznih dejstava, mala je vjerovatnoća da je neko sa spiska nestalih među živima, tako da i nestali poprimaju značenje poginuli.

5.2. Poginuli

Prema evidencijama Veritasa (stanje na dan 31. 10. 2012. godine) u posljednjem ratu i poraću (1990.-1998. godine) na području Hrvatske i bivše RSK, poginulo je najmanje 4.917 lica (71% od ukupnog broja poginulih i nestalih).

Po spolu: muškaraca 4.451 (91%), žene 466 (9%).

Prema dobi: poginulih lica bilo je 50 mlađih od 18 godina (1%); 3.782 lica starosne dobi u rasponu od 18 do 60 godina (77%); dok je 671 lice bilo starije od 60 godina (14%); dob je nepoznata za 414 poginulih lica (8%).

Prema statusu: poginula su 1.159 civila (24%); 3.588 vojnika (73%) i 170 milicionera (3%).

Po godinama pogibije: 3 lica su poginula 1990. godine; 1.982 lica su poginula 1991. godine (40%); 792 lica su poginula 1992. godine (16%); 760 lica su poginula 1993. godine (15%); 237 lica su poginula 1994. godine (5%); 1.112 lica su poginula 1995. godine (23%); 17 lica je poginulo 1996. godine; 6 lica je poginulo 1997. godine i 8 lica je poginulo 1998. godine.

Po regijama pogibije: 678 lica je poginulo na Baniji, 965 lica je poginulo u istočnoj Slavoniji; 746 lica je poginulo u Lici; 345 lica je poginulo na Kordunu; 1. 318 lica je poginulo u sjevernoj Dalmaciji; 529 je poginulo u zapadnoj Slavoniji; 63 lica je poginulo u unutrašnjosti Hrvatske, dok je 273 poginulo na području BiH.

Poginuli su uglavnom srpske nacionalnosti (jedan manji broj su drugih nacionalnosti, a živjeli su ili ratovali sa Srbima u RSK).

5.3. Nestali

Treutno se (31. 10. 2011) na Veritasovoj listi nestalih vodi 2.073 lica (30% od ukupnog broja poginulih i nestalih).

Po spolu: muškarci čine 1.524 (74%), a žene 549 (26%).

Prema statusu: još je nepoznata sudbina 1.386 civila (67%), 669 vojnika (32%) i 18 milicionera (1%).

Prema dobi: u kategoriji do 18 godina nestalima se vodi još 14 lica; u kategoriji između 18 i 60 je 1.143 nestalih lica (55%); a 60 i više godina u trenutku nestanka imalo je 789 lica (38%); dok je dob nepoznata za 127 lica (6%).

Po godinama nestanka: 685 lica nestalo je 1991. godine (33%), 101 lice nestalo je 1992. godine (5%), 36 lica nestalo je 1993. godine, 8 lica jenesatlo 1997. godine.

Po regijama nestanka: 481 lica je nestalo na Baniji, 137 lica je nestalo u istočnoj Slavoniji; 372 lica ne nestalo u Lici; 126 lica je nestalo na Kordunu; 271 lice je nestalo u sjevernoj Dalmaciji; 570 lica je nestalo u zapadnoj Slavoniji; 58 lica je nestalo u unutrašnjosti Hrvatske, dok je 58 lica nestlao na području BiH

I nestali su uglavnom srpske nacionalnosti (jedan manji broj su druge nacionalnosti, a živjeli su ili ratovali sa Srbima u RSK).

5.4. Ukupno

Iz gornjih podataka proizlazi da je na srpskoj strani u ratu i poraću na teritoriju BiH i bivše RSK ukupno poginulo i nestade 6.990. lica.

Po spolu: muškarci 5.975 (85%) i žene 1.015 (15%)

Prema statusu: vojnika 4.257 (61%), civila 2.545 (36%) i milicionera 188 (3%).

Prema dobi: do 18 godina 64 (1%), između 18 i 60 godina 4.925 (70%); preko 60 godina 1.460% (21%); dob nepoznata za 541 (8%).

Prema godinama pogibije/nestanka: 1990. = 3; 1991. = 2.667 (38%); 1992. = 893 (13%); 1993. = 797 (11%); 1994. = 245 (4%); 1995. = 2.326 kn (33%); 1996. = 39  (1%); 1997. = 12;  1998. =8.

Po regijama: Baranja 1159 (17%), istočna Slavonija = 1.102 (15%); Lika = 1.118 (16%); Kordun = 471 (7%); sjeverna Dalmacija = 1.589 (23%); zapadna Slavonija = 1.099 (16%); Hrvatska = 121 (2%) i BiH = 331 (4%).

Upoređivanjem broja žrtava sa brojem stanovnika prema podacima GŠ SVK iz juna 1993. godine, najviše stradalih je u zapadnoj Slavoniji (3,8%), zatim Lici (2,3%), slijede sjeverna Dalmacija (1,8%), Banija (1,4), Kordun (0,9%) i istočna Slavonija (0,8%).

Ovi podaci ne odražavaju pravo stanje stvari s obzirom na migracije srpskog stanovništva na području Hrvatske do ovoga popisa.

Nažalost, ovaj Veritasov spisak poginulih i nestalih nije konačan. Trenutno se u postupku verifikacije nalazi još oko 190 lica za koja postoji velika vjerovatnoća da su takođe poginuli i nestali u ratnom periodu na području RH i RSK (UNPA).

Na ovom popisu se ne nalaze ni poginuli/nestali pripadnici bivše JNA koji su poginuli/nestali na području RH, ukoliko nisu rođeni ili živjeli na području Hrvatske, a takvih je 307 (95 poginulo i 212 nestalo) prema evidenciji Komisije Vlade Republike Srbije za nestala lica. Na spisku Komisije Srbije ne nalaze se ni imena onih pripadnika JNA čiji su posmrtni ostaci neposredno po pogibiji predati njihovim porodicama. Veritas ne raspolaže sa podacima o poginulim licima iz ove kategorije. Prema nekim informacijama iz srpskih izvora poginulo ih je preko hiljadu.

6. Srpske žrtve i počinioci

6.1. Uniformisana lica kao žrtve

Na srpskoj strani stradalo (poginulo/nestalo) je 4.445 uniformisanih lica (4.257 vojnika i 188 milicionera).

6.1.1.   Stradali od neprijateljske strane − direktne žrtve

Od neprijateljske strane stradalo ih je 3.863 (87%), od čega 2.226 nakon što je područje RSK stavljeno pod zaštitu UN-a.

Od hrvatskih oružanih snaga (HV) stradalo ih je 3.625 (82%), od čega je do sada utvrđeno da ih je namjerno ubijeno (nakon predaje, odbacivanja oružja ili po napuštanju položaja i odlaska prema RS ili na teritoriju RS) najmanje 404; najmanje 144 ih je ubijeno artiljerijskim i avionskim granatiranjima; najmanje 69 ih je stradalo od ubačenih diverzantsko-terorističkih grupa (DTG); najmanje 126 ih je umrlo u bolnicama od posljedica ranjavanja; najmanje 154 je stradalo nakon zarobljavanja, za 5 lica još nije utvrđen način stradanja, a ostali (2.723) su izgubili živote na borbenom zadatku.

Od ukupnog broja stradalih od HV-a, poslije 19.05.1992. godine tj. nakon povlačenja Jugoslovenske narodne armije (JNA) sa područja Hrvatske i RSK stradalo ih je 1.733 lica

Od kada je RSK, početkom 1992. godine, stavljena pod zaštitu UN-a na borbenom zadatku (odbrani zaštićenih zona) od hrvatske strane je smrtno stradalo 1.987 uniformisana lica.

Od Hrvatskog vijeća odbrane − vojska Državne zajednice Herceg-Bosna (HVO) stradalo ih je 18, od čega 15 na borbenom zadatku, 2 ubistvo, a 1 je umro u bolnici od posljedica ranjavanja.

Od Armije Bosne i Hercegovine (ABiH) stradalo ih je 158 (4%), od čega je utvrđeno da ih je 17 namjerno ubijeno; 16 je stradalo od ubačenih DTG; 5 je umrlo u bolnicama od posljedica ranjavanja, dok ih je 11 stradalo nakon zarobljavanja, a 109 na borbenom zadatku, dok za jedno lice još nije utvrđen način stradanja.

Za 61 (1%) lica, koja su takođe stradala na neprijateljskoj strani (30 na izvršavanju borbenog zadatka; 26 nakon zarobljavanja; 4 namjernim ubistvom; 1 u artiljerijskom granatiranju), do sada se sa sigurnošću nije moglo utvrditi od koje strane su stradali s obzirom da su u nekim akcijama učestvovali zajedno (kombinovano) HV, HVO i ABiH.

6.1.2.   Stradali na srpskoj strani − indirektne žrtve

Vojnici SVK i pripadnici milicije RSK stradavali su i na srpskoj strani. Takvih je ukupno 582 lica (13% ukupnih žrtava na srpskoj strani).

U vezi sa izvršavanjem borbenog zadatka (sopstvena minska polja, nagazne mine, nestručno rukovanje oružjem, forsiranje vodenih tokova i sl.) stradalo je 56 lica;

Namjernim ubistvima (vatrenim oružjem, podmetnutim eksplozivnim napravama, spaljivanjem, vješanjem i sl.) u međusobnim obračunima pripadnika SVK i miliconera ili paramilitarnih jedinica i mafijaških grupa, stradalo je 108 lica;

Ubistava iz nehata (nenamjerno ubistvo od strane saborca na izvršavanju borbenog zadatka) stradalo je 58 lica;

Samoubistva (voljno oduzimanje sopstvenog života, vatrenim oružjem, vješanjem, utapanjem, eksplozivnim napravama i sl.) je počinilo 95 lica.

U saobraćaju (prilikom odlaska na ili povratka sa položaja uključujući i vazdušni saobraćaj) život je izgubilo 95 lica;

Prirodnom smrću (smrt koja se desila u vezi sa izvršavanjem borbenog zadatka  ̶  srčani i moždani udari i sl.) stradalo je 110 lica;

Umrli u bolnicama (smrt kao posljedica ranjavanja od saborca, ili kao posljedica raznih oboljenja u vezi sa izvršavanjem borbenog zadatka) stradalo je 30 lica;

Pod nepoznatim uzrokom smrti na teritoriji pod srpskom kontrolom, stradalo je 30 lica, koja se nalaze u evidenciji poginulih/nestalih, a o kojima nema nikakvih informacija o načinu stradanja.

6.2. Civilna lica kao žrtve

Na srpskoj strani stradalo je ukupno 2.545 civila.

Stradali od neprijateljske strane – direktne žrtve

Od neprijateljske strane stradalo je 2.410 (95%) lica.

Od pripadnika hrvatske strane (vojska, policija, paramilitarne grupe i sl.) stradalo je 2.352 (93%) lica, od toga ih je: ubijeno (vatrenim oružjem, raznim eksplozivnim napravama, spaljivanjem, vješanjem, bacanjem u bunare i sl.) 1.575 lica (61%), najviše 1995. godine 769 lica, u akcijama „Bljesak“ i „Oluja“; slijedi 1991. godina, kada je na ovaj način stradalo 586 lica; granatiranjem (uključujući artiljerijsko i avio granatiranje područja RSK i izbjegličkih kolona na području RS) život je izgubilo najmanje 107 lica (4%), najviše 1995. godine, 65 lica; u zarobljeništvu (razni načini usmrćenja, osim samoubistava, u logorima, kampovima i zatvorima RH) život je izgubilo najmanje 282 (11%) lica (1991=223, 1992=34,1995=19);

na druge načine (u saobraćajnim udesima u izbjegličkim kolonama, usljed gladi, nestašice lijekova, hladnoće i sl, od kojih su neki umrli u hrvatskim bolnicama) živote je izgubilo najmanje 26 lica; pod nepoznatim uzrokom smrti, na teritoriji pod kontrolom hrvatskih vlasti, prema Veritasovoj evidenciji stradalo je najmanje 366 lica (14%). To su uglavnom civili, koji se nalaze u evidenciji nestalih, a o kojima nema nikakvih informacija o načinu stradanja.

Na teritoriji pod hrvatskom kontrolom 18 lica je umrlo „prirodnom smrću“, dok je troje izvršilo „samoubistvo“ i oni se tretiraju kao indirektne žrtve.

Od pripadnika ABiH stradalo je 23 (1%) civila (najviše 1995. godine kada su pripadnici VMKABiH u akciji „Oluja“ napadali izbjegličke kolone sa Korduna i Banije, ali i ranijih godina kada su pripadnici ovog korpusa vršili upade na teritoriji RSK.

Od zasad neidentifikovane, odnosno kombinovane tri neprijateljske strane (HV, HVO, i ABiH, stradalo je 5 civila (4 ubijena, a jedno je umrlo od posljedica ranjavanja).

6.2.3. Stradali na srpskoj strani − indirektne žrtve

Među civilnim žrtvama rata na srpskoj strani evidentirano je 135 lica (5% od ukupnog broja civilnih žrtava na srpskoj strani), čija smrt je vezana za rat i ratna dešavanja, ali se njihova smrt/nestanak ne može pripisati bilo kojoj neprijateljskoj strani.

Među njima se nalaze uglavnom civilna lica koja su smrtno stradala u izbjegličkim kolonama izazvanim hrvatskim akcijama „Bljesak“ i „Oluja“ ali i u nekim ranijim događanjima (76 se vode kao umrli prirodnom smrću, 6 je izvršilo samoubistvo, 20 je umrlo u bolnicama, 12 je ubijeno u međusobnim obračunima, 2 su ubijena iz nehata, 2 su nestala nakon hapšenja od pripadnika milicije RSK, 6 ih je život izgubilo u saobraćajnim udesima, a 11 je život izgubilo na druge načine).

6.3. Zaključak

6.3.1.   Direktne žrtve

Kao žrtava rata i poraća na srpskoj strani, stradalih od neprijateljske strane evidentirano je 6.252 lica (89% od ukupnog broja žrtava na srpskoj strani), od toga 3.863 uniformisanih lica i 2.389 civila.

Od strane hrvatskih snaga (vojska, policija, paramilitarne grupe), stradalo je 3.625 uniformisanih lica i 2.352 civila, što ukupno daje brojku od 5.977 lica (96% od ukupno stradalih od neprijateljske strane);

Od strane HVO stradalo je 18 lica (0,3% od ukupno stradalih od neprijateljske strane);

Od strane ABiH stradalo je 158 vojnika i 23 civila, ukupno 181 lice (3% od ukupno stradalih od neprijateljske strane).

Od zasad neidentifikovane, odnosno kombinovane tri neprijateljske strane HV, HVO i ABiH, stradao je 61 srpski vojnik i 5 srpskih civila ili ukupno 66 lica (1% od ukupno stradalih od neprijateljske strane).

6.3.2.   Indirektne žrtve

Žrtava rata na srpskoj strani koje se ne mogu pripisati direktno bilo kojoj neprijateljskoj strani, evidentirano je ukupno 717 lica (10% od ukupnog broja žrtava na srpskoj strani), od toga 582 uniformisana lica i 135 civila, te 23 na hrvatskoj strani, što daje ukupan broj od 740 (11%) indirektnih žrtava.

6.3.3. Učešće srpskih žrtava u ukupnoj populaciji u RH

            Po popisu stanovništva iz 1991. godine u RH bilo je ukupno 4.784.265 stanovnika, od čega 3.736.356 Hrvata, 581.663 Srba i 106.041 Jugoslovena (podaci Statističkog zavoda RH).

Upoređujući ukupne gubitke na srpskoj strani (6.990) sa učešćem srpske populacije u ukupnom broju stanovnika u RH iz 1991. godine, dolazi se do iznosa od 1,20% poginulih i nestalih na srpskoj strani u periodu od 1990. do 1998. godine.

7. Ekshumacije i identifikacije

Počev od 2001. godine nadležne institucije u RH same ili u saradnji sa istražiocima ICTY-a, ekshumirali su 966 leševa srpskih žrtava, od kojih je do 31. 07. 2011. identifikovano 565, dok se za ostale čekaju rezultati DNK-a.

Veritas trenutno raspolaže sa još 544 poznata grobna mjesta srpskih žrtava na području Hrvatske, najviše iz akcija „Bljesak“ i „Oluja“, koja se uz malo dobre volje sa hrvatske strane mogu odmah ekshumirati kao što su mogli i ranijih  godina.

Veritas je prikupio i velik broj informacija o mogućim mjestima ukopa, pojedinačnim i masovnim, stradalih Srba u svim fazama rata, koje tek treba provjeriti na licu mjesta.

Hrvatska strana opstruira ekshumacije i identifikacije srpskih žrtava iz razloga što bi pronalaženje svih leševa srpskih žrtava pokvarilo njen „imidž“ kao „žrtve srpske agresije“ i što bi velik broj srpskih leševa, mogao u negativnom smislu uticati na ishod suđenja hrvatskim generalima pred Haškim sudom, optuženima za sudjelovanje u „udruženom zločinačkom poduhvatu čiji je zajednički cilj bio prisilno i trajno uklanjanje srpskog stanovništva iz regije Krajina“.